Komentarz do wywiadu z Komisarzem Mazurem na temat dozwolonego użytku

W Gazecie Wyborczej (Zielona Góra) przepytano Komisarza Radosława Mazura o podejście Policji m.in. do dozwolonego użytku. Rozumiem, że jest to stanowisko konkretnej osoby, chociaż pełniącej funkcję komisarza policji. Obawiam się jednak, że nie ze wszystkimi tezami, które w opublikowanym wywiadzie się znalazły, mogę się zgodzić. Dlatego pomyślałem, że warto to skomentować publicznie, za co serdecznie przepraszam. Proszę tylko pamiętać - policja funkcjonuje po to, by chronić obywateli. Czuję się bardziej bezpieczny mając świadomość, że policja funkcjonuje. Policja ma jednak kłopot, bo system prawa nie daje jej jasnych wskazówek co w tym całym społeczeństwie informacyjnym jest, a co nie jest naruszeniem prawa. Stąd można czasem zrozumieć zakłopotanie. Dlatego też różne organizacje tak bardzo zabiegają o możliwość szkolenia policjantów, sędziów i prokuratorów.

Wywiad z Komisarzem Mazurem opublikowano pod tytułem Ściągam muzykę z neta, jestem piratem czy nie?. Można tam znaleźć tezę następującą: "Z zasady nie wolno ściągać niczego, czego nie nabyliśmy legalnie". Być może jest to uproszczenie wynikające z ograniczeń przestrzeni na łamach tradycyjnej prasy. Nie ma takiej kategorii ustawowej jak "legalne nabycie". Komisarz dostrzega w następnym zdaniu fakt, że otwierając stronę internetową pobiera się treści znajdujące się na serwerze, ale już z tego nie wyciąga wniosku, że przykładając miary głoszone przez niektóre osoby biorące udział w dyskusji, strony internetowe są (bardzo często) utworem w rozumieniu prawa autorskiego (poza tym, że w ramach stron publikowane są utwory - np. artykuły) i odwiedzając strony internetowe nie mówimy o "legalnym nabywaniu". Nikt tu niczego nie "kupuje", więc "legalnego nabycia" nie można utożsamiać z kupowaniem. Czasem też nie jest wymagana zgoda uprawnionego (twórcy) na korzystanie z utworu, tak więc "legalnego nabycia" nie można utożsamiać ze zgodą. Zakładam więc, że zdanie wypowiedziane przez Komisarza jest swoistym uproszczeniem (niedopowiedzeniem) i zakładam, że komisarz nie dokonał go celowo.

Dalej pada teza, że możliwość pozyskania utworów w ramach dozwolonego użytku ogranicza się do takiego kręgu osób, które "weszły w ich posiadanie legalnie" (czyli - zdaniem komisarza - można pobrać od kogoś tylko wówczas, gdy ta osoba "weszła legalnie w posiadanie"). Taka teza nie znajduje uzasadnienia w przepisach ustawy. Oczywiście oponenci będą podnosili, że można się tu posłużyć art. 35 ustawy ("Dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy").

Zakładając przez chwilę, że teza o "legalnym posiadaniu", którą wypowiedział komisarz, jest precyzyjnie przemyślana (a uważam przeciwnie), to zwracam uwagę, że działanie w ramach dozwolonego użytku jest korzystaniem zgodnym z prawem. Jeśli więc "źródło" korzystają z utworu w ramach dozwolonego użytku i następnie przekazują utwór dalej - w ramach dozwolonego użytku - teza o "legalnym wejściu w posiadanie" musi zakładać nieprzerwany ciąg zdarzeń (udostępniania - jak w łańcuszku), chociażby pierwsza z osób w "łańcuchu korzystania" nie znała ostatniej.

Tyle, że przepis, który pozwala na korzystanie w ramach dozwolonego użytku nie wprowadza klauzuli, o której mówi Pan Komisarz. Przepis ten mówi (art. 23 ustawy o pawie autorskim i prawach pokrewnych):

1. Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. (...)

2. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.

W powyższym cytacie pominąłem fragment o budowaniu według utworu architektonicznego oraz o korzystaniu z elektronicznych baz danych (co zaznaczyłem w tekście, by nie zostać posądzonym o manipulację - zachęcam do przeczytania tego przepisu w całości).

