Walka o publiczny dostęp do gromadzonych danych kartograficznych

Mamy teoretycznie dyrektywę 2003/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 listopada 2003 r. w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego, ale sprawa nie jest jasna jeśli chodzi o to, w jaki sposób można będzie wykorzystywać te dane w konkretnych przypadkach. Teraz toczy się rozgrywka o dane kartograficzne zebrane przez organy państwowe. Chodzi o projekt dyrektywy INSPIRE, która będzie przedmiotem obrad Rady Unii już w pierwszych dniach września, jednak ktoś wpadł na pomysł, by informacje zbierane w ramach tego projektu były ograniczone prawami wyłącznymi. Poniżej też treść apelu do Ministra Ochrony Środowiska o ustosunkowanie się do tych poprawek wprowadzonych przez Parlament.

INSPIRE to Europejska Infrastruktura Informacji Przestrzennej. Program rozpoczął się w 2001 roku, powołano grupy ekspertów, w latach 2002-2003 grupy robocze opracowywały swoje raporty. W 2003 roku opracowywano raporty krajowe i przeprowadzono internetowe konsultacje. W tym samym roku zredukowano zakres tematyczny programu. Od 2004 roku pracowano już nad projektem dyrektywy, propozycję której Komisja przekazała Radzie Unii i Parlamentowi 23 lipca 2004 roku. Tego samego dnia odbyło się pierwsze posiedzenie Grupy Roboczej Rady, a kilka dni później (4 sierpnia 2004 roku) przekazano projekt państwom członkowskim do zaopiniowania. Rząd Polski wydał stanowisko dotyczące tego projektu 20 sierpnia 2004 roku.

8 września 2004 Senat RP (V kadencji) wydał swoją Opinię o projekcie dyrektywy. Czytamy tam (zreferowane stanowisko Rządowe):

(...)
II. Projekt stanowiska rządu Rzeczypospolitej Polskiej

Polska wyraża poparcie dla ogólnych postanowień projektu dyrektywy, które są zgodne z kierunkami polityki naszego państwa dotyczących informacji przestrzennej, strategii zrównoważonego rozwoju i polityki ekologicznej. Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne nakłada na służbę geodezyjną i kartograficzną prowadzenie Krajowego Sytemu Informacji o Terenie (w projekcie nowelizacji Prawa geodezyjnego i kartograficznego mówi się o Krajowym Systemie Informacji Geograficznej), który swym zakresem i treścią w znacznym stopniu spełnia cele i zakres dyrektywy.

Krajowy System Informacji Geograficznej zawiera głównie dane referencyjne wykazane w załącznikach 1 i 2 do dyrektywy.

Istnieją także systemy administracyjne funkcjonujące z mocy prawa, które będą stanowiły źródło danych dla różnych warstw tematycznych, t.j. Państwowy Monitoring Środowiska, który funkcjonuje w oparciu ustawę z dnia 10 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska (tekst jednolity Dz.U. z 2001 r. Nr 38, poz.452 z późn. zm.), rejestry funkcjonujące w ramach resortu rolnictwa, gospodarki, zdrowia i administracji, a także system statystyki publicznej. Wydaje się, iż część danych typu meta będzie można czerpać np. z Biuletynu Informacji Publicznej utworzonego na podstawie ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. z 2001r. 01.112.1198).

Polskie prawo, dostosowane do wymagań UE zobowiązuje także administrację publiczną do udostępniania informacji wytwarzanych w ramach jej kompetencji, w tym informacji o środowisku za pomocą publicznych sieci telekomunikacyjnych. Z mocy prawa obowiązek informowania społeczeństwa o stanie środowiska i zjawiskach w nim zachodzących spoczywa między innymi na Inspekcji Ochrony Środowiska [wytłuszczenie moje PVW].

Przestrzennie prezentowana informacja jest niezbędna do funkcjonowania szeregu instrumentów prawnych takich jak oceny oddziaływania na środowisko, plany i programy a także ułatwiłaby zarządzanie środowiskiem poprzez pozwolenia. Coraz częściej nowe dyrektywy UE wymagają raportowania do KE informacji w formie map tematycznych (np. Ramowa Dyrektywa Wodna, Ramowa Dyrektywa dot. Jakości Powietrza i dyrektywy pochodne, Dyrektywa Hałasowa i in.).

Dyrektywa może wpłynąć porządkująco na działania podejmowane w różnych krajach jak dotąd w sposób nieskoordynowany pod warunkiem, iż będzie obejmowała dobrze zdefiniowane warstwy tematyczne uzasadnione adekwatnością do potrzeb wynikających z polityk UE, które kraje członkowskie, na zasadzie dobrowolnej, mogą dalej rozszerzać i pogłębiać - stosownie do swoich potrzeb, korzystając z platformy utworzonej w ramach dyrektywy.

