Misja w mediach finansowana obywatelsko - pytanie, czy mechanizm zadziała?

Fundacja Dziennikarska Medium#Publiczne rozpoczęła publiczną zbiórkę pieniędzy. Przyglądam się z zainteresowaniem, jak przebiegnie ten projekt. Nie chodzi o pomysł na takie lub inne media. Chodzi o to, że inicjatywa oddolna apeluje o finansowanie obywatelskie. Czyli chcą w praktyce zastosować crowdfunding. No i jestem ciekawy, czy się to uda.

Jedną z tez, którą ostatnio obracam w głowie, jest ta o tym, że w Polsce nie ma społeczeństwa obywatelskiego, bo obywatele nie potrafią finansować przedsięwzięć społecznych. Jest oczywiście wiele marginesów w takim rozumowaniu. Na przykład danym przedsięwzięciem można zarządzić dobrze lub źle i od tego też zależy ewentualny sukces lub porażka. Umiejętność zarządzania przedsięwzięciami społecznymi, coś, co nazwałbym przedsiębiorczością społeczną, również chyba mogłoby - gdyby to jakoś lepiej zdefiniować - posłużyć do mierzenia "nasycenia obywatelskiego" danego społeczeństwa. Wielu ludzi też nie stać na to, by się angażować w sprawy publiczne, albo by takie zaangażowanie współfinansować. Być może zatem prawdziwie obywatelskimi społeczeństwami są tylko "bogate społeczeństwa", w których obywateli stać na takie zaangażowanie, a społeczeństwa ubogie nie są obywatelskie (por. Nie każdego stać na osobistą wolność - społeczeństwo informacyjne w stadium feudalizacji?)?

Odnośnie mediów - ludzie, jak się wydaje, lubią słuchać tych piosenek, które znają. Stąd i media reprezentujące różne "interesy" mają - wśród przedstawicieli takiej lub innej grupy społecznej - swoją potencjalną klientelę. "Klientela" ta mogłaby zatem finansować takie lub inne media. Wedle własnej, suwerennej decyzji. W mediach komercyjnych pieniądze pochodzą od reklamodawców (w przypadku prasy sprzedaż egzemplarzy często nie pokrywa kosztów wydania). Wówczas słuchacz, czytelnik lub widz w istocie jest "towarem" (kupuje się zasięg, a więc "dusze", które zapoznają się z reklamowym, dołączonym do przekazu medialnego, komunikatem). W przypadku finansowania obywatelskiego - finansujący obywatele decydują o tym, czy dane przedsięwzięcie będzie mogło zaistnieć i - potem - nadal działać.

Kiedy przy okazji ACTA formułowałem swoją "pozytywną agendę" w ówczesnej debacie publicznej, wychodziłem z założenia, że warto zliberalizować przepisy o zbiórkach publicznych, by uwolnić współczesny potencjał społeczny z przedwojennego, restrykcyjnego i antypluralistycznego gorsetu. Przepisy o zbiórkach publicznych były stworzone przez Sanację by uniemożliwić gromadzenie finansów przez opozycję - zarówno ND-ków jak i Komunistów. Sanacja wprowadziła więc restrykcje. Bo kasa jest kluczem do demokracji. Skoro zatem zastanawiałem się, jakie fundamentalne bariery można próbować znieść, by dać więcej miejsca dla rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, uznałem, że trzeba ułatwić crowdfunding. W efekcie udało się znowelizować przepisy.

Problemy z finansowaniem działalności mają aktywni obywatele z każdej ze stron potencjalnego, społecznego sporu. Czy to będzie - umownie mówiąc - lewica, czy też prawica, czy rolnicy, czy górnicy.

Kiedyś wielmożni państwo, którzy dysponowali kapitałem z niewolniczej pracy folwarcznej, zakładali szkoły i ochronki dla wiejskich dzieci. Nie wszyscy. Tylko niektórzy. Mieli kasę i decydowali. Powstawały różne systemy, w tym np. związki zawodowe ze składkami, by reprezentować daną grupę. Społeczeństwo składa się z różnych grup, z których wiele ma ze sobą sprzeczne interesy.

Uważam, że społeczeństwo obywatelskie w Polsce nie istnieje, bo obywatele nie korzystają w pełni ze swoich praw. Nie chodzi o to, że ich nie mają. Mają, ale nie walczą o ich respektowanie, a w przypadku, gdy zajmują się czymś innym - nie finansują "reprezentacji" swoich interesów, w tym interesu ogólnospołecznego. Chodzi np. o prostą rzecz - płacenie składek. Nie wystarczy skorzystać z prawa zrzeszania się. Trzeba jeszcze wiedzieć, że zrzeszenie bez środków finansowych nie będzie mogło realizować celów.

Jest też temat realizacji "misji" w mediach. Kiedy niedawno p. Michał Rachoń ogłaszał pytanie o to, jak powinna wyglądać publicystyka w publicznym radio i telewizji - odpowiedziałem, że powinno być więcej organizacji pozarządowych. No bo są programy publicystyczne, w których dziennikarz przepytuje polityków. Są takie, w których dziennikarze przepytują innych dziennikarzy i publicystów. Ale przecież NGO-sy często są bardzo blisko problemów społecznych, angażują się, inicjują zmiany. Media publiczne mogłyby być zatem miejscem, w którym również taki nurt debaty publicznej byłby reprezentowany. Pytanie tylko, czy zyskałby widownie.

Najprościej zdobyć finansowanie swojej aktywności w ten sposób, że przejmie się instytucje państwowe i czerpie się wprost z budżetu (czyli z pieniędzy gromadzonych pod przymusem państwowym w podatkach, a pochodzących od wszystkich obywateli). Bardzo wielu ludzi ma taki pomysł na samorealizację. No, ale państwo jest jedno, a chętnych do wyciągnięcia ręki po publiczne pieniądze wielu. Pytanie zatem o mechanizmy finansowania działalności społecznej, gdy się nie trzyma ręki na procesie decyzyjnym, w którym podejmuje się decyzje o skierowaniu strumienia pieniędzy publicznych (w rozumieniu wielu - "niczyich").

Dlatego przyglądam się temu, co usiłują zrobić w Medium Publicznym. Tak samo przyglądałbym się, gdyby podobne ruchy podejmowały inne grupy. Ciekawi mnie mechanizm. Oraz to, czy istotnie miałem rację, gdy z dość dużym wysiłkiem zaangażowałem się kiedyś w liberalizację przepisów o zbiórkach. Ciekawi mnie, czy po latach ziarno da plon.

A właściwie - czy da plony. Bo przecież ten sam mechanizm może posłużyć grupom mającym inny pogląd na problemy społeczne, niż aktywiści Medium Publicznego.

A o motywach Fundacji Dziennikarskiej Medium#Publiczne, z którą to fundacją nie jestem w żaden sposób związany, można przeczytać w tekście: Fundacja Dziennikarska Medium#Publiczne rozpoczęła publiczną zbiórkę pieniędzy. Czemu?