Duża, kompleksowa nowelizacja prawa autorskiego i utwory osierocone

Koalicyjni posłowie chcieli się dowiedzieć co robi koalicyjny minister i w związku z tym zapytali w Sejmie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o udostępnianie i cyfryzacje utworów osieroconych (orphan works). Był to dobry moment, by ministerstwo zdradziło nam tajemnicę: co będzie na sztandarze, gdy Polska obejmie prezydencję w Radzie UE. Właśnie te osierocone utwory będą. Wydaje się, że to całkiem bezpieczny pomysł. O osierocone utwory ludzie się nie upominają, a i biznes - być może - zyska nieco nowego "contentu" do wykorzystania.

Pytania w sprawach bieżących zadawali posłowie Maciej Orzechowski oraz Jerzy Fedorowicz (czym jeden z nich pochwalił się na Twitterze; od siebie dodam, że gdyby ministerstwo publikowało w sposób bardziej czytelny i aktualny informacje publiczne w Biuletynie Informacji Publicznej, to nie tylko posłowie koalicyjni wiedzieliby co robi i planuje ministerstwo, ale również "zwykli ludzie"). Dziś pytanie, dziś odpowiedź, zatem PAP, a za PAP-em Gazeta Wyborcza publikują depeszę ze stanowiskiem wiceministra w MKiDN, Piotra Żuchowskiego. Czego się dowiadujemy?

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego chce, by problematyka związana z tzw. dziełami osieroconymi, czyli takimi, które podlegają ochronie praw autorskich, choć właściciela praw do nich nie można zidentyfikować lub odnaleźć, była priorytetem polskiej prezydencji w Unii Europejskiej.

Do tej pory kolejne państwa obejmujące prezydencje były lobbowane, by - w sferze właściwej dla ministerstwa kultury - wprowadzać odcinania internautów od internetu po trzech ostrzeżeniach, albo wprowadzać inne ograniczenia w zakresie korzystania z Sieci. Wybierając dzieła osierocone ministerstwo wcale nie będzie się pewnie do tego tematu ograniczać, więc pewnie odcinanie gdzieś tam również może się pojawić.

Tym bardziej, że dowiedzieliśmy się również z odpowiedzi w sprawach bieżących, że planowana jest "duża, kompleksowa nowelizacja prawa autorskiego". Tam mają się znaleźć regulacje osieroconych utworów.

Zgaduję, że będzie można w pewnym zakresie z takich dzieł korzystać, ale za cenę odprowadzenia pieniędzy do niesprecyzowanych bliżej organizacji zbiorowego zarządzania. Bo przecież gdyby się jednak kiedyś autor (albo nawet spadkobierca) znalazł, to mu organizacja chętnie i bez zbędnych formalności wszystkie wpływy z tytułu korzystania z takich utworów wypłaci. Wypłaci, prawda? A jak się nie zgłosi, to mu nie wypłaci i będzie czekało na kontach bankowych, aż się zgłosi. W USA kilka razy podejmowano prace nad osieroconymi utworami: Utwory osierocone (Orphaned Work) w USA. Co myśli o tym Wielka Brytania? ORPHAN WORKS - POTENTIAL SOLUTIONS. A jak drapią się w głowę w Australii? Orphan works...

Biznes raczej utworów nie osieroca, więc temat będzie dotyczył twórców innych niż korporacje.

Mamy generalny problem z utworami osieroconymi. Problem polega na aksjologii prawnoautorskiej. Ochronie podlega każdy utwór bez spełnienia jakichkolwiek formalności. Po prostu pojawia się utwór i jest chroniony (por. Na świecie są miliardy twórców). Inne przepisy sugerują, że twórca ma jakiś monopol prawnoautorski. Znaczy to mniej więcej tyle, że bez jego zgody, jeśli ustawa tak stanowi, nie można korzystać z utworu. jak nie wiadomo, kto jest autorem, to ie wiadomo, kogo pytać o zgodę. A jak nie wiadomo, kogo pytać o zgodę, to zgody nie ma. A jak nie ma zgody, to korzystać nie można. I tak oto dochodzimy do sedna. Chodzi bowiem o to, by jednak można było jakoś korzystać. Czy to nie jest przez przypadek piractwo? Czy można tak sobie wpływać na prawa twórców, którzy - co również wynika z ustawy - mogą korzystać ze swoich praw również anonimowo? No, ale może chociaż w bibliotekach, żeby można było. Biblioteki są dobre, nie są piratami. A prawo autorskie? A biedni twórcy i ich prawa? A art. 64 Konstytucji RP, który stwierdza, że "własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej"? Równej dla wszystkich. Niezależnie od tego, czy znamy autora, czy nie. I tak to właśnie się toczy ten spór, z którym - po objęciu prezydencji - sobie poradzimy. Zwłaszcza, że Komisja Europejska chce wprowadzić dyrektywę poświęconą osieroconym utworom. W sygnalizowanej w sąsiednim tekście Agendzie Cyfrowej dla Europy można wyczytać takie zobowiązanie, który sama na siebie nałożyła Komisja:

