VaGla.pl dla działalności pro bono

Nie jestem fundacją, bo wówczas mógłbym uruchomić "program" i zacząć go realizować. Nie jestem fundacją, ale ten serwis czasem czytają prawnicy. Serwis ten może być nośnikiem pewnej idei, a może nawet narzędziem do jej realizacji. Parę razy zastanawiałem się tu, czy nie stworzyć "giełdy prawników pro bono". Nadal się zastanawiam nad konsekwencjami prawnymi tego typu inicjatywy, jeśli miałaby być bardziej sformalizowana (np. trzeba brać pod uwagę kwestie ochrony danych osobowych, ale też inne, czasem bardziej kłopotliwe). To, co mogę zrobić teraz, to stworzyć w serwisie dział pro bono, zebrać tam notatki na temat spraw, o których wiem, że zaangażowali się tam prawnicy podejmujący działanie w ważnym interesie społecznym, uruchomić burzę mózgów. Zobaczymy co z tego wyniknie. Proszę o pomysły, sugestie i komentarze: jak można wykorzystać internetowy serwis dla wsparcia określonej tu idei.

Na zachętę kilka spostrzeżeń i przemyśleń własnych. Nie chciałbym, by tego typu inicjatywa była wykorzystywana przez tych, którzy chcieliby pod szyldem "pro bono" pozorowanymi ruchami budować swoją pozycję marketingową. Dlatego nie chciałbym tworzyć mechanicznego katalogu kancelarii, które wyrażą chęć przyjęcia sprawy pro bono w przyszłości. Dobrze by było wiedzieć, że - jeśli akurat kiedyś pojawi się potrzeba - można na kogoś liczyć, ale nie chodzi o "szyld", a o konkrety. Wyobrażam sobie raczej, że potrzebny jest "mechanizm" weryfikowania podejmowanych w interesie publicznym działań. Być może zaangażowanie adwokatów mogłaby kontrolować Adwokatura. W sprawach, w których w jakiś sposób "maczałem palce" (np. starałem się łączyć osoby naprawdę potrzebujące w danej chwili pomocy z prawnikami, którzy zgodzili się następnie przyjąć sprawę ad honoram - do tej pory nie musiałem prosić dwa razy), mogę przyglądać się efektom. Nie oznacza to, że mam wgląd w akta spraw; adwokatów obowiązuje tajemnica adwokacka i od chwili, gdy przyjmują oni sprawę, niewiele o niej mówią i piszą i nie przekazują poufnych informacji na temat sprawy mediom i "znajomym królika". Dobrze by było wiedzieć do kogo zwracać się z prośbą w sprawach, które naprawdę potrzebują wsparcia i jakie dają te osoby rękojmie rzetelności. Gdybym dostał informacje, że można na kogoś liczyć - nie obrażałbym się za to, odnotowałbym w pamięci i - kto wie? - wykorzystał w przyszłości.

Nie chciałbym, by tego typu inicjatywa stała się "wygodną alternatywą" dla osób, które w istocie nie potrzebują wsparcia, które mogłyby zwrócić się do prawnika i wynagradzać go za świadczenie pomocy prawnej. Przez dwa lata siedziałem na dyżurach Adwokatury Studenckiej, działającej przy Zarządzie Samorządu Studentów UW (a finansowanej przez Fundację Universitatis Varsoviensis). Przychodzili tam różni ludzie. Część z nich potrzebowała pomocy inni zaś kombinowali. Tych ostatnich, jeśli orientowaliśmy się, że nie należą do kategorii "naprawdę potrzebujący wsparcia", odsyłaliśmy do profesjonalistów, działających na zasadach rynkowych.

W ciągu dziesięciu lat prowadzenia serwisu dostawałem też bardzo wiele listów w różnych sprawach. Zdarzały się również takie, których nadawcy wykazywali postawę niezwykle roszczeniową. Nie cytuję dosłownie, ale zachowam sens jednej takiej korespondencji: "Pytam i oczekuje odpowiedzi jak najszybciej (...) Jak to, dlaczego pytam? Bo prowadzi Pan serwis, więc zna Pan odpowiedź. Mógłbym poszukać sam, ale uznałem, że tak będzie szybciej. Przecież odpowiedź nie powinna panu sprawić problemu. Jakbym poszedł do prawnika, to musiałbym zapłacić". Tę korespondencję pamiętam szczególnie, gdyż pytający był oburzony, że nie uzyskał oczekiwanych odpowiedzi (chyba nawet wyszedłem na gbura). Napisał nawet, że wszyscy mają taką postawę, więc dlaczego on ma mieć inną? Miałem wrażenie, że pytający był święcie przekonany, iż odpowiedzi mu się po prostu należą. Natychmiast. Nie ważne czym w danej chwili zajmuje się pytany, czy jest zajęty, czy może zmęczony. Sprawa zaś dotyczyła działalności gospodarczej.

Jeśli projekt wspierający działalność pro bono miałby powstać przy okazji funkcjonowania tego serwisu, to nie jako projekt polegający na wyszukiwaniu darmowego prawnika dla takiej osoby, która akurat się zgłosi.

Adwokaci, ale również i inni prawnicy, którzy wspierają różne działania podejmowane w interesie publicznym, honorowo, robią to obok normalnej swojej działalności na rynku. Angażując się w taką sprawę nie działają (nie powinni działać) mniej profesjonalnie niż w sprawach, za które przyjmują wynagrodzenie. A prawidła życia są takie, że kiedy robi się coś bez wynagrodzenia, to się nie zarabia (taka tautologia), a żyć z czegoś trzeba. Chcę przez to powiedzieć, że nie każdego stać na to, by robić coś bez wynagrodzenia, a jednocześnie być w pełni zaangażowany. Gdyby jednak ktoś chciał i mógł pomóc w przyszłości - pomysł takiej "giełdy" jest adresowany do niego.

