Na tapecie: centralne zakupy sprzętu komputerowego dla szkół

Dzisiaj w Sejmie odbyło się posiedzenie połączonych sejmowych komisji: Komisji ds Kontroli Państwowej oraz Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży. Komisje rozpatrzyły informację Najwyższej Izby Kontroli o wynikach kontroli pn. „Realizacja centralnych zakupów sprzętu komputerowego dla szkół i placówek oświatowych” wraz ze stanowiskiem Ministra Edukacji Narodowej. Wcześniej zaś NIK zwołała konferencję prasową, na której wyniki kontroli ogłosiła. Generalna ocena tych zakupów jest negatywna. Wczoraj złożono w prokuraturze doniesienia o popełnieniu przestępstwa...

W Sejmie p. Grzegorz Buczyński, dyrektor departamentu nauki, oświaty i dziedzictwa narodowego NIK, przedstawił prezentację, w której omówił założenia kontroli oraz jej wyniki. Kontrolę podjęto na wniosek Ministra Edukacji i Nauki, który złożył go w lutym 2006 roku. Już we wniosku zauważono skalę przedsięwzięcia (proponowanej kontroli) ale też i wskazano, iż obserwowane zjawiska mogę nosić znamiona korupcji. NIK przeprowadził kontrolę we wszystkich województwach (w szkołach i placówkach oświatowych). NIK w pierwszym rzędzie zbadał realizację umów, wybierając 10 umów zawartych w 2005 roku spośród 18 umów, które dotyczyły czterech najważniejszych projektów komputeryzacji placówek oświatowych objętych programem "Rozwój zasobów ludzkich", finansowanym ze środków unijnych (odnośnie stanowiska NIK por. w notatce cytowanej poniżej).

Dyrektor Grzegorz Buczyński prezentował raport NIK, w którym wymieniał jednym ciągiem takie nieprawidłowości, jak skupienie w jednej komórce ministerstwa funkcji projektodawczych, wykonawczych i kontrolnych, niedotrzymywanie kar umownych, niezgodność wykonania umów z ich postanowieniami (wykonywano je z opóźnieniem, czasem nie zgadzał się sprzęt, który dostarczano), szkoły kwitowały otrzymywanie sprzętu, chociaż go nie dostawały, lub dostały inny sprzęt. Wykryto np., że przed realizacją zamówień szkoły zgłaszały ministerstwu zapotrzebowanie na pracownie komputerowe - na przykład, że szkoła potrzebuje jednej takiej pracowni, gdyż uczy się w niej 150 uczniów - w wyniku realizacji zamówienia szkoła otrzymywała nagle dwie pracownie. Samorządy później we własnym zakresie dokonywały alokacji zamówionego sprzętu - np. przekazywano sprzęt do innej szkoły, która wcześniej go nie otrzymała, etc.

Komisja wysłuchała, że protokół kontroli skierowano do Centralnego Biura Antykorupcyjnego, a wczoraj do prokuratury złożono powiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa (przez Ministerstwo) w relacji centralnych zakupów. Potem miał wystąpić wiceminister Edukacji Narodowej. Przewodnicząca wcześniej wyraziła swoje niezadowolenie, że stanowisko ministerialne nie zostało dostarczone pisemnie. W każdym razie ministerstwo ustami wiceministra podziela wszystkie ustalenia pokontrolne. Nawet samo skierowało kilka doniesień do prokuratury, a kilka osób związanych z centralnymi zakupami nie pracuje już w urzędzie.

Może teraz kilka słów o rekacji posłów. Posłanka Julia Pitera: "te niedociągnięcia, które ujawniła Najwyższa Izba Kontroli, a więc: nieegzekwowanie zobowiązań wynikających z umów, poświadczanie nieprawdy przez podpisywanie protokołów z wykonania zamówień przed pełną ich realizacją, aneksowanie umów, to wszystko jest normą, i nie tylko w szkołach, nie tylko w kuratoriach, nie tylko w oświacie, ale są "paranormą", która dotyka zamówień publicznych". Czy w świetle ujawnionych nieprawidłowości należy zmienić przepisy? Jak stwierdziła p. Pitera: są przepisy, które można by stosować. Nie trzeba tworzyć nowych, wystarczy stosować istniejące.

