Blokowanie treści i inwigilacja: zacznijcie raz jeszcze, ale tym razem uczciwie

Jeszcze przed posiedzeniem Komitetu Stałego Rady Ministrów ogłoszono, że "wszystkie zapisy, dotyczące monitoringu adresów IP czy historii stron, na które wchodzimy, czy czytania prywatnych maili bez zgody sądu, wypadły z projektu" oraz, że "nie będzie żadnej inwigilacji". Posiedzenie Komitetu się odbyło i niektórzy wzięli za dobrą monetę deklarację, że "projekt trafił do kosza", chociaż nie trafił. Ogłaszający "sukces" prawdopodobnie nie zdają sobie sprawy z tego, co tak na prawdę się zdarzyło. Otóż po posiedzeniu Komitetu Stałego Rady Ministrów utrzymał się Rejestr Stron i Usług Niedozwolonych, czyli mechanizm filtrowania treści Sieci, pojawiły się też inne rozwiązania dotyczące gromadzenia danych o obywatelach. Jeśli proces stanowienia prawa ma być uczciwy - trzeba wszystko zacząć raz jeszcze, ale dobrze. Uważam, że rząd powinien porzucić prowadzone do tej pory podstępnie prace nad regulacją filtrowania treści. Zgodnie z obowiązującymi zasadami powinien przedstawić w pierwszej kolejności założenia projektu i następnie poddać je szerokim konsultacjom społecznym. Potem RCL powinno przygotować tekst projektu i taki tekst powinien być znów poddany konsultacjom. Mamy w Polsce zasady, których należy się trzymać. Teraz można jedynie komentować marketing polityczny. Sprawy zaszły tak daleko, że dotychczasowych prac - moim zdaniem - nie można sanować. Są obarczone "grzechem pierworodnym", polegającym na nieuczciwym zaskakiwaniu, a następnie ignorowaniu opinii publicznej.

Kolejne zabiegi ze sfery Public Relations nie poprawią sytuacji. Problematyka filtrowania treści w Sieci została wniesiona do publicznej dyskusji. Należy spodziewać się, że rząd nie będzie zaskakiwał obywateli "legislacyjnymi wrzutkami", które mało są związane z istotą projektowanych w danej chwili przepisów. Mamy przecież jakieś "plany legislacyjne" (w którym miejscu tak przyjętych planów umieszczono problematykę blokowania internetowych treści, albo problematykę retencji danych?). Są zasady związane z przejrzystością procesu legislacyjnego. Konsultacje społeczne powinny odbyć się na każdym etapie prac, ale przecież te etapy prac również są opisane. najpierw założenia do projektu. Następnie konsultacje społeczne. One muszą być uczciwe. Potem projekt ustawy. Taki projekt powinien mieć rzetelne i uzasadnienie. Napisane w taki sposób, by dokładnie z niego wynikała potrzeba wprowadzenia przepisów i metody osiągnięcia zakładanych celów. Taki projekt i uzasadnienie również powinno być poddane konsultacjom społecznym. Przykładem mogą być niektóre prace prowadzone w MSWiA (niestety nie wszystkie, ale są też dobre przykłady), gdzie ministerstwo przygotowuje i ogłasza tabele zgłoszonych w toku konsultacji uwag, a - jeśli gra w danym projekcie uczciwie - na każdą tezę takich uwag stara się przynajmniej odpowiedzieć swoimi argumentami.

Co mamy w tych pracach, które obecnie wzbudziły tak wielkie kontrowersje opinii publicznej? Najpierw medialny przeciek, że coś się wydarzy (por. Chciałbym przeczytać ten projektowany art 170a prawa telekomunikacyjnego). Pamięć niektórych nie jest tak krótka. Można wciąż sięgnąć do tamtej relacji Dziennika Gazeta Prawna z 6 listopada:

Pomysł nabrał realnych kształtów podczas serii spotkań ekspertów z policji i MSWiA w Ministerstwie Finansów, które pilotuje prace nad tym projektem. "Chcemy wprowadzenia nowego artykułu do prawa telekomunikacyjnego, roboczo to art. 170a" - ujawnia nam urzędnik z MSWiA. Według tego przepisu wszyscy dostawcy internetu mieliby obowiązek blokować strony z niebezpieczną zawartością. Czarną listą zarządzałby Urząd Komunikacji Elektronicznej. Konkretne adresy będą wskazywać UKE, policja, służby specjalne i Ministerstwo Finansów.

Pojawił się jakiś pomysł. Pojawił się w trakcie "serii spotkań ekspertów z policji i MSWiA w Ministerstwie Finansów". Dziś nawet nie wiemy, kto konkretnie brał udział w takich spotkaniach i kto konkretnie zaproponował takie rozwiązanie. Możemy się dowiedzieć, z imienia i nazwiska, kto konkretnie forsuje takie pomysły?