Zresztą różne mogą być formy zaangażowania i wsparcia - mógłbym uruchomić specjalny mechanizm, za pomocą którego pytania od różnych osób byłyby publikowane w Sieci i ktoś, kto chciałby pomóc (i potrafił pomóc!), mógłby odpowiedzieć. Już teraz - co prawda - można pytać w komentarzach, a ktoś kto chciałby odpowiedzieć - ma taką możliwość. Nie wiem jednak, czy jest sens robić dodatkowy mechanizm. Tym bardziej, że naraziłbym się przy okazji na zarzut, iż chcę gromadzić wartościowe treści, a w serwisie przecież pojawia się reklama. Doświadczenie podpowiada mi również, że mechanizm taki zacząłby być szybko nadużywany przez (różnych) pytających.

Patrząc jednak jak działa serwis Electronic Frontier Foundation wypada stwierdzić, że w interesie publicznym często jest gromadzenie i udostępnianie informacji na temat toczących się sporów, pism, które krążą w sądach, etc. Weszliśmy już w erę społeczeństwa informacyjnego, a tu - jak wiadomo - informacja ma najistotniejsze znaczenie. Trzeba tylko pamiętać o tym, że interes publiczny to nie to samo, co interes prywatny i gromadząc i udostępniając informacje trzeba szanować prywatność i inne prawa i wolności osób, których takie materiały mogą dotyczyć...

W tym serwisie zajmuje się głównie internetem i społeczeństwem informacyjnym. Siłą rzeczy taki też mają charakter sprawy, którymi interesują się czytelnicy. Może niniejszy post sprowokuje innych do uruchomienia jakichś projektów w obszarze ich zainteresowań? A przecież jest wiele inicjatyw, które wspierają potrzebujących pomocy prawnej. Poradnie studenckie i kliniki prawa, poradnictwo wspierane przez stowarzyszenia i fundacje, pojawiają się też (ale i gasną) różne inne inicjatywy bezpłatnego świadczenia pomocy najbardziej potrzebującym. Działalność tego typu napotyka na różne problemy, w tym natury podatkowej (przy bezpłatnej usłudze urzędy skarbowe chętnie widziałyby konieczność naliczania VAT-u), problemy logistyczne, a nawet etyczne (podobno radcowie prawni nie mogę pracować bezpłatnie?) i inne jeszcze. Dziś hasło "darmowe porady prawne" jest często wykorzystywane, by zwiększyć oglądalność serwisu internetowego. Może zatem warto wspierać tych, którzy podejmują różne inicjatywy z innych pobudek niż reklamowe? Może uruchomić specjalny "webowy ring", który linkami łączyłby różne takie inicjatywy? Byłoby też miejsce dla tych osób, które nie są prawnikami, chciałyby wesprzeć idee, a na przykład znają się na tworzeniu internetowych zasobów, nie zaś na prawie. Może jakiejś organizacji działającej w interesie publicznym potrzebny jest serwis internetowy, trzeba doradzić jak go zrobić, czasem w całości wykonać, a i utrzymać we własnej infrastrukturze... Gdyby ktoś gotowy do takich działań się zgłosił i pokazał co potrafi...

Na koniec pragnę napisać, co można dziś znaleźć w dziale pro bono niniejszego serwisu. Są tam dwie notatki (chociaż mam ich w serwisie znacznie więcej) na temat sprawy o udostępnienie informacji publicznej - specyfikacji protokołu komunikacyjnego KSI MAIL, który wykorzystywany jest w komunikacji między obywatelem a ZUS. Sprawa zakończyła się wygraną po ponad pięciu latach, a toczyła się w sądach administracyjnych i cywilnych w kilku instancjach. Notatki znalazły się w tym dziale, gdyż w sprawę zaangażowany był mec. Artur Kmieciak z łódzkiej kancelarii adwokackiej, który to adwokat nie odmówił również prośby o poprowadzenie (także pro bono) sprawy chłopaka zatrzymanego przez policję - po tym, jak spółka zaprosiła go do negocjacji związanych z listem ujawniającym istnienie luk w serwisie internetowym. Wracając do sprawy KSI MAIL i ZUS - był w nią również zaangażowany - reprezentując stowarzyszenie Internet Society Poland - mec. Zdzisław A. Kaleta, radca prawny. W omawianym dziale znajduje się też notatka na temat zatrzymania studentów w Poznaniu, w którą to sprawę zaangażował się (ad honoram) mec. Jerzy Marcin Majewski z poznańskiej kancelarii adwokackiej. Są notatki na temat Gazety Bytowskiej, w którą to sprawę zaangażowani są prawnicy współpracujący z Halsińską Fundacją Praw Człowieka (dr Adam Bodnar) oraz Centrum Monitoringu Wolności Prasy (Jacek Kowalewski). W sprawę związaną z pozwem przeciwko stowarzyszeniu Wikimedia Polska zaangażowani są (pro bono) prawnicy z łódzkiej Kancelarii Adwokackiej Marka Ciupińskiego (Monika Mosiewicz, aplikant adwokacki), ale też prawnicy z wrocławskiej Kancelarii Radców Prawnych T. Czapczyński, D. Górecki, I. Powązka s.c. (w tym dr Michał Bernaczyk).

W dziale tym są też inne notatki, które są związane z tematem. A teraz czekam na komentarze, uwagi i propozycje dotyczące możliwych do podjęcia działań, wpierających taką działalność.