Umorzenie to nie uniewinnienie - wyrok w sprawie redaktora serwisu gby.pl

Sąd Rejonowy w Słupsku umorzył postępowanie w sprawie, w której tamtejszy prokurator oskarża redaktora serwisu GazetaBytowska.pl o naruszenie dwóch artykułów prawa prasowego: art. 45 (wydawanie dziennika lub czsopisma bez rejestracji) oraz art. 49a (dopuszczenie do opublikowania materiału prasowego zawierającego znamiona przestępstwa). To ciąg dalszy sprawy, o której pisałem w tekstach Druga rozprawa w sprawie rejestracji portalu i komentarzy użytkowników oraz Słupska rozprawa w sprawie komentarzy internautów i braku rejestracji portalu. Istotne jest to, że sąd uznał komentarze pod redakcyjnymi tekstami w serwisach internetowych za "materiał prasowy" w rozumieniu prawa prasowego. Nie wiem niestety, czy sąd analizował przepisy ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, a te przepisy mają istotne znaczenie przy ocenie, czy doszło do naruszenia przepisów karnych. Dodatkowo istnieje szereg wątpliwości na temat konieczności rejestracji serwisów internetowych wobec brzmienia definicji ustawowych pojęć "dziennik" oraz "czasopismo".

Kurier Bytowski pisze na temat dzisiejszego orzeczenia: "Sędzia Tadeusz Stodoła uznał, że ten pierwszy [zarzut, czyli wydawanie dziennika lub czasopisma bez rejestracji - w kontekście prowadzenia serwisu internetowego - dopisek mój, VaGla] jest zasadny, jednak ze względu na niską szkodliwość społeczną czynu umorzył postępowanie. Ustosunkowując się do drugiego zarzutu [czyli odpowiedzialności za dopuszczenie do opublikowania materiału prasowego, zawierającego znamiona przestępstwa; w tym przypadku chodziło o komentarze użytkowników, pojawiające się pod tekstami odredakcyjnymi - dopisek mój, VaGla] uznał, że wpisy na forum są materiałem prasowym, a zatem powinny być kontrolowane przez redakcję i w razie niestosownych treści usuwane. Jednak również ten zarzut został oddalony".

Innymi słowy - sąd uznał, że prowadzący portale internetowe (serwisy, czy jak to inaczej nazwać(?), pewnie również blogi, bo czemu nie?) powinni zarejestrować taką działalność w sądzie (tryb rejestracji określa art. 20 ustawy Prawo prasowe - por. na końcu niniejszego tekstu), sami zaś wydawcy mogą ponosić odpowiedzialność na gruncie przepisów prawa prasowego za komentarze pod tekstami w serwisach internetowych.

Leszek Szymczak prowadzący serwis GazetaBytowska.pl napisał mi w mailu: "Sąd umorzył drugi zarzut [czyli, że, cytując akt oskarżenia: "nieumyślnie dopuścił się do opublikowania materiału prasowego zawierającego znamiona przestępstwa polegającego na publicznym nawoływaniu do popełnienia występków uszkodzenia ciała oraz zbrodni zlinczowania (sic!) (...) przez zaniechanie usunięcia z forum dyskusyjnego (...) postów autorstwa nieustalonych osób, o następującej treści..." - dopisek mój, VaGla], choć wskazał, że powinienem usuwać wpisy na forum, które są niedozwolone. Jednak nie wskazał przepisu prawa, na mocy którego jestem zobowiązany do usuwania czegokolwiek z forum. Dlaczego mam być cenzorem czyichś opinii? Nie jestem prawnikiem i nie wiem, który post może być niezgodny z prawem. Czy wpis "powiesić go za jaja" jest niezgodny z prawem? Prokurator uznał, że tak".

Pomijając "zbrodnie zlinczowania", o której pisze prokurator w akcie oskarżenia, mamy problem. Proszę pamiętać, że ustawa Prawo prasowe pochodzi z 1984 roku, a więc z czasów, gdy praktycznie nikt nie słyszał o internecie (piszę: "praktycznie nikt", pomijając w ten sposób oczywiście naprawdę wąską (z dzisiejszej perspektywy) grupę fascynatów, zaangażowanych w rozwijanie nowych środków komunikacji elektronicznej; pierwsze połączenie polskich sieci z globalnym internetem nastąpiło - jak się uznaje - 17 sierpnia 1991 r., kiedy to pomiędzy Wydziałem Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego a Centrum Komputerowym Uniwersytetu w Kopenhadze wymienione zostały pierwsze listy internetowe. Z internetu korzystało wówczas "kilka osób").

