Lustracja blogerów i komentatorów

Niejako obok głównego nurtu toczącej się właśnie dyskusji publicznej na temat lustracji dziennikarzy wypada zastanowić się, czy dyskusja ta nie dotyczy również blogosfery. W jednym z tekstów, który miałem okazję dziś przeczytać, autorka stawia tezę, że każdy pracownik naukowy wyższej uczelni jest dziennikarzem. Pod wpływem tej refleksji doszedłem do wniosku, że sprawa musi dotyczyć również blogerów, a także innych osób, które publikują w Sieci.

O tym, czy niektóre formy publikacji są czy też nie są prasą wciąż się dyskutuje, wciąż jednak nie ma żadnych konstruktywnych pomysłów na to, w jaki sposób podejść do rozwiązania tego rebusa: regulacji społeczeństwa informacyjnego. Pojawiają się orzeczenia sądowe dotyczące tajemnicy dziennikarskiej (jak w przypadku Apple v. Does, gdy sąd w USA uznał, że blogerzy nie musieli ujawniać źródeł opublikowanych informacji ze względu na tajemnicę dziennikarską, a domaganie się przez Apple ujawnienia źródeł takich informacji od przedsiębiorcy dostarczającego blogerom usługi poczty elektronicznej narusza zarówno prawo federalne jak i stanowe gwarancje wolności prasy). Wobec rozpowszechniania się publikacji internetowych pojawiają się sądowe spory dotyczące rejestracji prasy. Ustawa Prawo prasowe ma już ponad 22 lata, 25 lat temu przyjęto nieobowiązującą dziś ustawę o kontroli publikacji i widowisk, a w Sejmie pracuje się obecnie nad projektem ustawy o Prezesie Centrum Dobrych Mediów (którą projektodawcy nazwali "ustawą o ochronie małoletnich przed szkodliwymi treściami prezentowanymi w środkach masowego komunikowania", a tylko ja przekornie przekręcam tę nazwę). Widać z tego wyraźnie, że internet i społeczeństwo informacyjne "zdrowo mieszają" w sferze regulacji obiegu informacji. W społeczeństwie informacyjnym każdy potencjalnie może być jednocześnie wydawcą jak i odbiorcą informacji publikowanych w środkach masowego komunikowania się.

Wracając do meritum. W dzisiejszej Rzeczpospolitej opublikowano artykuł Dziennikarze do lustracji, doktoranci też, którego autorem jest dr Katarzyna Dudka, adiunkt w Katedrze Postępowania Karnego UMCS w Lublinie. Autorka ta, po krótkim omówieniu definicji dziennikarza i prasy w kontekście proponowanej właśnie lustracji, stawia następującą tezę:

...W tym miejscu pojawia się refleksja, że pracownicy naukowi wyższych uczelni nolens volens są dziennikarzami. Artykuł 111 prawa o szkolnictwie wyższym nakłada na pracowników naukowych i naukowo-dydaktycznych obowiązek prowadzenia badań naukowych i prac rozwojowych oraz rozwijania twórczości naukowej albo artystycznej. Obowiązek ten realizowany jest przede wszystkim przez publikacje w czasopismach naukowych artykułów, recenzji, glos, sprawozdań i innych form twórczości naukowej i naukowo-publicystycznej. Czasopisma te w rozumieniu art. 7 ust. 2 pkt 1 prawa prasowego są "prasą"...

Jeśli zatem przyjąć, że prasą są niektóre formy publikacji w internecie, a np. blogerzy to nic innego jak jednoosobowe redakcje, to wniosek musi z tego wypłynąć taki, że również publikujących w internecie winno objąć postępowanie lustracyjne.

Uchwalona przez Sejm w lipcu ustawa poszerza katalog osób podlegających lustracji o ogół dziennikarzy, tymczasem zgodnie z prawem prasowym, dziennikarz to osoba zajmująca się redagowaniem, tworzeniem lub przygotowywaniem materiałów prasowych, pozostająca w stosunku pracy z redakcją albo zajmująca się taką działalnością na rzecz i z upoważnienia redakcji... Nic nie stoi na przeszkodzie (chyba), by redakcja taka była jednoosobowa? (Redakcją jest jednostka organizująca proces przygotowywania (zbierania, oceniania i opracowywania) materiałów do publikacji w prasie).

