Elektroniczne ogłaszanie prawa: niby, że teraz wszystko jest OK...

Trochę to trwało i różnie z tym było, ale wydaje się, że elektroniczne publikowanie prawa jakoś wystartowało. 1. stycznia 2010 roku weszła w życie ustawa z 10 września 2009 r. o zmianie ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (DzU nr 190, poz. 1473). Media zachwycają się, że "Dzienniki Ustaw i Monitory Polskie publikowane na internetowej stronie Rządowego Centrum Legislacji są już oficjalnym źródłem prawa", ale czy rzeczywiście tak wiele się zmieniło? Czy rzeczywiście nowela "przesądziła" o zrównaniu znaczenia formy papierowej i elektronicznej publikatorów?
Aktualizacja w górę osi czasu: Okazuje się, że rozporządzenia MSWiA pasują do różnych delegacji ustawowych.

Jak można przeczytać na sejmowej stronie poświęconej Rządowemu projektowi ustawy o zmianie ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych: "projekt ustawy dotyczy uproszczenia przepisów w zakresie udostępniania w formie elektronicznej - odpłatnie, jak i nieodpłatnie - dzienników urzędowych i zbiorów aktów prawa miejscowego oraz ustanowienia przepisów przejściowych uwzględniających stopień faktycznego przygotowania urzędów obsługujących org. administracji rządowej i jednostki samorządu terytorialnego do wykonywania obowiązków w zakresie udostępniania w formie elektronicznej powyższych dokumentów"... W uzasadnieniu do tego projektu rząd pisał:

...dodawany art. 42c ustawy, w myśl którego do dnia 31 grudnia 2009 r. Dziennik Ustaw oraz Monitor Polski udostępniane na stronach internetowych Rządowego Centrum Legislacji i Kancelarii Prezesa Rady Ministrów mają charakter informacyjny, co oznacza, że ich treść formalnie nie stanowi źródła obowiązującego prawa.

Ostatecznie ten przepis (art. 42c) nie znalazł się w uchwalonej ustawie, ale w to miejsce zastosowano inną technikę - ustawa nowelizująca w art 2 stwierdza, że wchodzi ona w życie 1 stycznia 2010. Stąd mamy datę. Ale jakie jest znaczenie samej ustawy?

Nowela ta ma kilka interesujących motywów. Ustawa opisuje jeden z elementów procesu publikacji aktu normatywnego w ten sposób, że posługuje się następującym stwierdzeniem

Dokument elektroniczny zawiera w swojej treści poświadczenie zgodności z oryginałem oraz jest opatrzony bezpiecznym podpisem elektronicznym organu, który podpisał ten akt, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym

To taki szczegół, ale wydaje się, że warto na niego zwrócić uwagę, ponieważ... wydawałoby się, że podpisem elektronicznym w Polsce może posługiwać się tylko osoba fizyczna, a tu prawodawca (ustawodawca i projektodawca) robi nam psikusa. Ten "podpis organu" był również w ustawie sprzed nowelizacji.

Oczywiście czepiam się jedynie, bo w opinii prawnej przygotowanej w toku prac nad ustawą nowelizującą można przeczytać:

Rządowy projekt ustawy nowelizującej przygotowany jest na bardzo dobrym poziomie legislacyjnym, dołączone do projektu uzasadnienie solidnie i komunikatywnie przedstawia zamysły projektodawcy, odpowiadając m. in. na wiele pytań postawionych w zleceniu, np. co do zgodności projektu z prawem wspólnotowym Unii Europejskiej oraz skutków finansowych, jakie powstaną po wejściu w życie noweli. Projektodawca konstatuje w uzasadnieniu, iż przedmiot projektu nie jest objęty prawem Unii Europejskiej, a także nie podlega notyfikacji, zgodnie z trybem przewidzianym w przepisach dotyczących sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych.