Obecnie proponowany w aneksach zakres warstw tematycznych, poza danymi referencyjnymi sprawia wrażenie wykazu przypadkowego i "życzeniowego".

Reasumując, proponujemy, aby Polska poparła ogólne cele i założenia dyrektywy kwestionując jednocześnie niektóre rozwiązania szczegółowe.

III. Opinia komisji

Komisja Spraw Unii Europejskiej popiera projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z uwzględnieniem uwag zawartych w projekcie stanowiska rządu.

Mniej więcej w tym czasie Główny Geodeta Kraju podjął działania zmierzające do wykorzystania budowanej sieci teleinformatycznej, istniejących baz danych katastralnych, topograficznych i ogólno-geograficznych oraz zobrazowań ziemi w celu ich jednolitego udostępnienia w ramach GEOPORTALU budowanego zgodnie z założeniami dyrektywy INSPIRE oraz wymogami ustawy o Informatyzacji (z 17 lutego 2005 roku).

Pod tytułem Co z katastrem? relacjonowałem w połowie lipca tego roku: "Nie została uchwalona ustawa o katastrze, nie ma więc potrzeby budowy takiego systemu. Przedstawiciele Głównego Urządu Geodezji i Kartografii: nie ma podstaw do budowy Zintegrowanego Systemu Informacji o Nieruchomościach (ZSIN), na który wydaliśmy już ponad 150 mln zł, a kolejne 770 mln zł czeka na rozdysponowanie".

W opisie powstającego projektu geoportal.gov.pl:

Projekt GEOPORTAL.GOV.PL jest przedsięwzięciem wykorzystującym najnowsze zdobycze z dziedziny informatyki i telekomunikacji w celu powszechnego udostępnienia szeroko rozumianej informacji przestrzennej przez Internet. (...)

Działania podejmowane w ramach projektu GEOPORTAL.GOV.PL pokrywają się z dążeniem Unii Europejskiej do stworzenia ogólnoeuropejskiej sieci wymiany informacji o zasobach dotyczących nieruchomościach również informacji przestrzennej w zjednoczonej Europie, za pośrednictwem Internetu. Obecnie Polska przystąpiła do projektu mającego na celu stworzenie specjalnej strony internetowej obsługiwanej przez serwer gromadzący metadane ze wszystkich „lokalnych - narodowych” serwerów, dedykowanych tylko w tym celu. Pilotażowy projekt o nazwie EULIS (European Land Information Service), będący częścią unijnego programu e-Content jest wdrażany w następujących krajach: Norwegii, Austrii, Holandii, Finlandii, Szwecji, Litwie, Anglii z Walią, Szkocji. (...) Dyrektywa INSPIRE powinna być traktowana jako zobowiązanie każdego z państw członkowskich do terminowego zbudowania krajowej infrastruktury informacji przestrzennej odpowiadającej unijnym wytycznym, tworzonej w sposób dostosowany do istniejących w państwie zasobów oraz warunków i możliwości ich udostępniania. INSPIRE będzie infrastrukturą europejską składającą się ze współdziałających infrastruktur poszczególnych krajów.

Aby umożliwić integrację infrastruktur krajowych ze wspólnotową infrastrukturą informacji przestrzennej, Państwa Członkowskie powinny zapewnić dostęp do swoich infrastruktur przez geo-portal Wspólnoty obsługiwany przez Komisję Wspólnot Europejskich oraz przez wszelkie drogi dostępu, które same zdecydują się obsługiwać. Jedną z możliwości zapewnienia dostępu do tych usług przez Państwa Członkowskie są własne punkty dostępu poprzez geo-portale narodowe.

(...)

Zasady pobierania opłat za dane udostępniane w ramach projektu GEOPORTAL.GOV.PL regulowane są Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 19 lutego 2004r. w sprawie wysokości opłat za czynności geodezyjne i kartograficzne oraz udzielenie informacji, a także za wykonywanie wyrysów i wypisów z operatu ewidencyjnego (Dz. U. z dnia 9 marca 2004r.). W najbliższym czasie przewidziana jest zmiana w/w Rozporządzenia w celu obniżenia opłat dla danych udostępnianych w ramach projektu GEOPORTAL.GOV.PL w celu zachęcenia potencjalnych odbiorców do korzystania z systemu.

(...)

Podsumowując. Trwają prace nad Geoportalem, chociaż nie ma podstaw prawnych. Przewiduje się odpłatne udostępnianie danych gromadzonych w ramach publicznych usług. Trzeba jeszcze dodać, że polski Geoportal.gov.pl jest opracowany prawie całkowicie w technologii FLASH, a co za tym idzie praktycznie nienadaje się do użytku dla tych wszystkich, którzy nie korzystają z niestandardowych rozwiązań. To bardzo smutne.

