BBC zagraża niezależnemu dziennikarstwu, czyli czas zastrzelić królewskiego kowala, by przejąć kuźnię

James Murdoch, szef News Corporation, postanowił zaatakować BBC, a konkretnie "dominację" tego ośrodka informacji, wskazując, że ta "dominacja" jest zagrożeniem dla niezależnego dziennikarstwa w Wielkiej Brytanii. Oto pojawia się nowy wątek w dyskusji na temat "społeczeństwa informacyjnego". Media publiczne, które publikują informacje na "odpowiednim poziomie", są zagrożeniem dla tych wszystkich, którzy chcieliby zarabiać na udostępnianiu informacji społeczeństwu. Wydaje mi się, że następnym krokiem powinno być zakwestionowanie podstawowej roli organizacji państwowej, a konkretnie: zakwestionowanie bezpłatnego udostępniania obywatelom informacji publicznej. Przecież nieograniczona dostępność informacji (publicznej) również stanowi zagrożenie dla tych, którzy chcieliby zarabiać na udostępnianiu informacji.

Wiadomo, że jest kryzys prasy (por. "Piractwo informacyjne" - od słów do czynów, czyli "wszyscy przeciwko wszystkim"). Atmosfera się zagęszcza, gdyż kolejne tytuły prasowe upadają. Internet sprawia, że ludzie nie chcą kupować gazet...

"W globalnej wiosce może być tylko jeden kowal". Jeśli ludzie będą mieli dostęp do informacji na odpowiednim poziomie, to inni dostawcy informacji będą musieli pogodzić się z tym, że ewentualna cena za ich usługi będzie mniejsza (ponieważ będzie na nie mniejszy popyt). Najprościej zastrzelić kowala i przejąć jego miejsce. Jeśli kowal wspierany jest przez pałac, to nie jest kolorowo, gdyż - głosząc doktrynę liberalnej gospodarki - można strzelać do kowala z pozycji zatroskanego o równe zasady gry rynkowej pretendenta. Gdy kwiaty na mogile kowala nieco zwiędną można postarać się, już jako nowy kowal, o dobre relacje z pałacem. Być może nawet uda się uzyskać jakieś zlecenia na obsługę dworu. Przecież chodzi o to, by społeczeństwo miało gdzie podkuć konie.

James Murdoch, który odpowiada za takie tytuły prasowe, jak Times, Sun, a także za telewizję Sky, stwierdził, że media finansowane ze środków publicznych stanowią zagrożenie dla pluralizmu mediów oraz dla ich niezależności. Chodzi o korporację medialną BBC, która zresztą relacjonuje w swoim serwisie internetowym słowa szefa News Corporation, w tekście Murdoch attack on 'dominant' BBC. Zdaniem Murdocha wszystkie media przeżywają kryzys, a BBC rośnie w siłę.

W 2005 roku odnotowałem kontrowersje, jakie wzbudziło udostępnienie przez BBC nagranych przez siebie wszystkich symfonii Beethovena (por. Natarcie uszu za rozdawanie muzyki). Wówczas chodziło o to, że ludzie, którzy żyją ze sprzedaży dzieł, do których wygasły już prawa autorskie majątkowe, poczuli nagle mniejszy popyt na te utwory. Zastanówmy się. Rozgłośnia BBC udostępniła na swojej stronie internetowej dobrej jakości, nagrane przez profesjonalistów, ważne dzieła muzyczne. Mogła to zrobić? Nie naruszyła prawa autorskiego. Zleciła nagranie, opłaciła muzyków i postanowiła, że udostępni szerokiej publiczności efekt zamówienia. Za darmo. To niebezpieczne, ponieważ... w ten sposób BBC popsuła kilku wydawnictwom rynek. Skoro dostępne jest za darmo to nikt nie będzie chciał tego kupić.

Dokładnie te same argumenty, ale w odniesieniu do informacji publikowanych przez prasę, wysuwa dziś James Murdoch. Wydaje się jednak, że ta argumentacja nie jest szczera. W kwietniu tego roku odnotowałem w dziale cytaty wypowiedź p. Piotr Niemczyckiego, prezesa Agory, który powiedział m.in.: "Dlaczego subsydiowana ma być działalność misyjna telewizji, która ma największy udział w rynku reklamowym, a nie mogą liczyć na wsparcie państwa akcje społeczne prowadzone przez gazety, które udziały w rynku reklamowym tracą?". Niemczycki twierdzi, że prasie nie chodzi o subsydiowanie jej działalności, ale jednak wskazywany jest dysonans... Bo, generalnie, w demokratycznych społeczeństwach istnienie prasy, jako instytucji życia publicznego, jest bardzo ważne...

...Ale warto zastanowić się nad tym, w którym kierunku pójdzie argumentacja przedstawicieli przedsiębiorstw medialnych? W społeczeństwie informacyjnym chodzi ponoć o obieg informacji. Jeśli wszystkie informacje będą "za darmo", to nie da się na nich zarabiać (nikt nie kupi, jeśli będzie miał za darmo). Trzeba odciąć obywateli od darmowych źródeł informacji (por. Dotrzeć do źródła), by chronić... rynek. Co z podstawową rolą organizacji państwowych? Istnienie instytucji dostępu do informacji publicznej stanowi... zagrożenie dla rynku informacji. Owszem, można dziś starać się wydobywać od państwa informacje. Ale czy nie można zakwestionować instytucji takich, jak Biuletyn Informacji Publicznej (por. Dlaczego urzędy nie rejestrują w sądzie swoich serwisów jako dzienników lub czasopism - publikuję odpowiedzi)? Być może nie powinno być tak, że administracja publiczna sama i bezpłatnie informuje społeczeństwo o swojej działalności, bo niszczy w ten sposób konkurencję na rynku? Nie ma chyba wątpliwości, że w sferze udostępniania informacji istnieje "konkurencja" publiczno-prywatna.