Poniżej kilka cytatów z ustawy i z orzecznictwa, ale zanim do tego przejdę warto dodać jeszcze komentarz: Jak wynika z dostępnych mi materiałów sąd skoncentrował się na interpretacji pojęcia "materiał prasowy" i moim zdaniem dokonał prawidłowej interpretacji tego pojęcia. Problem jednak w tym, że w tej sprawie ważne jest w pierwszej kolejności określenie zakresu pojęć "dziennik" i "czasopismo" (są w ustawie definicje) - gdyż tylko w stosunku do tych dwóch kategorii prasy istnieje obowiązek rejestracji w sądzie. W drugiej zaś kolejności dokonanie subsumpcji norm wynikających nie tylko z prawa prasowego (i ustalenie czy komentarz pod tekstem w serwisie internetowym jest "materiałem prasowym"), a także z ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną...

O ile można przyjąć (w świetle definicji znajdującej się w art. 7 ust. 2 pkt. 1 ustawy Prawo prasowe), że internetowy serwis jest "prasą", to są spore wątpliwości na temat tego, czy taki serwis internetowy jest "dziennikiem" lub "czasopismem". Definicje odnoszą się do pojęcia "druk", przy czym rozszerzają swój zakres przez dookreślenie, iż może chodzić o "przekaz za pomocą dźwięku oraz dźwięku i obrazu". Wobec braku "dźwięku" w serwisach internetowych - ciężko uznawać, że przepis wskazuje właśnie taką formę aktywności publikacyjnej. Nie chodzi tu o "kruczki prawne". Chodzi o to, że ustawa coś definiuje i jesteśmy związani tą właśnie definicją. Poniżej fragment art. 7 ust. 2:

1) prasa oznacza publikacje periodyczne, które nie tworzą zamkniętej, jednorodnej całości, ukazujące się nie rzadziej niż raz do roku, opatrzone stałym tytułem albo nazwą, numerem bieżącym i datą, a w szczególności: dzienniki i czasopisma, serwisy agencyjne, stałe przekazy teleksowe, biuletyny, programy radiowe i telewizyjne oraz kroniki filmowe; prasą są także wszelkie istniejące i powstające w wyniku postępu technicznego środki masowego przekazu, w tym także rozgłośnie oraz tele- i radiowęzły zakładowe, upowszechniające publikacje periodyczne za pomocą druku, wizji, fonii lub innej techniki rozpowszechniania; prasa obejmuje również zespoły ludzi i poszczególne osoby zajmujące się działalnością dziennikarską,

2) dziennikiem jest ogólnoinformacyjny druk periodyczny lub przekaz za pomocą dźwięku oraz dźwięku i obrazu, ukazujący się częściej niż raz w tygodniu,

3) czasopismem jest druk periodyczny ukazujący się nie częściej niż raz w tygodniu, a nie rzadziej niż raz w roku; przepis ten stosuje się odpowiednio do przekazu za pomocą dźwięku oraz dźwięku i obrazu innego niż określony w pkt 2,

W tym miejscu należy zauważyć, że np. Sąd Apelacyjny w Rzeszowie orzekł, że strona internetowa nie może być uznana za "dziennik" lub "czasopismo" w myśl prawa prasowego (sygn. I ACa 277/05). W innej sprawie, Sąd Apelacyjny w Warszawie uznał telegazetę nie za dziennik, ale za przekaz tekstowy w rozumieniu art. 4 pkt 9 ustawy o radiofonii i telewizji (sygn. I ACa 601/98) - por. Prasa i portal.

Prawo prasowe przynosi definicję "materiału prasowego". W rozumieniu ustawy (art. 7 ust. 2 pkt 4):

materiałem prasowym jest każdy opublikowany lub przekazany do opublikowania w prasie tekst albo obraz o charakterze informacyjnym, publicystycznym, dokumentalnym lub innym, niezależnie od środków przekazu, rodzaju, formy, przeznaczenia czy autorstwa,

Trzeba też zacytować orzecznictwo Sądu Najwyższego. Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 28 września 2000 r., V KKN 171/98, wydany na gruncie "tradycyjnych mediów", przewiduje, że:

Listy do redakcji stanowią materiał prasowy w rozumieniu art. 7 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe (Dz. U. 1984 r. Nr 5 poz. 24 ze zm.) pod warunkiem, że przesłane zostały do redakcji w celu ich opublikowania. Za publikacje materiałów prasowych odpowiedzialność ponosi redaktor naczelny. Opublikowanie listu do redakcji poprzedzać więc musi wymagane w art. 12 ust. 1 Prawa prasowego szczególnie staranne i rzetelne sprawdzenie informacji zawartych w liście do redakcji. Zamieszczanie listu do redakcji nie stanowi cytowania cudzej wypowiedzi, a co za tym idzie nie zwalnia redaktora naczelnego od odpowiedzialności.