Informacje na temat zastosowanego do opatrywania Dziennika Ustaw podpisu. W tym konkretnym przypadku jest to podpis p. Mariusza Lachowskiego z RCL. W 2010 roku jeszcze nie ukazał się żaden Dziennik Ustaw. Nie wiem jaki podpis (organu) pojawi się na pierwszym z Dzienników nowego roku. A fakt, że na obrazku widać komunikat, że "poprawność podpisu jest nieznana", wynika z braku "kotwicy zaufania". Aby zweryfikować poprawność tego podpisu muszę pobrać (z internetu) na dysk certyfikat wystawiony dla p. Lachowskiego, następnie znaleźć i pobrać certyfikat (zaświadczenie certyfikacyjne) wystawcy certyfikatu dla p. Lachowskiego, a następnie znaleźć i pobrać certyfikat (zaświadczenie certyfikacyjne) dla roota w naszej infrastrukturze klucza publicznego (które zresztą sobie sam podpisał). Dopiero po pobraniu tego wszystkiego i po zainstalowaniu w komputerowym zasobniku certyfikatów oraz po znalezieniu i zainstalowaniu stosownego oprogramowania do weryfikacji zastosowanego podpisu - wówczas będę mógł stwierdzić, że Dziennik Ustaw jest tym, o który mi chodzi.

Wracając do przyjętej ustawy - innym ciekawym motywem jest art. 28b ust 1 w nowym brzmieniu:

1. Dziennik Ustaw i Monitor Polski lub zawarte w nich akty normatywne i inne akty prawne, w tym orzeczenia, udostępnia się:

1) nieodpłatnie do wglądu i do pobrania w formie dokumentu elektronicznego na stronach internetowych Rządowego Centrum Legislacji;

2) za pomocą środków komunikacji elektronicznej lub informatycznych nośników danych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne, stosownie do wniosku zainteresowanego podmiotu, na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. Nr 112, poz. 1198, z późn. zm).

Chociaż planowano możliwość pobierania opłat za udostępnianie prawa w wersji elektronicznej, to jednak ostatecznie zostało to "nieodpłatnie". Zostało też "na stronach internetowych" (w kolejnym z ustępów jest mowa o "stronach internetowych organów wydających dzienniki i zbiory" - to w odniesieniu do zbiory aktów prawa miejscowego stanowionych przez powiat lub gminę). "Strona internetowa" to byt mało zdefiniowany prawnie. Oczywiście prawodawca mógł uznać, że się publikuje "w Biuletynie Informacji Publicznej", ale może Sejm się spieszył, a może celowo i z pełnym zrozumieniem racjonalny ustawodawca postanowił użyć takiego właśnie określenia?

Ciekawostką jest również odesłanie w kolejnym punkcie do zasad i trybu ustawy o dostępie do informacji publicznej. Wydaje się to być o tyle ważne, że z dotychczasowej praktyki sądów administracyjnych można było wnioskować, że - chociaż treść prawa informacją publiczną jest, to ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych wprowadza szczególny tryb i zasady wobec ustawy o dostępie do informacji publicznej... Nadal tak jest, ale miejscami wyjątek wydaje się odwoływać do głównej zasady...

Na tą zmianę podejścia zwrócił również uwagę Prezes Rządowego Centrum Legislacji, p. Maciej Berek, w trakcie posiedzenia sejmowej Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych /nr 125/ (wytłuszczenie moje):

Przedłożony przez Rząd projekt nowelizacji ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych wynika z kilku faktów. Po pierwsze, kiedy rozpoczęto prace zmierzające do tego, aby wykonać przepisy tej ustawy – a kilka kolejnych rządów musi przyjąć na siebie odpowiedzialność za fakt, iż te opóźnienia były wieloletnie – okazało się, że zaprojektowany w obowiązującej dziś ustawie sposób ogłaszania aktów w wersji elektronicznej jest niemożliwy do wdrożenia. W związku z tym w projekcie wprowadza się przede wszystkim regułę, że udostępnianie elektronicznych wersji Dziennika Ustaw czy elektronicznych aktów normatywnych następuje na zasadach ogólnych, tak, jak to jest w przypadku informacji publicznej, czyli regułą jest nieodpłatne udostępnianie dzienników, a odpłatność będzie obowiązywała tylko w przypadku pojawienia się szczególnych kosztów, np. wtedy, kiedy ktoś poprosi o kilka roczników Dziennika, które trzeba nagrać na płytę czy jakiś inny nośnik. Jeżeli natomiast udostępnia się coś, co można przekazać wprost, nie ma potrzeby opłat. Obecnie obowiązująca ustawa statuuje, że potrzebne są opłaty, które należy określić, pobierać, a cały ten system nie generowałby w rezultacie żadnych sensownych przychodów. Poza tym w sytuacji, kiedy dzienniki zamieszczane są na stronach internetowych, to same z siebie stają się źródłem informacji, a my teraz po prostu umożliwiliśmy ściąganie plików z poszczególnymi pozycjami z Dziennika Ustaw. Nie ma potrzeby pobierania z tego tytułu żadnych opłat i na tym polega pierwsza zmiana, która jest wprowadzana.