To piękna wizja: wprowadźmy możliwość ponownego wykorzystania informacji z sektora publicznego (por. Komisja daje nam 2 miesiące na transpozycję "ponownego wykorzystania informacji"). Patrząc z perspektywy międzynarodowych korporacji medialnych rozdawnictwo takich informacji jest zagrożeniem. Wydaje się zatem, że następnym krokiem powinno być postulowanie, by wytwarzane przez organizacje publiczne informacje nie były dostępne za darmo. W Dyrektywie 2003/98/WE (PDF) istnieją przepisy, które pozwalają na odpłatne udostępnianie informacji. Prawdopodobne jest zatem to, że na gruncie zasad "uczciwej konkurencji" "rozdawnictwo" informacji publicznej będzie z czasem krytykowane, tak jak dziś krytykowane jest niesprzeczne z prawem udostępnianie niechronionej już prawem autorskim muzyki, a także istnienie publicznych mediów.

Tymczasem w Polsce trwają kolejne rozgrywki o media publiczne (por. Czy to źle, że mało mnie interesowała ostatnio "ustawa medialna"?, Sejm przyjął ustawę o zadaniach publicznych w dziedzinie usług medialnych). Przeciętny konsument mediów nie rozumie, o co tu chodzi. Jedni podejrzewają, że kontrolowanie mediów publicznych to ważne narzędzie w walce politycznej, chociaż ostatnia kampania wyborcza przed wyborami do Parlamentu Europejskiego pokazała, że nieznajdujące uzasadnienia stałe pokazywanie "niszowych" frakcji politycznych nie zwiększyło ich sukcesu wyborczego. Inni uważają, że zniszczenie mediów publicznych może być szansą dla przejęcia rynku reklamowego, bo media publiczne, utrzymywane albo z abonamentu, albo z budżetu, nie powinny uczestniczyć w torcie reklamowym. Możliwość prezentowania reklamy powinna być zagwarantowana dla przedsiębiorstw działających komercyjnie. Media publiczne niech realizują "misję" i niech nie zakrzywiają dodatkowo swoim istnieniem krzywych podaży i popytu. Murdoch pokazuje właśnie kolejny element sporu - informacje same w sobie.

Robert Peston z BBC odpowiedział Murdochowi:

There is a debate about two kinds of fairness. There is the fairness of ensuring a level playing field for players in a commercial market. And there is the fairness of the distribution of information and knowledge to all who need it.

Przed nami interesująca rozgrywka, w której organizacje państwowe są coraz słabsze, a coraz silniejszy globalny kapitał. Dopuszczamy już "prywatyzację organów ścigania" (por. Sąd nad prywatyzacją organów ścigania, O tym się mówi: Anti-Counterfeiting Trade Agreement (ACTA)). Zaczęto postulować wprowadzenie prywatnych więzień (a także wprowadzono inne mechanizmy odbywania kary; por. Przesuwamy w czasie dozór elektroniczny dla skazanych). Administracja publiczna musi wykorzystywać informatyczne narzędzia dostarczane przez działające na komercyjnym rynku podmioty, gdyż sama nie jest "fabryką oprogramowania" (a pojawiają się tezy, że otwarte standardy stanowią element dyskryminacji "standardów" zamkniętych), a zatem to w rękach "rynku" znajduje się (krytyczna) infrastruktura teleinformatyczna państwa. Mało już zostało funkcji państwa, których nie da się przejąć dla rynku. Informowanie obywateli o działaniach państwa jest zatem kuszącym rynkiem do przejęcia, na którym nie każdy będzie mógł działać (por. Prywatne folwarki społeczeństwa informacyjnego za publiczne pieniądze).

Sięgnijmy do współczesnych konstytucji. Jakie jeszcze sfery, które - klasycznie - przypisane są państwu, można sprywatyzować? Edukacja (już są prywatne uczelnie), służba zdrowia (jak ktoś chce, to może pójść do prywatnego gabinetu), wojsko... Co możemy zweryfikować w postanowieniach konwencji chroniących dziś prawa człowieka?

W swoim opracowaniu dla Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego napisałem niedawno:

Zarówno Polska jak i Unia Europejska ma przed sobą nierozwiązany problem: formułowanie jednoznacznej polityki wobec dostępu do informacji: czy mamy mieć państwo (społeczeństwo) „informacyjnie socjalne”, czy państwo (społeczeństwo) „informacyjnie rynkowe”?

Odpowiedź na to pytanie jest coraz pilniejsza. A tymczasem politycy nie są zainteresowani - mam takie wrażenie - dyskusją na tematy ustrojowe w nowym, bo globalnym i informacyjnym, społeczeństwie (por. Prawica? Lewica? Nie ma sporu, bo nie ma programów!).