Create a legal framework to facilitate the digitisation and dissemination of cultural works in Europe by proposing a Directive on orphan works by 2010, to conduct a dialogue with stakeholders with a view to further measures on out-of print works, complemented by rights information databases

To jest w ogóle ciekawe zagadnienie - takie regulowanie kwestii prawnoautorskich w Unii Europejskiej. Przecież nie tylko prawodawstwo unijne nas dotyczy. Polska jest przecież stroną konwencji berneńskiej, traktatów WIPO, porozumienia TRIPS... Gdy pracowano nad Dyrektywą Rady 93/98/EWG z dnia 29 października 1993 r. w sprawie harmonizacji czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych, która to dyrektywa zwiększyła czas trwania autorskich praw majątkowych z 50 lat (o czym mowa w konwencji berneńskiej) do lat 70 po śmierci twórców (dlatego w Kanadzie prawa autorskie majątkowe chronione są 50 lat po śmierci twórcy, a w Polsce, która jest członkiem UE, 70 lat po ich śmierci), z uzasadnienia wydłużania czasu trwania ochrony można było się dowiedzieć:

Jedną z ogólnych zasad prawa znajdujących się pod ochroną wspólnotowego porządku prawnego jest poszanowanie praw nabytych; dlatego harmonizacja czasu ochrony prawa autorskiego i praw pokrewnych nie może prowadzić do skrócenia obecnie obowiązującego okresu ochrony, jaki przysługuje posiadaczom prawa we Wspólnocie; aby zminimalizować skutki środków przejściowych oraz aby umożliwić w praktyce funkcjonowanie rynku wewnętrznego, harmonizacja czasu ochrony powinna mieć miejsce w odniesieniu do długiego okresu czasu.

Nie można skracać, można tylko wydłużać. Taki bilet w jedną stronę. Nie można też dodawać nowych wyjątków do już istniejącego katalogu "dozwolonego użytku" (nota bene por. również WIPO SCCR: European Commission statement on exceptions and limitations, a wcześniej STANDING COMMITTEE ON COPYRIGHT AND RELATED RIGHTS Ninth Session Geneva, June 23 to 27, 2003 WIPO STUDY ON LIMITATIONS AND EXCEPTIONS OF COPYRIGHT AND RELATED RIGHTS IN THE DIGITAL ENVIRONMENT (PDF)). No bo przecież chronimy twórców. A tu teraz nagle takie "utwory osierocone" ktoś nam wyciąga. Tyle jest sprzecznych interesów, że aksjologia prawa autorskiego trzeszczy już w szwach.

Tymczasem nie radzimy sobie ze sprawą bardziej trywialną. Kiedy w 2008 roku rząd był pytany, prawami do jakich utworów dysponuje, np. w wyniku dziedziczenia przez Skarb Państwa, dowiedzieliśmy się od Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego:

Z uwagi na niewielką liczbę przypadków nabycia przez Skarb Państwa autorskich praw majątkowych na mocy art. 935 § 3 Kodeksu cywilnego, nie wprowadzono żadnego rejestru praw na dobrach niematerialnych, które przejął Skarb Państwa. W związku z tym, informacje na temat odziedziczonych przez Skarb Państwa autorskich praw majątkowych mogą, oprócz Ministerstwa Skarbu Państwa, znajdować się także w Ministerstwie Finansów i ewentualnie - Ministerstwie Spraw Zagranicznych.

Tak na prawdę państwo nie wie, czym dysponuje. Państwo czasem udziela komuś prawa do korzystania z przysługujących mu praw autorskich majątkowych i jakaś instytucja ma z czego żyć, aż do wygaśnięcia praw. Bo skoro są prawa autorskie majątkowe, to dlaczego niby państwo miałoby je udostępnić wszystkim zainteresowanym bezpłatnie, w ramach wspierania domeny publicznej?

Utwory osierocone to ważny temat. Sam jestem ciekawy, co ministerstwo zaproponuje. Nie przypuszczam, by zaproponowało, że twórca, mocą swojej własnej decyzji, będzie mógł się zrzec autorskich praw majątkowych (por. Zrzeczenie się autorskich praw majątkowych?). To byłby hmm... niebezpieczny "precedens"...

PS
Siódmego maja ponoć do Sejmu wpłynęła ministerialna odpowiedź na interpelację w sprawie ACTA... Tylko "zwykli ludzie" nigdzie treści tej odpowiedzi nie mogą zobaczyć na stronach Sejmu...