Poza polskimi problemami walka o informację przestrzenną w UE jeszcze się nie zakończyła. Parlament Europejski pracuje nadal nad dyrektywą i wprowadził m.in. dwie ważne poprawki dotyczące wyłącznych praw do zebranych przez organy państwowe danych kartograficznych. Zamiast poszerzać domenę publiczną grodzi się dostęp do informacji. W związku z tymi poprawkami inicjatorzy Publicgeodata.org wystosowali pilny apel - list do właściwych ministrów.

Poniżej cytuję polską wersję tego listu:

Szanowny Panie Ministrze,

piszemy w sprawie projektu unijnej dyrektywy INSPIRE tworzącej wspólne ramy dla wymiany danych kartograficznych w Europie, aby wyrazić nasz niepokój, podzielany przez ponad 6000 obywateli Unii Europejskiej z całej Europy, którzy podpisali list otwarty wyrażający nasze poglądy. Chcielibyśmy poznać stanowisko polskiego Ministra Ochrony Środowiska w sprawie kilku konkretnych poprawek wprowadzonych do tej dyrektywy przez Parlament Europejski w drugim czytaniu.

Dane geograficzne, geodezyjne i kartograficzne mają ogromne znaczenie, gdyż szacunkowo 80% wszystkich gromadzonych przez rząd informacji zawiera elementy danych przestrzennych i geograficznych potrzebnych dla ochrony środowiska, spisów, rozwoju transportu oraz wielu innych. Równocześnie gromadzone przez Państwa Członkowskie Unii dane geograficzne są dobrem publicznym i wiele studiów dowodzi, że ich swobodne udostępnienie jest jedynym sposobem pełnego wykorzystania ich społęcznego i ekonomicznego potencjału dla rozwoju Europy.

Wbrew tej prawdzie w trakcie prac nad projektem dyrektywy INSPIRE wsprowadzono do niej serię poprawek ograniczających i utrudniających społeczeństwu nie tylko dostęp do zgromadzonych na koszt publiczny danych geograficznych i zapoznanie się z nimi, a nawet dowiedzenie się o ich istnieniu. Pierwotne stanowisko Rady Europy nie tylko nie promuje publicznego dostępu do informacji geograficznej, ale wręcz niesie ryzyko zupełnie odwrotnych skutków wprowadzenia dyrektywy.

Dyrektywa w tej formie miałaby katastrofalne skutki, zaprzeczające podstawowemu celowi dyrektywy INSPIRE. Nawet Komisja Europejska stwierdziła, że "wspólne stanowisko przyjęte przez Radę Unii Europejskiej prowadziłoby raczej do ograniczenia, zamiast zwiększenia dostępności informacji przestrzennej. (...) Jego tekst pozostawia zbyt wiele furtek pozwalających wykonawcom pomiarów odmówić społeczeństwu i innym instytucjom publicznym dostępu do zgromadzonych przez nich informacji."

Komisja Ochrony Środowiska Parlamentu Europejskiego (ENVI) w głosowaniu odrzuciła większość poprawek wprowadzonych przez Radę Unii Europejskiej do pierwotnego projektu zgłoszonego przez Komisję Europejską. Sprawozdawca ENVI zalecił Parlamentowi Europejskiemu "usunięcie praw własności intelektualnej z listy wyjątków, które mogą uzasadniać ograniczenia publicznego dostępu do informacji dotyczących ochrony środowiska (...) nie obciążony opłatami dostęp musi zostać zapewniony nie tylko do wyszukiwania, ale także przeglądania zgromadzonych za publiczne środki informacji."

Wzywamy Pana do poparcie poprawek promujących swobodny dostęp do informacji geograficznej i jej współdzielenie. W trakcie drugiego czytania dyrektywy INSPIRE Parlament Europejski poparł 21 poprawkę, przywracając społeczeństwu prawo do bezpłatnego przeglądania zgromadzonego przez Państwo zasobu informacji geograficznej. Parlament poparł także 27 poprawkę, usuwając z treści wspólnego stanowiska Rady wzmianki o "prawach własności intelektualnej" należnych państwowym agendom zajmującym się gromadzeniem informacji geograficznej. Prosimy więc Ministra o odpowiedź na poniższe pytania:

• Czy Minister popiera 21 poprawkę Parlamentu Europejskiego? Jeśli nie, prosimy o uzasadnienie jej odrzucenia.
• Czy Minister popiera 27 poprawkę Parlamentu Europejskiego? Jeśli nie, prosimy o uzasadnienie jej odrzucenia.

Dziękujemy za czas poświęcony na zapoznanie się z naszym listem i wraz z pozostałymi sygnatariuszami naszego apelu oczekujemy na odpowiedź na przedstawione w tym liście postulaty i pytania.

Z poważaniem,

w imieniu sygnatariuszy apelu Publicgeodata
Benjamin Henrion