Polska Wiosna Ludów w Zimie 2010, czyli o czym moglibyśmy rozmawiać

Jutro ma się odbyć sygnalizowane przeze mnie wcześniej spotkanie konsultacyjne w Kancelarii Prezydenta RP. Następnie, w przyszłym tygodniu, ma się odbyć debata z udziałem Premiera. Uważam, że w trakcie takich spotkań niewiele można wyświetlić, gdy się myśli o konkretnych, dostrzeżonych pod wpływem chwilowych emocji, problemach w danej dziedzinie. Pozwoliłem sobie na spisanie kilku akapitów, w których proponuję pewne podejście do możliwości interakcji społeczeństwa z państwem. Poniższa propozycja ma charakter oczywiście subiektywny.

Na chwilę obecną wydaje mi się, że podstawowym problemem jest przejrzystość procesu stanowienia prawa oraz ignorowanie instytucji konsultacji społecznych. Stowarzyszenie Internet Society Poland ma tu ciekawe doświadczenia również na etapie publicznego wysłuchania w Sejmie, gdy zgłoszony (na tydzień przed terminem) i podpisany elektronicznie wniosek o udział w takim wysłuchaniu nie został przyjęty, jako złożony "po czasie". Wiemy, że problemem dla Komisji Sejmowej było to, co mają zrobić z wnioskiem, który przyszedł do niej drogą niespotykaną w jej dotychczasowej praktyce (chociaż podpisany był bezpiecznym podpisem elektronicznym, weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu, a więc w sposób, który jest - na podstawie obowiązujących przepisów - w pełni uprawniony). W tamtym czasie dopuszczono do udziału w publicznym wysłuchaniu nawet kogoś, kto przesłał wniosek faksem, a nawet kogoś, kto w ostatniej chwili, w dniu publicznego wysłuchania, poprosił nieformalnie przewodniczącego Komisji o możliwość udziału w publicznym wysłuchaniu. W tamtej dyskusji, która dotyczyła prawa autorskiego, zgłaszaliśmy postulaty związane z koniecznością uwzględnienia również użytkowników kultury (rozumianych nie w ten sposób, który wywalczyły sobie telewizje i rozgłośnie, a jako "końcowych użytkowników"). W tej chwili nie jest to chyba dobre miejsce i czas, by rozwijać tamte postulaty. Brak przejrzystości procesu legislacyjnego musi również być dostrzeżony na poziomie Unii Europejskiej, ale także tam, gdzie Polska bierze udział w dyskusjach o znacznie szerszym zasięgu (w jaki sposób władza wykonawcza, wobec teoretycznego trójpodziału władzy, będzie przekonywała społeczeństwo do konieczności przyjęcia ustaw w wyniku dogadania się ponad głowami obywateli z podmiotem prywatnym?). A przecież przejrzystość działania państwa, to nie tylko proces legislacyjny, ale również codzienna praktyka stosowania prawa i wpływania na jego stosowanie. Nie można zgadzać się na rozwiązania fasadowe i fikcyjne. W każdym razie - przejrzystość stanowienia prawa i gwarancje udziału w tym procesie są sprawą kluczową, gdyż w kategoriach znanej przypowieści o pomocy przez alternatywne wręczenie wędki lub ryby jest czymś, co nazwałbym edukacją w zakresie budowania wędek.

Z tym wiąże się problem Re-use (ponownego wykorzystania informacji z sektora publicznego). Część czytelników miała okazje wspólnie przyglądać się temu zagadnieniu. Jeśli zapewniony będzie skuteczny mechanizm wykorzystywania informacji, którymi dziś dysponuje państwo, to tak pozyskane informacje mogą być (i jestem przekonany, że będą) bardzo ważnym elementem wspierania rozwiązywania pierwszego z poruszanych wyżej problemów: przejrzystości procesu legislacyjnego i uczciwej dyskusji publicznej. Do Re-use można podejść na wiele sposobów. Poza tym, że uczestniczę we władzach czterech organizacji społecznych jestem również przedsiębiorcą. Uważam, że uwolnienia informacji z sektora publicznego nie można traktować wyłącznie w kategoriach biznesowych, ale jeśli przedsiębiorcy będą mogli na podstawie takich informacji budować serwisy internetowe, obok instytucji publicznych dostarczać mashapy i API, to wówczas również organizacje społeczne będą mogły z takich informacji w lepszym stopniu korzystać (czy to wykorzystując mechanizmy przygotowane przez instytucje publiczne, przedsiębiorców, czy też budując samodzielnie swoje narzędzia, a może wykorzystując narzędzia, które powstaną na drodze "oddolnych, społecznych inicjatyw", których przykładem - aby podać jakiś - może być Drupal.org).