Poseł Łybacka odniosła się do problemu "wyrównywania szans" i bardzo emocjonalnie odniosła się do "marnowania pieniędzy", o które wcześniej tak bardzo walczono w komisji. Walczono m.in. o to, by Komisja Europejska zgodziła się, by z Europejskiego Funduszu Społecznego („gdzie również była medycyna”) można było również wyposażać szkoły w pracownie komputerowe. "I kiedy dzisiaj słyszymy, że z miliarda trzystu milionów złotych zrealizowano zaledwie kilkaset milionów i zagrożonych jest ponad 700 milionów z tego właśnie funduszu, to pytanie p. Julii Pitery o to, czy został skierowany wniosek do prokuratury, jest ze wszech miar zasadny; nie tylko w aspekcie urzędniczej indolencji, ale także w aspekcie braku odpowiedzialności za proces wyrównywania szans w naszym społeczeństwie...". Poseł Łybacka odniosła się też do listy osób wymienionych w raporcie NIK jako osoby odpowiedzialne za zaistniałe nieprawidłowości. "Jak się pracuje ponad 15 lat w danym obszarze tematycznym, to zna się prawie wszystkie osoby z tego obszaru. Znam również osoby tu wymienione i - na Boga! - nie mogę zrozumieć czemu znakomici specjaliści w dziedzinie dydaktyki, czemu znakomici specjaliści w dziedzinie pedagogiki zajmują się przetargiem na komputery!"

Również inni mówcy zabierali głos. Interesująco brzmiały tezy o potencjalnym zainteresowaniu przedstawicieli władzy ustawodawczej inicjatywą "One Laptop per Child". Niebawem w serwisie internetowym Sejmu będzie pewnie dostępny stenogram z dzisiejszego posiedzenia (zainteresowanym już dziś mogę zaoferować nagranie w formacie mp3 (66 MB)). Komisje będą teraz przygotowywać dezyderat.

Na stronie Najwyższej Izby Kontroli dostępna jest informacja na temat ogłoszonych wyników kontroli:

Kontrolą objęto 10 spośród 18 umów, zawartych w 2005 r. przez Ministerstwo na zakup sprzętu komputerowego i oprogramowania dla szkół i placówek oświatowych. Umowy te zwarte zostały w ramach 4 projektów przewidzianych na lata 2004-2006 na łączną kwotę 1.570.342,7 tys. zł, objętych Sektorowym Programem Operacyjnym Rozwoju Zasobów Ludzkich.

Kontrolę przeprowadzono w 2006 r. w Ministerstwie Edukacji Narodowej oraz w 49 publicznych szkołach i placówkach oświatowych z terenu wszystkich województw.

NIK ocenia negatywnie realizację przez Ministerstwo umów na zakup sprzętu komputerowego i oprogramowania, ze względu na niewielkie zaawansowanie w realizacji 2 projektów oraz stwierdzenie innych istotnych nieprawidłowości.

• Do czasu zakończenia kontroli NIK zrealizowano tylko 2 projekty, tj. projekt pn. Wyposażenie w sprzęt komputerowy centrów kształcenia ustawicznego i centrów kształcenia praktycznego o wartości 27.984,0 tys. zł (1,8% wartości łącznej projektów) i projekt pn. Wyposażenie poradni psychologiczno – pedagogicznych w specjalistyczny sprzęt komputerowy wraz z oprogramowaniem o wartości 19.635,7 tys. zł (1,3% wartości łącznej projektów).

