Dozwolony użytek prywatny a postęp technologiczny

Pan Łukasz Draszczyk obronił pracę magisterską, zatytułowaną "Dozwolony użytek prywatny a postęp technologiczny". Praca została napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Wojciecha Kowalskiego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach (Katowice, listopad 2006).

Dozwolony użytek prywatny a postęp technologiczny
Łukasz Draszczyk

Poniżej umieszczam jedynie spis treści, wstęp oraz bibliografię pracy.

Spis treści

Wstęp

1. Geneza i rozwój prawa autorskiego

2. Instytucja dozwolonego użytku prywatnego na gruncie polskiej ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych
2.1 Dozwolony użytek publiczny a prywatny
2.2 Pojęcie, istota i funkcje dozwolonego użytku prywatnego
2.3 Zakres przedmiotowy i podmiotowy regulacji. Użytek własny i nieodpłatny
2.3.1 Zakres przedmiotowy
2.3.2 Zakres podmiotowy
2.3.3 Użytek nieodpłatny i własny
2.4 Granice dozwolonego użytku prywatnego wynikające z ogólnych zasad dotyczących obu form dozwolonego użytku
2.4.1 Art. 34
2.4.2 Art. 35

3. Problemy związane z zastosowaniem instytucji dozwolonego użytku prywatnego w środowisku elektronicznym
3.1 Przedstawienie ogólnego zarysu problemu – kontekst społecznoekonomiczny
3.2 Korzystanie z serwisów peer-2-peer w świetle przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych
3.2.1 Zasada działania sieci peer-2-peer.
3.2.2 Aspekty prawne wymiany plików w sieciach peer-2-peer
3.3. Technologia Digital Rights Managment. Kierunki zmian w prawodawstwie
3.3.1 Digital Rights Managment – zasada działania
3.3.2 Kontrowersje
3.3.3 Kierunki zmian w prawodawstwie

Podsumowanie

Bibliografia

Wykaz aktów prawnych

Wstęp

W 1982 r. została zaprezentowana pierwsza płyta CD, która pierwotnie przeznaczona była do zapisu muzyki w formacie cyfrowym. Z biegiem czasu stała się uniwersalnym nośnikiem informacji, wykorzystywanym do przechowywania treści różnego rodzaju (nie tylko dźwięku ale również obrazu i tekstu). Wprowadzenie w 1990 r. na rynek „nagrywalnych” płyt CD (CD-Recordable) i odpowiednich urządzeń, umożliwiających zapisywanie na nich danych, w znacznej mierze przyczyniło się do upowszechnia technologii cyfrowej. Jednak to dzięki popularyzacji sieci Internet, rewolucja technologiczna, zapoczątkowana w latach 80 minionego wieku, w ostatniej dekadzie osiągnęła swoje apogeum. Nowe sposoby komunikacji, nowe pola eksploatacji utworów oraz nieograniczony dostęp do treści stały się jednymi z głównych czynników kształtujących nasze społeczeństwo.

Trudno nie zgodzić się ze stwierdzeniem A. Kopffa, że rzeczą zbyteczną jest przekonywanie kogokolwiek, iż postęp technologiczny wywiera doniosły wpływ na prawo własności intelektualnej. Wydaje się jednak, iż ujęcie w ramy normatywne zjawisk będących następstwem rewolucji cyfrowej, może okazać się nie tylko największym wyzwaniem dla prawa autorskiego w XXI wieku, ale prawdopodobnie największym wyzwaniem w jego dotychczasowej historii. Oczywiście problem dostosowania regulacji prawnych do obecnej sytuacji nie dotyczy tylko prawa własności intelektualnej. Konieczne jest wprowadzenie również w takich gałęziach jak prawo administracyjne czy handlowe zmian uwzględniających pewne aspekty środowiska elektronicznego. Już sam charakter Internetu i jego trans-graniczność stanowi ogromny problem dla prawa prywatnego międzynarodowego. Ze względu na obszerność tego zagadnienia, swoje rozważania zdecydowałem się zawęzić do prawa autorskiego.