Zwracam uwagę na to, że przepis ten nie brzmi: "bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego, o ile osoba, od której pozyskujemy utwór weszła w jego posiadanie legalnie...". Nie brzmi też: "zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób, z których pierwsza legalnie weszła w jego posiadanie... ". Tak te przepisy nie brzmią. Dozwolony użytek osobisty jest wyłomem w monopolu autorskim. Oczywiście takie tezy, które tutaj głoszę, nie podobają się tym, którzy chcieliby dozwolony użytek ograniczyć. Dziś każda teza w tym względzie jest równoprawna (w szczególności różne pomysły na wyciąganie norom z cytowanego wcześniej art. 35 ustawy), a to ze względu na to, że orzecznictwo polskie jakoś dziwnie nie doczekało się stanowiska w tym względzie. Tym bardziej należy uważać, jeśli publicznie wypowiada się funkcjonariusz Policji (por. komentarz Dozwolony użytek a "oryginalny egzemplarz").

Zwracam też uwagę na policyjne interpretacje przepisów ustawy. Przykład? Oczywiście prowadzenie stron internetowych i rejestracja: Komendant Główny Policji odpowiedział mi na pytanie uznając, że prowadzenie serwisu internetowego nie wymaga rejestracji (i ja też uważam podobnie), chociaż Sąd Okręgowy w Słupsku po rozpatrzeniu apelacji uznał przeciwnie. Dlatego przestrzegam, przed nadawaniem słowom padającym z ust funkcjonariuszy policji gryfu prawdy obiektywnej na temat obowiązującego stanu prawa.

Policja ma większy kłopot, bo w Polsce przestępstwa przeciwko prawom autorskim są w pewien sposób konstruowane przez zakres uprawnień każdego (obywatela, człowieka), wynikających z dozwolonego użytku właśnie. Temat ten był w serwisie poruszany wiele razy (i, by nie być posądzonym o to, że nie dostrzegam głosów przeciwnych do swojego, pragnę zauważyć, że przywoływałem np. wypowiedzi płynące z Ministerstwa Sprawiedliwości, etc.. por. Trzystopniowy test - notatki i spostrzeżenia dnia drugiego i komentarze odwołujące się do tej notatki, np. Wyznaczenie granicy jest; zachęcam również do przejrzenia tekstu Złote blachy - czy wszystko jest w porządku?).

Poszukujących dyskusji na temat dozwolonego użytku zachęcam do odwiedzenia m.in. następujących notatek: Pobieranie plików z internetu, Trwają prace nad nowelami prawa autorskiego: dozwolony użytek, IPRED i zbiorowy zarząd, Sporu o pobieranie mp3 ciąg dalszy, Dyskusje prawnoautorskie w Sejmie i dozwolony użytek, Włochy na drodze do cyberkultury: znowelizowano prawo autorskie..., Pobieranie plików z internetu, Jeden do jednego i dozwolony użytek, Hiszpania ogranicza dozwolony użytek osobisty, Dozwolony użytek prywatny a postęp technologiczny, Międzynarodowa kampania przeciwko internautom udostępniającym pliki, Policja kanadyjska nie chce ścigać dozwolonego użytku?, Dozwolony użytek osobisty, Jeszcze o dozwolonym użytku, Użytek własny i zabezpieczenia płyt, Dozwolny użytek zdjęć, Analogowa dziura a dozwolony użytek, Czy prawo do kopiowania jest prawem konstytucyjnym?, Vision: druga decyzja UOKiK w sprawie klauzul na opakowaniach płyt DVD, Okładki płyt i wymuszona zmiana praktyki Warnera. Sporo, co? A to nie wszystkie.

To pewnie znów skrót myślowy, który jednak może doprowadzić do zagmatwania obrazu rzeczywistości, gdyż Komisarz Mazur powiedział (wedle Gazety):

I zgodnie z prawem osoba wrzucająca plik na serwer popełnia przestępstwa, a ta ściągająca go na dysk - już nie. Ale nawet gdy nie popełniamy przestępstwa, ściągając pliki z takich serwerów, to naruszamy prawa twórców i dystrybutorów, którzy mogą wobec nas skierować roszczenia cywilnoprawne, np. w chwili, gdy jedna z osób rozpowszechniających w ten sposób pliki zostanie zatrzymana, a my te utwory pozyskaliśmy z serwera.

I znów: jeśli działamy w ramach dozwolonego użytku, to teza powyższa jest nieprawdziwa. Wszystko się rozbija o to, że zdaniem komisarza Mazura, jeśli rozpowszechnienie miało miejsce z naruszeniem przepisów karnych (lub cywilnych, to już moje dopowiedzenie), to taka sytuacja wyłącza uprawnienia kolejnych osób, do korzystania z utworów w ramach dozwolonego użytku. A taka teza nie ma uzasadnienia w przepisach ustawy. Jeśli działa się w ramach dozwolonego użytku osobistego, to roszczenia cywilnoprawne związane z naruszeniem autorskich praw majątkowych nie mają uzasadnienia. Działanie w ramach dozwolonego użytku nie stanowi naruszenia autorskich praw majątkowych.