Z Uchwale Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 7 grudnia 1993 r., III CZP 160/93 wynika, że:

Podstawę dochodzenia wobec wydawcy roszczenia niemajątkowego, związanego z naruszeniem dobra osobistego w materiale prasowym, stanowi przepis art. 24 § 1 w zw. z art. 23 kc i art. 37 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe

Ale jednocześnie mamy wspomniane przepisy ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, przykładowo art. 14, w którym ust. 1 brzmi:

Nie ponosi odpowiedzialności za przechowywane dane ten, kto udostępniając zasoby systemu teleinformatycznego w celu przechowywania danych przez usługobiorcę, nie wie o bezprawnym charakterze danych lub związanej z nimi działalności, a w razie otrzymania urzędowego zawiadomienia lub uzyskania wiarygodnej wiadomości o bezprawnym charakterze danych lub związanej z nimi działalności niezwłocznie uniemożliwi dostęp do tych danych.

W Rozdziale 3 ustawy, zatytułowanym "Wyłączenie odpowiedzialności usługodawcy z tytułu świadczenia usług drogą elektroniczną" znajduje się - jak to sugeruje tytuł - więcej wyłączań. Rozdział ten zaś kończy się przepisem art. 15, który brzmi:

Podmiot, który świadczy usługi określone w art. 12-14, nie jest obowiązany do sprawdzania przekazywanych, przechowywanych lub udostępnianych przez niego danych, o których mowa w art. 12-14.

Tak więc mamy do czynienia z konkurującymi ze sobą przepisami prawa prasowego i ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną. Norma postępowania powinna być wyinterpretowana z całości materii normatywnej. W tym kontekście dopiero można analizować takie przepisy jak - przykładowo - art. 25 ust. 4 Prawa prasowego, który brzmi: "Redaktor naczelny odpowiada za treść przygotowywanych przez redakcję materiałów prasowych oraz za sprawy organizacyjne i finansowe redakcji w granicach określonych w statucie lub we właściwych przepisach. Jest również obowiązany do dbania o poprawność języka materiałów prasowych oraz przeciwdziałania jego wulgaryzacji" (jeszcze raz: przygotowanych przez redakcję...)

Jest jeszcze sygnalizowany już wcześniej w tym serwisie art. 54b. Prawa prasowego (który znajduje się w Rozdziale 8 "Postępowanie w sprawach prasowych"; por. komentarze pod tekstem Lustracja blogerów i komentatorów): "Przepisy o odpowiedzialności prawnej i postępowaniu w sprawach prasowych stosuje się odpowiednio do naruszeń prawa związanych z przekazywaniem myśli ludzkiej za pomocą innych niż prasa środków przeznaczonych do rozpowszechniania, niezależnie od techniki przekazu, w szczególności publikacji nieperiodycznych oraz innych wytworów druku, wizji i fonii. Ale jest sporo wątpliwości wynikających z zasady nullum crimen sine lege (nie ma przestępstwa bez ustawy). Trudno pogodzić się z tezą, że klauzula ta może oznaczać odpowiedzialność karną za brak rejestracji innej niż "dziennik" lub "czasopismo" prasy. Tym bardziej, że sam przepis odnosi się do "innych niż prasa" massmediów. W moim odczuciu serwis internetowy oparty na "www" jest "prasą", nie jest jednak "dziennikiem" lub "czasopismem".

Dziś, pod wpływem działań polityków, trwa ferment związany z postulatami zmian prawa prasowego. Politycy chcą zaostrzyć przepisy, zwiększając odpowiedzialność mediów za publikowane treści (powstał nawet "nieformalny zespół ds. zmian prawa prasowego"). Podnosi się, co ja również kilka razy w tym serwisie zauważałem, że prawo prasowe jest archaiczne.

Jednocześnie zapadają pierwsze wyroki dotyczące konstytucyjności takich przepisów jak wspominany wyżej art. 45 ustawy Prawo prasowe. Niedawno pisałem o tym w tekście Kara za brak rejestracji dziennika lub czasopisma przed Trybunałem Konstytucyjnym. Trybunał Konstytucyjny uznał 20 lutego br., a więc kilka dni temu, że "art. 45 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe w zakresie, w jakim stanowi, że "kto wydaje dziennik lub czasopismo bez rejestracji podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności", jest zgodny z art. 31 ust. 3 i art. 54 Konstytucji oraz z art. 10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2."

