Dotrzeć do źródła

Szum informacyjny jest coraz większy. W "mętnej wodzie lepiej się łowi ryby", ale jeśli ktoś wierzy w "budowanie społeczeństwa obywatelskiego" i znajduje w sobie siłę, by aktywnie się w taki proces budowy zaangażować, to - jak uważam - powinien w swoich komentarzach kierować się zasadą docierania do źródeł informacji. To nie jest tylko problem etyczny (docieranie do źródeł informacji, a także zwracanie uwagi na to, co ma do powiedzenia "druga strona", jest elementem deontologii dziennikarskiej nie od dziś). To również problem "samoobrony intelektualnej" i świadomego wspierania mechanizmów demokratycznych. Jak przekonać ludzi, że docieranie do źródeł informacji jest modne? Jeśli nie będą docierali do źródeł informacji, to łatwo da się nimi sterować, a wielu osobom odpowiada sytuacja, w której nie ponoszą odpowiedzialności za swoje życie.

Weźmy ostatni przykład. Odnotowałem, że sąd w Sztokholmie nakazał ponoć spółce Black Internet odcięcie The Pirate Bay od swoich usług. Wszystkie główne serwisy informacyjne napisały o tym zarządzeniu sądu, ale nigdzie nie mogłem znaleźć jego treści (agencje informacyjne napisały nawet "jak wynika z dokumentów sądowych", chociaż - jestem o tym przekonany - żaden dziennikarz nie miał ich w ręku). Społeczność związana w jakiś sposób z TPB entuzjastycznie "wykopuje" (w serwisie Digg.com) quasi-informacje twórców serwisu, ale nikt nie zastanawia się - mam takie wrażenie - o czym w rzeczywistości jest mowa. Gdzie jest zarządzenie sądu, które nagle wszyscy tak chętnie komentują? Ja go nie widziałem, nie przeczytałem znajdujących się w nim tez, nie wiem nawet, w jakiej procedurze zostało wydane. Obawiam się teraz, że zwrócą się do mnie dziennikarze i zapytają o komentarz. Co im powiem? Powiem tyle: nie czytałem, nie wiem. To mało medialne, ale takie są fakty. Skomentuje ktoś, kto - prawdopodobnie - również nie czytał zarządzenia, ale nie będzie mu to przeszkadzało, aby o jego treści się wypowiadać.

Sprawy prawne - te mnie interesują szczególnie - są dla wielu osób zbyt skomplikowane. Wielu osobom wystarczy sam szum. Słyszą szum dołączają do chóru oburzenia. Jeśli krzyk będzie dostatecznie głośny, to może się ktoś przestraszy i zmieni krytykowane przez masy działania? Nie ma przy tym znaczenia, jakie wysuwa racje druga strona, a nawet, czy się w danej sprawie wypowiedziała w taki lub inny sposób.

Manipulacja informacją jest już uznanym narzędziem w prowadzonym dyskursie publicznym. Nie dotyczy jedynie zmian "społeczeństwa informacyjnego". Wygrywa ten, kto głośniej krzyczy, albo ten, kto lepiej potrafi "zabełtać wodę z rybami". Portale "głównego nurtu" wykazują wielką obawę przed linkowaniem do zauważanych źródeł informacji, a to najpewniej z obawy przed tym, że konsument mediów podąży za linkiem i będzie oglądał reklamy prezentowane przy tekstach konkurencji. To nie sprzyja rzetelności dziennikarskiej. Nie sprzyja mu również ślepe gromadzenie dowolnych treści (por. np. Prowokacja, obnażenie "dziennikarskiego" copy-paste, problemy prawne obiegu informacji)...

Rzetelność dziennikarska i linkowanie do źródeł to temat, nad którym mogliby się pochylić sami przedstawiciele mediów. Być może należy jednak postulować, aby osoby nazywający się "dziennikarzami obywatelskimi" (moim zdaniem nie istnieje coś takiego, jako oddzielna kategoria) kierowali się również pewnymi zasadami, ale takżę, aby brak przestrzegania takich zasad był przez świadomych użytkowników mediów zauważany.