• Zaangażowanie wydatków na 2 pozostałe i największe projekty było niskie. W projekcie pn. Pracownie komputerowe dla szkół, o wartości 1.338.223,0 tys. zł (85,2% wartości łącznej projektów), wykorzystanie środków do czasu zakończenia kontroli wynosiło 32,1% środków planowanych, a w projekcie pn. Wyposażenie bibliotek szkolnych i pedagogicznych w internetowe centra informacji multimedialnej o wartości 184.500,0 tys. zł (11,7% wartości łącznej projektów) wykorzystano 54,8% planowanych środków.

W ocenie NIK zaangażowanie środków na ww. projekty wskazywało na potencjalne zagrożenie niewydatkowania do końca 2006 r. kwoty 992.111,5 tys. zł na komputeryzację szkół i placówek oświatowych, w tym kwoty 744.083,6 tys. zł w ramach współfinansowania ww. projektów z UE.

Ponadto stwierdzone w Ministerstwie nieprawidłowości polegały w szczególności na: dokonaniu płatności bez sprawdzenia prawidłowości dostaw i zaniechaniu dochodzenia kwot gwarancji należytego wykonania umów oraz nieegzekwowaniu kar umownych za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umów, a także wprowadzeniu niekorzystnych dla zamawiającego zmian w umowach.

NIK ocenia również negatywnie działalność dyrektorów 10 spośród 49 skontrolowanych szkół i placówek oświatowych (20,4%), w zakresie odbioru centralnie zakupionego sprzętu komputerowego i oprogramowania (35 szkół i placówek NIK oceniła pozytywnie, pomimo stwierdzenia nieprawidłowości lub uchybień). Nieprawidłowości lub uchybienia polegały w szczególności na:

• akceptowaniu nieterminowości dostaw i braków w dostarczonym sprzęcie oraz zaniechaniu informowania o tym Ministerstwa,

• nierzetelnym dokumentowaniu dostaw, m.in. potwierdzaniu w protokołach odbioru danych niezgodnych ze stanem faktycznym.

Stwierdzone w wyniku kontroli nieprawidłowości wynikały przede wszystkim z zastosowania wadliwej organizacji i procedur, dotyczących zarówno centralnych zakupów i rozliczeń z dostawcami prowadzonych przez Ministerstwo, jak i odbioru dostaw przez dyrektorów szkół i placówek oświatowych.

Nieprawidłowa organizacja i wadliwe procedury stwarzały potencjalne zagrożenie korupcją, związane ze: skupieniem w Biurze Administracyjnym Ministerstwa zbyt wielu kompetencji, zaniedbaniem dokumentowania wykonania zamówień i odbioru dostaw oraz dowolnością w ocenie dokumentów związanych z odbiorem sprzętu komputerowego i oprogramowania, a także brakiem kontroli wewnętrznej.

W wyniku kontroli NIK skierowała stosowane wnioski pokontrolne, zarówno do Ministra Edukacji Narodowej, jak i do dyrektorów szkół i placówek oświatowych.

• Minister Edukacji Narodowej w szczególności powinien: zapewnić realizację wszystkich projektów, dotyczących komputeryzacji szkół i placówek oświatowych oraz efektywne wykorzystanie środków publicznych, w tym środków z UE, a także wprowadzić właściwą organizację prac związanych z wykonaniem projektów, w tym określić czytelne procedury i zakresy odpowiedzialności przy składaniu zamówień i przyjmowaniu (rozliczaniu) dostaw oraz zapewnić właściwy nadzór nad ich realizacją projektów.

• Dyrektorzy szkół i placówek oświatowych w szczególności powinni: dokonywać szczegółowego sprawdzenia odbieranego sprzętu komputerowego i oprogramowania i sporządzać w tym zakresie stosowną dokumentację, a także egzekwować od dostawców wypełnienie wszystkich warunków umów, a o odstępstwach informować Ministerstwo.

Minister Edukacji Narodowej oraz dyrektorzy skontrolowanych szkół i placówek oświatowych zgodzili się z wnioskami pokontrolnymi NIK i poinformowali o podjęciu prac związanych z ich realizacją.