Ponowne wykorzystanie informacji bez obowiązku dostarczania aktualnych informacji w formacie, który nadawał się będzie do ponownego wykorzystania i przetwarzania (a więc "otwartym i ustrukturalizowanym formacie") nie będzie wsparciem dla procesu konsultacji i przejrzystości działania państwa. Dlatego tak istotnym jest również trzeci element konstrukcyjny wędki: coś, co nazywane jest informatyzacją państwa. Zwłaszcza, gdy rozważa się jeden z elementów takich informatyzacji - standardy formatów i strukturę danych. Do tego zagadnienia można podejść na wiele różnych sposobów. Można głosić poglądy wychodząc od krytyki dziś tworzonego i umacnianego prymatu własności intelektualnej nad ochroną dobra wspólnego (w sferze informacji), można oceniać to zagadnienie na gruncie postulatu konstytucyjnego (i praw człowieka), że wszyscy są wobec prawa równi, a więc jedni nie mogą być promowani nad innych. Można wskazywać problem dostępności dla osób obarczonych niepełnosprawnością (por. accessibility) zauważając, że otwartość formatów i ich ustrukturalizowanie stanowi w istocie realizację zakazu dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność (a przecież wiemy, że nie można być dyskryminowanym z jakiejkolwiek przyczyny, więc również ze względu na wykorzystywaną technologię). Można wreszcie wskazywać argumenty z dyskusji o zasadach gry rynkowej (co się wiąże z równym traktowaniem wszystkich wobec prawa, a więc również równym traktowaniem przedsiębiorców), co stwarza warunki uczciwej konkurencji i pewności prawnej dla podmiotów kierujących się usprawiedliwioną wszak w demokratycznym państwie prawnym chęcią maksymalizacji zysków z prowadzonej działalności. Niezależnie jednak od której strony do tego problemu podejdziemy - moim zdaniem postulat tzw. neutralności technologicznej państwa oraz tzw. interoperacyjności systemów teleinformatycznych w tym państwie wykorzystywanych dla realizacji celów publicznych, jest trzecim ważnym filarem, wspierającym dwa pozostałe i realizującym dwa pozostałe cele. Ta interoperacyjność i otwartość powinna mieć realne gwarancje proceduralne, np. w prawie zamówień publicznych (chociaż nie tylko tam). Dzisiaj praktyka pokazuje, że państwo nie wie co ma zrobić z sytuacją, w której wspina się stopniowo na ścieżkę uzależnienia od poszczególnych dostawców, znajduje się w coraz silniejszym uścisku "vendor lock-in".

Powyższe dotyczy warunków budowania wędki.

Problemy prywatności, ochrony własności intelektualnej, zapewnienia wolności słowa itp., również są istotne. Przy gwarancjach chroniących proces dyskusji (jego uczciwość, otwartość, równy dostęp do niego) można rozmawiać o tym, ile obywatele mają mieć prywatności, ile własności intelektualnej, ile dostępu do dóbr kultury i jakimi gwarancjami zapewnić wolność słowa (w tym ograniczać wolność słowa, ponieważ konstytucyjne wolności i prawa mogą być ograniczone, ale w ustawie i ze względu na wskazany w konstytucji cel, co jednak nie może niweczyć istoty tych wolności i praw).

Sposób przeprowadzenia dotychczasowego procesu legislacyjnego związanego z projektowaniem Rejestru Stron i Usług Niedozwolonych stanowi - moim zdaniem nie pierwszy raz - pogwałcenie zasad prowadzenia uczciwej dyskusji publicznej. Dałem temu wyraz w tekście pt. "Blokowanie treści i inwigilacja: zacznijcie raz jeszcze, ale tym razem uczciwie". Wcześniej zaś opublikowałem tekst "Czy "hazardowa afera" wymusi przejrzystość procesu stanowienia prawa? Eeee...". Dochodzi również do swoistego dwójmyślenia: oto państwo głosi konieczność regulacji aktywności w internecie, ale jednocześnie we własnym łonie nie przestrzega proponowanych przez siebie zasad (np. w sferze propagowania pornografii, przestrzegania prawa autorskiego, czy rejestracji dzienników i czasopism - by wymienić tylko niektóre "dysonanse"). Państwo złapane "za rękę" nie wykazuje chęci poniesienia odpowiedzialności.

W niezadowoleniu tłumu internautów, którego bezpośrednim powodem jest dostrzeżenie kwestii "cenzury" (medialne hasło, łatwo prowokujące do zaangażowania, chociaż mam wrażenie, że formujący się pod takim hasłem tłum łatwo daje się manipulować, a to dlatego, że problem tzw. edukacji medialnej, medialnej dekonstrukcji, nie jest w Polsce rozwiązywany systemowo i tłum nie czyta źródeł, nie analizuje ich we własnym zakresie i łatwiej mu jednak nie myśleć samodzielnie) nie widać zwrócenia uwagi na problemy systemowe tzw. społeczeństwa informacyjnego (a może lepiej: obywatelskiego).

Skoro teraz strona rządowa sugeruje chęć wsłuchania się w "opinię internautów", chociaż nadal wybierając sobie partnerów do dyskusji, to uważam, że mając okazję - należy przedstawić właśnie te trzy elementy: 1) przejrzystość stanowienia i stosowania prawa i zapewnienie mechanizmów konsultacji społecznych na każdym etapie procesu legislacyjnego (wraz z ich realnymi, nie tylko postulowanymi gwarancjami), 2) możliwość jak najszerszego ponownego wykorzystania informacji z sektora publicznego, 3) neutralność technologiczna państwa i interoperacyjność (rozumiana też jako obowiązek korzystania z ustrukturalizowanych formatów danych, dających wszystkim zainteresowanym równy do nich dostęp, a więc "otwartych"), jako kluczowe, dla wzmacniania (polskiego) społeczeństwa.

PS
I życzyłbym sobie i innym internautom, by politycy przestali grać internetem i internautami w kampanii wyborczej. Po ostatniej dyskusji, w której wiele osób dość wrogo komentowało działania rządu, będą trochę groteskowo brzmiały wcześniej formułowane komentarze ze strony przedstawicieli aktualnej większości parlamentarnej, że opozycja nie chce wprowadzenia "wyborów przez internet", gdyż internauci są do tej opozycji wrogo nastawieni. Być może w populistycznych często przepychankach na szczytach władzy nie było słychać do tej pory merytorycznych argumentów, wskazujących na realne zagrożenia związane z takimi wyborami. Jeśli "mamy się wzajemnie słuchać", to chociaż teraz przeczytajcie te argumenty.