Weźmy pierwsze z brzegu postanowienia Kodeksu Etyki Dziennikarskiej SDP:

I - Informacje i opinie

1. Informacje należy wyraźnie oddzielać od interpretacji i opinii.

2. Informacje powinny być zrównoważone i dokładne, tak by odbiorca mógł odróżnić fakty od przypuszczeń i plotek, oraz powinny być przedstawiane we właściwym kontekście i opierać się na wiarygodnych i możliwie wielostronnych źródłach.

3. Opinie mogą być stronnicze, ale nie mogą zniekształcać faktów i być wynikiem zewnętrznych nacisków.

4. Błędy i pomyłki wymagają jak najszybszego sprostowania, nawet jeśli nie były zawinione przez autora lub redakcję i bez względu na to, czy ktokolwiek wystąpi o sprostowanie.
(...)

Czy to trudne, by kierować się tymi zasadami również w codziennym komentowaniu aktywności mediów? Oczywiście będzie spora grupa "komentatorów", którzy za dobą zabawę uznają sianie dezinformacji, komentarze w stylu "LOL, TwOój StAry to Człowiek-Żyto, ROTFL", itp., ale nie każdy musi iść tą drogą. Chodzi raczej o pewną społeczną odpowiedzialność, bez której masa społeczna może zostać przez wprawnych propagandzistów (niezależnie od tego, którą stronę będą reprezentować w danej chwili) wyprowadzona w pole, wykorzystana dla własnych celów, odarta z przysługujących im praw, sprowokowana do niekorzystnych dla niej decyzji.

Jeśli pojawia się jakaś informacja, w której mowa o jakiejś instytucji lub innym podmiocie, w pierwszej kolejności staram się wejść na stronę tej instytucji i sprawdzić, czy opublikowano na tej stronie jakieś komunikaty. Staram się dotrzeć do źródła. Irytuje mnie zwykle, gdy "dialog" prowadzony jest za pośrednictwem meta-komunikatów, które - już zredagowane - publikowane są przez jakichś pośredników. Instytucje publiczne powinny publikować źródła informacji, a komentatorzy powinni do nich odsyłać, by każdy zainteresowany miał szanse sam się z nimi zapoznać i wyrobić sobie zdanie. Podmioty niepubliczne mają tu większą swobodę, ale badania w sferze public relations, a szczególnie w ramach "zarządzania w sytuacjach kryzysowych", podpowiadają, że warto być pierwszym źródłem informacji na swój własny temat. Internet daje dziś taką możliwość. W przypadku instytucji publicznych można stosować instytucje dostępu do informacji publicznej, w przypadku podmiotów niepublicznych apelować do działów marketingu i PR. Ale bezrefleksyjne powielanie niesprawdzonych, niekompletnych, albo przekręconych informacji przez "piątą władzę" (przez tych, którzy chcą uważać się za kontrolujących media), zasługuje chyba na chwilę głębszej zadumy.

Jeśli media nie docierają do źródeł, bo łatwiej zacytować gotowy qasi-materiał prasowy niż podjąć próbę zwrócenia się o komentarz do głównych aktorów spektaklu, to świadomy konsument mediów powinien to mediom wytknąć. Kiedy opublikowałem materiał na temat regulaminu premiowania pracowników monitoringu wizyjnego w Warszawie dziennikarze profesjonalnych redakcji zwracali się do mnie, nie zaś do urzędników, o udostępnienie treści regulaminu. Zapytanie mnie było łatwiejsze, by szybciej "sklecić newsa". Oczywiście docieranie do źródeł wymaga czasu i wysiłku. Komentowanie "na bieżąco" nie zawsze na to pozwala. Ale warto chyba mieć przynajmniej z tyłu głowy, że nie zawsze mamy pełny obraz sytuacji, ktoś może chcieć nas "wkręcić", ktoś może chcieć "wyjmować kasztany z ogniska" w rękawiczkach niewidkach, albo cudzymi rękami, wypuszczać na nas wyedukowane prawnie psy, albo tematem staje się niesprawdzona plotka, lub półprawda. Mając taką świadomość w bardziej odpowiedzialny sposób komentuje się rzeczywistość, odnotowując przynajmniej te elementy scenariusza medialnego spektaklu, których nie znamy.

Tak się tylko nad tym zastanawiam, bo nie wiem, co z tym zrobić. To również jest związane z dyskusją na temat edukacji medialnej, która aktualnie toczy się w Europie. Prowokuję zatem do dyskusji.