Krótko potem, 13 listopada (piątek), pojawił się projekt, który następnie opublikowano w BIP Ministerstwa Finansów (por. Rejestr Stron i Usług Niedozwolonych w projekcie Ministerstwa Finansów - po tym tekście z 16 listopada sprawa wyłoniła się spod dywanu, a była to środa). Wówczas dowiedzieliśmy się, że ma powstać Rejestr i że chodzi dodanie do Prawa telekomunikacyjnego art 179a. Nie było tu udziału sądu, a Urząd Komunikacji Elektronicznej, który miał być dzierżycielem takiego rejestru sam został propozycjami zaskoczony. Prezes UKE pisała w jednym z komentarzy w tym serwisie:

Dlaczego od razu pretensja do UKE i sugestie pod naszym adresem, żebyśmy wynieśli się do Chin? Czy to my pisaliśmy tę ustawę? Czy przeciętnie inteligentny czytelnik nie widzi, że Prezes UKE w tej ustawie jest traktowany jako długopis, który wykonuje bez prawa wyboru jakieś polecenia i decyzje (obojętnie czy słuszne czy nie)?

Uwagi można było zgłaszać do 19 listopada (czyli do soboty, praktycznie do piątku). Ale nie zaproszono nikogo z branży szeroko pojętego ICT do zgłaszania uwag. Uwagi mieli zgłaszać jedynie przedstawiciele resortów. Gdyby nie to, że uwagi niektórych organizacji zostały przesłane bez zaproszenia - głos opinii publicznej w ogóle by się w procesie legislacyjnym nie pojawił. Można powiedzieć, że nie jest źle, skoro 26 listopada mogłem napisać tekst Internetowe czytanie uwag zgłoszonych MinFinowi do projektu Blokowania Stron i Usług. Te głosy zresztą zostały całkowicie zignorowane w dalszych pracach. Projektodawca nie odniósł się do krytycznych uwag zgłaszanych również przez UKE czy GIODO. Tak, jakby tych głosów zupełnie nie było. Uzasadnienie projektu powielało wówczas niektórzy propozycje projektu nie będąc wcale żadnym uzasadnieniem, a jedynie fikcją dopełnienia przykrego obowiązku. Na tym etapie prac projekt był opracowywany na krótkiej konferencji uzgodnieniowej, pojawiły się jakieś dwa zespoły, które miały mało czasu, bo w kilka godzin trzeba było sklecić jakiś tekst projektu po zgłoszonych uwagach. Znaczną część uwag niektórych urzędów całkowicie zignorowano.

11 grudnia (piątek) opublikowałem tekst Projekt ustawy o podstawach inwigilacji internautów, o blokowaniu stron i ograniczeniu swobody świadczenia usług, który odnosił się już do projektu z 3 grudnia. Chociaż takiego rozwiązania nie było we wcześniejszych pracach ktoś znów zrobił "wrzutkę" i pojawiły sie nowe kompetencje służb oraz przepis, który na dużym poziomie ogólności (do przyjęcia ewentualnie na poziomie norm Konstytucyjnych, ale nie w ustawie, która powinna być jasna i konkretna) miał dać prawo ograniczenia świadczenia usług drogą elektroniczną. Terminy prac rządu nad tym projektem ustawiono bardzo drakońsko. Czytając kolejne dokumenty publikowane w BIP Ministerstwa Finansów dowiedzieliśmy się, że tekst przygotowany w piątek ma być przyjęty przez Komitet Stały Rady Ministrów w poniedziałek. Znów nie zakładano żadnych konsultacji społecznych. Byle szybciej, byle nie stracić tempa prac. Komitet jednak nie zdążył.

Ponieważ media zainteresowały się tematem opinia publiczna miała być uspokojona wypowiedzią ministra Boniego, który zapowiedział, co się ma stać na Komitecie Stałym, jeszcze przed zakończeniem (a nawet rozpoczęciem) przez niego prac. Można to sprowadzić do słów: "nie bójcie się, to co was przestraszyło - wypadło z projektu". Tylko jak mogło wypaść, skoro Komitet jeszcze wówczas nawet nie zaczął pracy?

Dobrze, że udało się opublikować notatkę prasową po wczorajszym posiedzeniu Komitetu Stałego Rady Ministrów (por. Minister Boni o nowelizacji ustawy o grach hazardowych). Dobrze, że znalazły się tam pliki mp3 z briefingu. Źle, że udostępnione nagrania nie mają wersji alternatywnej, dostępnej dla osób niepełnosprawnych (ekwiwalent tekstowy; por. Accessibility a publiczne materiały audiowizualne). Opublikowano komunikaty prasowe z omówieniem tego, co się stało na Komitecie, ale samej treści projektu nie opublikowano. Dlaczego?