Dalej Pan Komisarz mówi, że:

...kupując Windowsa, nabywamy jedynie prawo do jego użytkowania. Sprzedając Windowsa koledze, pozbywamy się tego prawa i stajemy się posiadaczem nielegalnej wersji, mimo że wcześniej ją legalnie kupiliśmy, mamy na to paragon.

Paragon nie stanowi tu żadnego "dowodu legalności". Ważna jest umowa (chociażby nie była na piśmie - w przypadku licencji niewyłącznej). Teza o tym, że można pozbawić się prawa do korzystania jest bardzo interesująca, ale też nie znajduje uzasadnienia w systemie prawa. Decyduje wola stron. Jeśli licencjodawca (w tym przypadku pewnie będzie nim Microsoft), przewiduje możliwość udzielenia dalszej licencji (sublicencji), to można przenosić posiadane prawa. W przypadku oprogramowania nie ma zasady, ale obserwacja modeli biznesowych funkcjonujących na rynku pozwala stwierdzić, że w wielu przypadkach licencjodawca nie zezwala licencjobiorcom (użytkownikom) na dokonywanie dalszych licencji. Jeśli dochodzi od sprzedania czegokolwiek, to najpewniej chodzi o "nośnik". Nie można przenieść na drugiego więcej praw niż samemu się posiada - to jest jedna z podstawowych zasad prawa kontraktów. O tym Pan komisarz wiedzieć powinien. Studenci pierwszego roku prawa w czasie wykładu akademickiego z prawa rzymskiego uczą się na pamięć paremii: "nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet". Teza, że "sprzedając Windowsa koledze, pozbywamy się tego prawa" jest o tyle nieprawdziwa, że wcześniej trzeba sprawdzić jakie mamy prawa nabywając licencje. Jeśli nie mamy prawa do udzielenia sublicencji, to nie możemy "sprzedać Windowsa", ergo nie sprzedając prawa nie możemy się też sami pozbawić w ten sposób prawa. Przy czym wypada jeszcze powiedzieć, że umowa licencyjna niewyłączna (a właśnie o takich licencjach mówimy najczęściej w przypadku programów komputerowych) polega na tym, że zarówno licencjobiorca jak i licencjodawca mogą korzystać z utworu. Nie można przykładać do sfery wirtualnej (utwór, to nie nośnik!) zasad sprzedaży znanych ze świata obrotu fizycznego. My operujemy w tym przypadku transferami uprawnień. Dlatego jestem niezwykle zawiedziony czytając zacytowaną wyżej wypowiedź komisarza policji.

Również porównanie do wybicia szyby i naprawienia szkody jest w ustach komisarza Policji niezwykłym uproszczeniem, które graniczy z nieprawdą. Komisarz Mazur powiedział Gazecie: "To tak, jak z wybiciem szyby, nawet nieumyślnym, czy zalaniem mieszkania. Jeśli to zrobimy, musimy naprawić szkodę". Komisarz jednak nie zająknął się (pewnie z braku miejsca na łamach), by rozwinąć nieco tezy o zasadach cywilnej odpowiedzialności deliktowej. Musiałby wymienić wszystkie warunki odpowiedzialności - szkodę, wyrządzoną przez czyn niedozwolony, związek przyczynowy między jednym a drugim (adekwatny związek przyczynowy), a nade wszystko winę sprawcy. W przypadku prawa autorskiego oczywiście jest wyłom, gdyż pod presją silnych organizacji zbiorowego zarządzania w Polsce jakiś czas temu wprowadzono kuriozalną regulacje, która pozwala za naruszenie autorskich praw majątkowych dochodzić roszczeń nawet wobec braku winy (dwukrotność stosownego wynagrodzenia). Dokładnie z tą regulacją walczyła w sejmowej Komisji Kultury i Środków Przekazu prof. Dąbrowska: "zawsze mnie to szalenie wzburzało, gdyż jest to sprzeczne za założeniami odpowiedzialności cywilnej" - to właśnie o dwukrotności stosownego wynagrodzenia przy braku winy. Pani Profesor przegrała swoją bitwę w Sejmie, być może dlatego, że w czasie obrad komisji sejmowych na sali jest kilkunastu posłów, w sali jest około stu miejsc siedzących, w obradach nie bierze udział żaden lobbysta, a jednak nie ma wolnych miejsc, a goście bardzo chętnie się wypowiadają na zaproszenie prezydium komisji (por. Implementacja IPRED w komisji).

I to tyle chyba chciałem powiedzieć na temat wywiadu z Komisarzem Mazurem opublikowanym w Gazecie Wyborczej.