Na chwilę proponuję jeszcze wrócić do przywołanej już wyżej opinii prawnej, przygotowanej w trakcie prac sejmowych. Poza generalną aprobatą przedstawionego przez rząd projektu można tam również przeczytać pewne istotne sugestie (wytłuszczenie moje):

(...)
Analiza przepisów zawartych w projekcie oznaczonym drukiem sejmowym nr 1831 nie nasuwa jakichś zastrzeżeń natury legislacyjnej, przepisy noweli są profesjonalnie stworzone i zredagowane. Lektura noweli jak i ustawy promulgacyjnej z 2000 roku nie znosi jednak moich wątpliwości prawnych, które towarzyszyły mnie od ich ustanowienia. Podstawową wątpliwością jest brak wyraźnego określenia przez ustawodawcę prawnego charakteru publikacji aktów prawnych w formie elektronicznej. Lektura przepisów noweli (druk nr 1831) nie usuwa tego dylematu. Projektodawca nie przesądza jednoznacznie w sposób nie budzący wątpliwości prawnego znaczenia publikacji elektronicznej. Analizując ustawę z 2000 roku w brzmieniu proponowanej noweli, nie mamy jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy publikacja pisemna (tradycyjna) i publikacja w formie elektronicznej to dwie równorzędne publikacje co do mocy prawnej (skuteczności), innymi słowy czy publikacja w postaci elektronicznej będzie miała takie samo znaczenie prawne (skuteczność) co publikacja w formie pisemnej. Ta zasadnicza wątpliwość wynika z treści przepisów ustawy z 20 lipca 2000 roku o ogłaszaniu aktów normatywnych i innych aktów prawnych, treści która nie podlega zmianie objętej nowelą. W ustawie promulgacyjnej, w jej pierwotnym brzmieniu, istniał przepis, który m. zd. przesądzał jednoznacznie, iż forma elektroniczna publikacji aktów prawnych jest równorzędna formie pisemnej (drukowanej). Przepisem tym był nieistniejący dzisiaj (usunięty kilka lat temu) art. 19 ust. 3 ustawy, stanowił on, iż „organ wydający Dziennik Ustaw i Monitor Polski ustala warunki wydawania i rozpowszechniania tych dzienników również w formie zapisu elektronicznego”. Usunięcie tego przepisu z ustawy, m. zd. przesądzającego o równorzędności prawnego znaczenia publikacji w obydwu formach pisemnej i elektronicznej oraz pozostawienie w niezmienionym brzmieniu art. 20a ust. 1, który odczytywany jest jako nie przesądzający równorzędności znaczenia prawnego formy pisemnej i elektronicznej powoduje, iż istnieją wątpliwości co do prawnej skuteczności elektronicznej formy publikacji aktów prawnych. Wątpliwości te znalazły potwierdzenie w praktyce, pomimo odwieszenia przepisów „elektronicznych” ustawy i ich wejścia w życie z dniem 1 maja 2008 roku, forma elektroniczna nie jest uznawana za równorzędną formie pisemnej. Na stronach internetowych Rządowego Centrum Legislacyjnego komunikuje się, iż publikowane w postaci elektronicznej dzienniki urzędowe i zawarte w nich akty prawne mają charakter informacyjny. Formułuję zatem refleksję, aby ustawodawca miał świadomość, iż proponowana nowela do ustawy promulgacyjnej nie przesądza prawnego charakteru publikacji w formie elektronicznej, stąd w ustawie, wobec istniejących wątpliwości charakter formy elektronicznej powinien zostać przesądzony w sposób jednoznaczny.