Trybunał Konstytucyjny nie badał konstytucyjności przepisu art. 45 Prawa prasowego z wzorcem konstytucyjnym wyartykułowanym w art. 14 Konstytucji RP ("Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu"), gdyż wykraczałoby to poza petitum zgłaszanego pytania prawnego II Wydziału Karnego Sądu Rejonowego we Włocławku dotyczącego wymogu rejestracji czasopisma (tradycyjnie rozumianego - tam chodziło o drukowany biuletyn). Tak więc w tej materii Trybunał Konstytucyjny nie powiedział jeszcze ostatniego słowa.

Za Słownikiem Pojęć Prawniczych opublikowanych na stronach Prokuratury Okręgowej w Świdnicy:

WARUNKOWE UMORZENIE POSTĘPOWANIA KARNEGO – sposób zakończenia postępowania karnego przez sąd. Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie wobec oskarżonego, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, czyn zagrożony jest karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy, który dotychczas nie był karany za przestępstwo umyślne, jego warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, iż będzie on przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.

Nas oczywiście bardziej będzie interesowała podstawa prawna. Jest nią Art. 414 Kodeksu postępowania karnego

§ 1. W razie stwierdzenia po rozpoczęciu przewodu sądowego okoliczności wyłączającej ściganie lub danych przemawiających za warunkowym umorzeniem postępowania, sąd wyrokiem umarza postępowanie albo umarza je warunkowo. Jednakże w razie stwierdzenia okoliczności wymienionych w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 sąd wydaje wyrok uniewinniający, chyba że sprawca w chwili czynu był niepoczytalny.

...i art. Art. 66 i następne Kodeksu karnego: "Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa..."

Umarzając postępowanie w sprawie redaktora serwisu GazetaBytowska.pl sąd najwyraźniej nie uznał, że "czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia" lub "czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa". Stąd sąd nie wydał wyroku uniewinniającego.

"Zapowiedziałem apelację. Bo jestem niewinny i nie interesuje mnie połowiczne zwycięstwo z bytowską prokuraturą" - napisał mi Leszek Szymczak.

Na zakończenie - jak sygnalizowałem wyżej - tryb rejestracji dzienników i czasopism. Regulowany jest on w art. 20 Prawa prasowego, który brzmi:

1. Wydawanie dziennika lub czasopisma wymaga rejestracji w sądzie wojewódzkim właściwym miejscowo dla siedziby wydawcy, zwanym dalej „organem rejestracyjnym”. Do postępowania w tych sprawach stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym, ze zmianami wynikającymi z niniejszej ustawy.

2. Wniosek o rejestrację, o której mowa w ust. 1, powinien zawierać:
1) tytuł dziennika lub czasopisma oraz siedzibę i dokładny adres redakcji,
2) dane osobowe redaktora naczelnego,
3) określenie wydawcy, jego siedzibę i dokładny adres,
4) częstotliwość ukazywania się dziennika lub czasopisma.

3. Postanowienie zarządzające wpis do rejestru sąd uzasadnia tylko na wniosek.

4. Wydawanie dziennika lub czasopisma można rozpocząć, jeżeli organ rejestracyjny nie rozstrzygnął wniosku o rejestrację w ciągu 30 dni od jego zgłoszenia.

5. O zmianie danych, o których mowa w ust. 2, należy zawiadomić niezwłocznie organ rejestracyjny.

Podobne doniesienia i komentarze gromadzę w dziale prasa niniejszego serwisu. Przeczytaj zwłascza:

• Blogerzy jak lobbyści czyli zamieszanie wokół 'grassroots lobbyingu'
• Kwiecień v. Poland (no. 51744/99)
• Sprostowania i media dla ludzi
• TK o pierwszeństwie ochrony. Dobra osobiste a wolność słowa.
• Autocenzura czy przestrzeganie wybranych praw krajowych?
• Dziennikarstwo obywatelskie a ochrona tajemnic - sprawa blogera Josha Wolfa
• Lustracja blogerów i komentatorów
• Sankcja karna za brak rejestracji prasy
• Fotoreportaż z Klubu Informatyka: obywatelskie dziennikarstwo
• W Przemyślu wyrok w sprawie szycia...
• Prasa internetowa - blogi i kto może być dzinnikarzem?
• Prasa w internecie. Prawo jako zbyt mały garnitur?
• Dyskusja o prawie prasowym