No bo czego dowiedzieliśmy się z komunikatu marketingowego szefa Komitetu Stałego Rady Ministrów i szefa doradców strategicznych Premiera?

Minister Boni zaznaczył, że o ewentualnym blokowaniu strony internetowej i wpisaniu jej do Rejestru Stron i Usług Niedozwolonych decydować będzie sąd. Chodzi o strony zawierające najbardziej radykalne treści pornograficzne, w tym przede wszystkim pornografię dziecięcą, strony umożliwiające urządzanie i uczestniczenie w grach hazardowych bez wymaganego zezwolenia oraz witryny o treściach umożliwiających uzyskanie informacji, które mogą służyć dokonaniu operacji finansowych bez zgody dysponenta środków.

A więc pomysł na Rejestr stron, który stał się główną przyczyną kontrowersji, wcale nie został porzucony. Czekam na treść nowego projektu, którego dotyczą rządowe prasowe materiały. Czekam na treść projektu, by móc skomentować konkretne przepisy, nie zaś efekty marketingu politycznego. Dziś nie wystarczy powiedzieć w mediach, że internauci nie mają się czego obawiać, bo nie będzie inwigilacji, a w proces blokowania stron będzie zaangażowany sąd. Udział sądu jest warunkiem koniecznym, ale nie wystarczającym. Ważna jest sama procedura, uprawnienia stron postępowania, ważne są konkretne przepisy, które mogą - mimo udziału sądu - stanowić naruszenie praw i wolności obywatelskich.

Znów - pod wpływem reakcji opinii publicznej dokonano zmian. Z zakresu blokowania wyleciały podobno takie, które propagują faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa. Pozostała pedofilia, internetowy hazard (organizowanie i reklamowanie) oraz phishing. Wczoraj była potrzeba blokowania faszystów, a dziś nagle już jej nie ma? Dlaczego wyleciał faszyzm? Czym to było podyktowane? Wydaje się, że rząd realizuje strategię: chcesz trochę, proś o wiele, w literaturze wywierania wpływu nazywanej techniką drzwiami w twarz (por. To nie jest fair, że państwo zmusza mnie do obrony pedofilów i faszystów). Przyczyną, dla której rozpoczęto w ogóle prace nad takim rejestrem, była rzekomo "afera hazardowa". Co ma jednak pedofilia do zakresu kompetencji ministerstwa finansów? Jak się mają te prace do jakiegoś "planu prac legislacyjnych" tego ministerstwa? Kolejne zmiany w następujących po sobie odsłonach prac nad tym projektem sugerują, że strona rządowa nie jest przygotowana do pracy nad takimi propozycjami. Dziś tylko rejestr, jutro rejestr i inwigilacja, potem rezygnujemy częściowo z inwigilacji (częściowo, bo przecież została propozycja znowelizowania art 18 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną przez dodanie tam kolejnego ustępu), potem ograniczamy rejestr, byle tylko trochę rejestru i trochę inwigilacji pozostało. Wszystko to bez konkretnego, nadającego się do rzetelnej oceny uzasadnienia. Chaotycznie.

Tak nie może być. Jeśli rząd chciałby uczciwie pracować nad takimi propozycjami i jeśli ma rzeczywiście argumenty wspierające takie pomysły - na tym etapie, na którym jesteśmy obecnie powinien całkowicie porzucić projekt zarówno w sferze Rejestru Stron i Usług Niedozwolonych oraz w sferze dodatkowych uprawnień służb (w tym "celników"). Weźcie oddech. Raz jeszcze, od początku, przygotujcie projekt, ale tym razem zgodnie z obowiązującymi zasadami. Przygotujcie dobre uzasadnienie. Pozwólcie wszystkim zainteresowanym wziąć udział w konsultacjach społecznych. Uczciwych konsultacjach. Konsultacjach, w których terminy na zgłaszanie uwag nie będą pozwalały nazwać takich konsultacji fikcją (por. W Australii rząd pozwala społeczeństwu dyskutować nad pomysłem blokowania treści). Uczciwie opracujcie zgłoszone uwagi. Ogłoście ich zestawienie. Przygotujcie odpowiedź na zgłaszane wątpliwości i sygnalizowane problemy. Zaproście stronę społeczną na rozmowy, by całość tych prac nie wyglądała jak teatr marionetek, w którym ręka wciąż pozostaje ta sama, a co minutę ubiera się w inną pacynkę. Moim zdaniem tych prac legislacyjnych nie da się sanować w inny sposób. Zacznijcie raz jeszcze, ale tym razem uczciwie.