Jeżeli przyjąć, iż wolą ustawodawcy jest (co nie jest m. zd. przesądzone w ustawie ani urzeczywistnione w praktyce) nadanie formie elektronicznej publikacji dzienników i aktów prawnych równorzędnego znaczenia formie pisemnej, to nasuwa się pytanie, czy przewidziano możliwość zaistnienia rozbieżności między formą pisemną a elektroniczną. Jeżeli przyjmiemy, że taka możliwość może zaistnieć, to zasadne byłoby uregulowanie trybu usunięcia takiej rozbieżności.

Nadto, nie rozwijając w tym miejscu szerzej zagadnienia wystarczalności dotychczasowych przepisów ustawy promulgacyjnej w materii prostowania błędów (art. 17 i 18) oraz sporządzania tekstów jednolitych (art. 16), gdy idzie o formę elektroniczną, należy w trakcie prac sejmowych nad nowelą (druk nr 1831) zwrócić uwagę na aspekt prostowania błędów i sporządzania tekstów jednolitych w publikacji elektronicznej, jeżeli miałaby ona mieć znaczenie równorzędne formie pisemnej.

Sporządził: Janusz Mordwiłko – ekspert ds. legislacji

Ustawa nowelizująca poprzestała na uchyleniu ust. 3 w art. 20a, który do tej pory brzmiał:

Do dzienników urzędowych wydawanych w formie elektronicznej stosuje się odpowiednio przepis art. 19 ust. 2.

A więc uchylono w ten sposób jedynie odesłanie do ustalenia "ceny egzemplarza oraz warunków wydawania, rozpowszechniania i prenumeraty dziennika, tak aby dziennik urzędowy mógł być powszechnie dostępny". Wytłuszczony przeze mnie w cytowanej wyżej opinii art 20a ust. 1, który - przypomnijmy - "odczytywany jest jako nie przesądzający równorzędności znaczenia prawnego formy pisemnej i elektronicznej" nadal w ustawie jest w takiej formie, w jakiej był tam przed omawianą nowelą... Być może teraz, skoro RCL ogłosiło, że jest już gotowe do elektronicznego publikowania, przepis ten nagle zacznie być "odczytywany" inaczej? Zastanawiam się, czy to tak można w demokratycznym państwie prawa, ale może można.

Tekst ujednolicony ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych można znaleźć na stronie Sejmu RP. Możemy się spodziewać chyba kolejnych nowelizacji tej ustawy, ponieważ przed nami proces wyrzucenia do kosza ustawy o podpisie elektronicznym i zastąpienia go ustawą o podpisach elektronicznych (chyba, że prawodawca postanowi inaczej). Toczą się też prace nowelizacyjne w sferze informatyzacji. To ostatnie nie musi wpływać na samą treść ustawy promulgacyjnej, ale może wpływać na normy z niej wynikające.

Tymczasem "E-dzienniki wystartowały" pisze Rzeczpospolita i cytuje przywoływanego już wyżej prezesa RCL. Otóż Rządowe Centrum Legislacji zapowiada, że poza publikowanymi teraz wersjami elektronicznymi Dzienników Ustaw i Monitorów Polskich (opatrzonych podpisem elektronicznym) pojawią się również niebawem nowe zasoby:

Minister Berek obiecuje rozwój informatycznego systemu publikacji prawa. Jeszcze na początku stycznia na stronie internetowej RCL ma się pojawić na bieżąco aktualizowany elektroniczny skorowidz przepisów zbudowany według układu haseł tematycznych, pod którymi będzie można znaleźć odpowiadające im akty prawne. Taki przewodnik ułatwi poruszanie się po e-prawie. Kolejnym zamierzeniem jest umieszczanie w Internecie jak największej liczby oficjalnych tekstów jednolitych ustaw. Marszałek Sejmu zobowiązał się bowiem, że urzędowych ujednoliceń będzie więcej niż dotychczas, co ma niebłahe znaczenie, gdy bezustannie zmieniane są przepisy. Następnym krokiem RCL jest wprowadzenie do Internetu elektronicznych wersji publikatorów prawa z lat wcześniejszych, począwszy od 1918 r.