Chodzi o uchwaloną 21 licpa 2006 roku ustawę, która powstała na podstawie poselskiego projektu ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa komunistycznego z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów oraz o zmianie innych ustaw. W uzasadnieniu do tego projektu, którym teraz zajmuje się Senat, czytamy:

Art. 4 projektu ustawy znacząco poszerza katalog funkcji publicznych objętych procedurą lustracyjną. Oprócz funkcji przewidzianych w aktualnej regulacji dodano między innymi radców prawnych i notariuszy (likwidując tym samym niczym nie uzasadniony dualizm w statusie prawnym wolnych zawodów prawniczych - adwokaci bowiem już w obowiązującym stanie prawnym podlegają lustracji), nauczycieli akademickich będących profesorami bądź doktorami habilitowanymi, najważniejszych pracowników samorządowych, członków organów spółek Skarbu Państwa oraz spółek samorządowych, członków służby zagranicznej, a także dziennikarzy. W ocenie projektodawców wszystkie wymienione w projekcie funkcje publiczne mają newralgiczny charakter, mając na względzie prawidłowe funkcjonowanie mechanizmów demokratycznych w państwie prawa...

Art. 4 pkt 38) ustawy stwierdza, że osobami pełniącymi funkcje publiczne, w jej rozumieniu jest: "członek zarządu lub rady nadzorczej wydawcy, wspólnik spółki osobowej będącej wydawcą lub osoba fizyczna będąca wydawcą w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe (Dz.U. Nr 5, poz. 24, z późn. zm.), a także redaktor naczelny lub dziennikarz w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe. Powstaje więc po raz kolejny pytanie o to, kim jest dziennikarz, wobec faktu, że w społeczeństwie informacyjnym dziennikarzem teoretycznie może być każdy.

Gdyby przyjąć, że każdy, kto publikuje w internecie (redaguje serwis internetowy, uczestniczy w forach dyskusyjnych publikując komentarze, bierze udział w dyskusji na grupach Usenetu, etc) jest dziennikarzem, to każda taka osoba urodzona przed dniem 1 sierpnia 1972 r., jest obowiązana przedłożyć organowi, wymienionemu odpowiednio w art. 5 ust. 4 lub 6, aktualne urzędowe potwierdzenie, o którym mowa w ust. 1. (urzędowe potwierdzenie w przedmiocie istnienia w archiwach Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu dotyczących jego osoby dokumentów organów bezpieczeństwa państwa). Za aktualne uważa się urzędowe potwierdzenie wydane wobec danej osoby jako ostatnie spośród dotychczas wobec niej wydanych.

Całe szczęście, art. 5 ust 6 stwierdza, że w przypadku dziennikarza w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe - takie aktualne urzędowe potwierdzenie należy przedłożyć pracodawcy, z tym że w stosunku do dziennikarzy niezatrudnionych - redaktorowi naczelnemu przyjmującemu od dziennikarza materiał do wykorzystania.

Będący samozatrudnionym i publikując w internecie w jednoosobowej "redakcji" teoretycznie sam sobie winien spojrzeć w oczy i przedłożyć stosowne potwierdzenie (Prawo prasowe stwierdza, że redaktorem naczelnym jest osoba posiadająca uprawnienia do decydowania o całokształcie działalności redakcji, a szczególne wymogi, jakie stawia ustawa przed taką osobą przedstawione są w szczególności w art. 25 ustawy Prawo prasowe; z tym zresztą jest więcej problemów, bo nagle może się okazać, że wiele form publikacji w Sieci po prostu istnieje nielegalnie). Ale to nie jedyny problem, bo przecież każdy kto redaguje Biuletyn Informacji Publicznej, albo zwykłą witrynę przedsiębiorstwa, może przy określonym sposobie interpretacji ustaw być uznany za dziennikarza. Czy dziennikarzem będzie funkcjonariusz policji, który redaguje internetową witrynę Policji? Czy będzie nim również "Kasia z piątej be", publikująca swój internetowy pamiętnik o kotkach (nie może taka Kasia być redaktorem naczelnym, bo nie zawsze ma pełną zdolność do czynności prawnych i pojawia się legislacyjny klincz)...

O dyskusji na temat roli internetu w działalności prasowej przeczytać będzie można w następnym wydaniu Miesięcznika Press, w którym Michał Karpiński opublikuje na ten temat obszerny artykuł…

Ja zaś urodziłem się w 1974 roku.