Ciesząc się szczerze z tego, że nowe informacje będą publikowane (gryząc się boleśnie w język przy myśli o art 7 konstytucji i o podstawach prawnych wprowadzania nowych funkcji serwisu RCL), przypomnę jednak fragment pewnej dyskusji:

Wedle relacji - Centrum Legislacyjne Rządu miało twierdzić, że delegacja ustawowa, tj. art. 15 ust. 5, art. 20a ust. 2 oraz art. 28b ust. 2 ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych, nie pozwalają na to, by MSWiA w załącznikach do rozporządzenia określało takie sprawy jak np. "Znaczniki nowelizacyjne i ścieżki", etc. Krytycy RCL twierdzą, że przecież w delegacji ustawowej (art. 15 ust. 5 ustawy) stoi, iż

Minister właściwy do spraw informatyzacji określi, w drodze rozporządzenia, wymagania techniczne dokumentów elektronicznych zawierających akty normatywne i inne akty prawne, doręczanych do ogłoszenia, uwzględniając konieczność zachowania jednolitości dostarczanych dokumentów elektronicznych oraz możliwości ich przetwarzania na potrzeby wydawania dziennika urzędowego.

Ich zdaniem tego typu delegacja jest wystarczająca, by MSWiA mogło jednak w rozporządzeniu określać zasady udostępniania aktów prawnych w XML.

No właśnie. Strukturalizacja danych. Na strukturalizację danych RCL nie chciało się zgodzić i dlatego w kolejnej nowelizacji rozporządzenia MSWiA wywaliło kilka załączników (wsadzonych zresztą tam wcześniej w dość wątpliwych okolicznościach prawno-autorsko-lobbingowych). Być może wprowadzenie takiej strukturalizacji również jest jeszcze przed nami (a chyba spółki komercyjnie dostarczające treść prawa w Polsce otrzymały już dosyć wyprzedzenia?).

A przy okazji - ustawa, która weszła w życie kilka dni temu, zmieniła również powyżej cytowaną delegację ustawową art. 15 ust. 5 do wydania rozporządzenia, która teraz brzmi:

Minister właściwy do spraw informatyzacji określi, w drodze rozporządzenia, wymagania techniczne, jakim powinny odpowiadać dokumenty elektroniczne kierowane do ogłoszenia, zawierające akty normatywne lub inne akty prawne, w tym orzeczenia, uwzględniając konieczność zachowania jednolitości dostarczanych dokumentów elektronicznych oraz możliwości ich przetwarzania na potrzeby wydawania dziennika urzędowego.

A to przecież wymaga zmiany aktu wykonawczego, czyż nie? Na razie obowiązuje Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 23 grudnia 2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań technicznych dokumentów elektronicznych zawierających akty normatywne i inne akty prawne, elektronicznej formy dzienników urzędowych oraz środków komunikacji elektronicznej i informatycznych nośników danych.

To jest to rozporządzenie, w którym pojawiła się definicja:

PDF — format plików PDF (Portable Document Format) generowany w sposób umożliwiający przeszukiwanie tekstu dokumentu i jego wydruk.

Publikowane dziś przez RCL pliki PDF pozwalają na kopiowanie tekstu (martwiłem się wcześniej, że nie będzie można kopiować, skoro prawodawca nie wpisał kopiowania do definicji, ale przecież skoro nie wpisał, to można wyłączyć kopiowanie), ale niestety wynik takiego kopiowania niesie ze sobą czasem "krzaki". Chociaż RCL informuje:

Prezentowane w niniejszym serwisie dokumenty powstały z plików źródłowych utworzonych w Centrum Obsługi Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, które służą do wykonywania wydruku wersji papierowej dzienników dostępnej w punktach sprzedaży prowadzonych przez Centrum Obsługi Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Od plików źródłowych różnią się jedynie parametrami technicznymi.

to nie wiem, czy to znaczy, że już zawsze będziemy mieć:

ROZPORZ?DZENIE MINISTRA FINANSÓW1)
z dnia 29 grudnia 2009 r.
zmieniaj?ce rozporz?dzenie w sprawie struktury logicznej deklaracji i poda?, sposobu ich przesy?ania
oraz rodzajów podpisu elektronicznego, którymi powinny byç opatrzone

Serwis RCL przywitał mnie dziś komunikatem: "W związku z dużą liczbą połączeń serwer może chwilowo przestać odpowiadać, proszę spróbować ponownie za chwilę". Jest też inny komunikat, który warto zacytować:

Do odczytu i weryfikacji dokumentów opatrzonych bezpiecznych podpiem elektronicznym służy oprogramowanie SmartSign dostępne pod adresem: http://www.unizeto.pl/unizeto/uni,oferta_smartsign.xml

Certyfikaty urzędów certyfikacji są dostępne pod adresem: http://www.certum.pl/certum/cert,certyfikaty_zaswiadczenia_klucze.xml

Certyfikaty niekwalifikowane osób podpisujących dokumenty są dostępne pod adresem https://www.certum.pl/services/search.html

W celu umożliwienia weryfikacji niekwalifikowanego podpisu elektronicznego oprócz zainstalowania certyfikatów, konieczna może być również odpowiednia konfiguracja oprogramowania do przeglądania plików w formacie PDF.

No i może na tym powinienem poprzestać. A poprzestanę na podlinkowaniu wcześniejszych tekstów na podobny temat:

• Powszechna znajomość prawa
• Powszechna dostępność prawa
• O dziennikach urzędowych i informatyzacji
• RM chce zmian w ustawie o ogłaszaniu aktów normatywnych
• Kiedy ogłaszanie aktów prawnych w formie elektronicznej?
• Prace nad elektronicznym ogłaszaniem aktów prawnych
• Senat o ogłaszaniu aktów normatywnych
• Projekty ustawy o zmianie ustawy o podpisie elektronicznym
• Nowela podpisu i aktów
• Podpis: wyrok odroczono
• Zaczną działać przepisy o elektronicznym ogłaszaniu aktów normatywnych i wnoszenie podań
• Zeskanowane bitmapy w projekcie nt. elektronicznej publikacji aktów normatywnych
• Niech się święci pierwszy maja - ogłaszanie aktów i wnoszenie podań...
• Wchodzi w życie rozporządzenie dot technicznych wymagań elektronicznego ogłaszania prawa
• Dziennik Ustaw nr 75 z 2008 roku, poz 451, strona 4216...
• "Elektroniczne akty prawne": spółka wydała oświadczenie, ministerstwo ma to zrobić dziś...
• Dz. U. nr 75: Kolejne pytania do MSWiA po opublikowaniu oświadczenia
• Dz. U. nr 75: Ruszają główne media, ale nadal nie ma odpowiedzi na wcześniejsze pytania
• Projekt zmieniającego rozporządzenia opublikowano jako zeskanowaną bitmapę. Znowu.
• Ogłaszanie prawa bez rozporządzenia do stycznia 2009, ministerstwo ignoruje pytania
• Udostępnianie prawa obywatelom może być kosztowne czyli projekt nowelizacji ustawy
• Ogłaszanie aktów prawnych - Rządowe Centrum Legislacji mówi: tylko PDF
• Przyjęli, opublikowali, a więc ogłosili nowe prawo: Szczęśliwego Nowego Roku 2009
• Zróbcie API dla danych z polskiego Sejmu i serwisów Rządowych!
• Czytelnicy pytają: gdzie można znaleźć edytor do pisania aktów prawa miejscowego?
• Rzecznik MSWiA w sprawie elektronicznej publikacja prawa i witryn administracji publicznej
• Rzecznik Praw Obywatelskich uprzejmie pyta Premiera o elektroniczne ogłaszanie aktów prawnych