Sprawa jest skomplikowana a zarazem poważna. Ustawodawca wprowadzając nowe rozwiązania prawne i poprawiając istniejące, zawsze powinien mieć na uwadze żądania oraz oczekiwania różnych podmiotów, środowisk czy grup społecznych. Jego obowiązkiem jest skonstruowanie prawa wyważonego, które zapewniałoby równowagę pomiędzy nie zawsze zbieżnymi interesami. Jest to zadanie trudne a przyszłe regulacje prawa autorskiego, odnośnie takich zagadnień, jak eksploatacja utworów w sieciach informatycznych oraz ich digitalizacja, mogą zaważyć na kształcie naszego społeczeństwa. Dlatego też, wszelkie działania w tej materii podejmowane być powinny z należytą starannością, po uprzedniej wnikliwej analizie wszystkich aspektów danego problemu. To, że Internet oraz nowe technologię zmieniły na zawsze sposób postrzegania przez ludzi treści chronionych prawem autorskim, stało się faktem. W moim odczuciu nowo tworzone prawo nie powinno dążyć do odwrócenia tych skutków (co wydaje mi się już rzeczą niemożliwą), lecz zmierzać w kierunku ich unormowania. Oznacza to, iż interesy twórców powinny być nadal należycie chronione ale nie chronione „za wszelką cenę”. Należy pamiętać, że prawo autorskie musi w swych rozwiązaniach uwzględniać również wartości istotne z punktu widzenia społeczeństwa. Dlatego też nowe regulacje powinny respektować podstawowe prawa i wolności człowieka, takie jak prawo dostępu do dóbr kultury, prawo do prywatności, prawo do informacji, swobodę wypowiedzi czy tworzenia. Postęp technologiczny sprawił, iż dzisiejsze regulacje prawa autorskiego dotyczą tak naprawdę każdego z nas. Może nie każdy zdaje sobie z tego sprawę, ale np. podczas gdy oglądamy w Internecie strony WWW, nasza przeglądarka zapisuje ich elementy w specjalnym folderze. Dane znajdujące się tam mogą być przechowywane (w zależności od ustawień przeglądarki) przez dłuższy lub krótszy czas.

Należy zauważyć, iż jest to wkroczeniem w wyłączne prawa twórcy, bo treści które niejako automatycznie zostają skopiowane na nasz dysk są przecież utworami. Regulacje prawne dotyczące nowych zjawisk będących skutkiem postępu technologicznego budzą duże emocje i są szeroko komentowane przez media na całym świecie. Takie zaangażowanie wielu przedstawicieli różnych środowisk niesie za sobą zagrożenie, iż merytoryczna dyskusja nad granicami ochrony prawnoautorskiej zostanie zepchnięta na boczny tor, zastąpiona hasłami, sloganami. Dobrym przykładem może być tutaj problem internetowych serwisów wymiany plików, które od chwili swego powstania budzą ogromne kontrowersje. Według K. Bowrey trafnie (lecz w żartobliwym tonie) ducha debaty, jaka ma miejsce w mediach, oddaje plakat autorstwa Patricka Brodericka, pod tytułem MP3=Communism. Uogólnienie, według którego osoba wymieniająca się muzyką w Internecie jest traktowana jako komunistą, jest świetnym przykładem na to, iż od argumentów merytorycznych o wiele ważniejsze jest przemówienie do wyobraźni społeczeństwa. Każdy z nas, nawet osoba nie korzystająca z komputera ani nie interesująca się muzyką, na pewno słyszał jakieś opinie na temat „ściągania muzyki z Internetu”. To prawda, iż informacji na ten temat ostatnio nie brak ani w prasie ani w telewizji, o Internecie nie wspominając. Jednakże ich poziom merytoryczny pozostawia już często dużo do życzenia. Podkreślam ten fakt, ponieważ często podmioty lobbujące za określonym rozwiązaniem prawnym, próbując zaskarbić sobie przychylność opinii publicznej, sięgają po najbarwniejsze argumenty, które nie zawsze są zgodne z prawdą. Tą taktykę przyjęli przedstawiciele branży rozrywkowej przy każdej okazji przekonujący nas, iż ściąganie muzyki czy filmów z Internetu jest nielegalne. A przecież nielegalne być nie musi i często nie jest.

W pracy tej nie będąc w stanie rozwinąć wszystkich zagadnień związanych z prawem autorskim i nowymi technologiami postanowiłem ograniczyć się do przedstawienia jednej z jego instytucji – dozwolonego użytku prywatnego. W dalszych rozważaniach chciałbym zastanowić się nad jej rolą w wieku informacji, przedstawić wybrane problemy związane z jej zastosowaniem w środowisku elektronicznym, oraz wskazać kierunki zmian w prawodawstwie, mogące wywrzeć daleko idące skutki na kształt dozwolonego użytku prywatnego. Przepisy dotyczące tej instytucji stanowią jeden z głównych tematów toczącej się dyskusji nad metodami regulacji i zakresem ochrony praw autorskich w dobie rewolucji technologicznej. Z jednej strony organizacje reprezentujące twórców oraz podmioty praw pokrewnych podkreślają, iż najnowsze technologie umożliwiające dokonywanie idealnych kopii utworów przez przeciętnego użytkownika stanowią zagrożenie dla chronionych prawem autorskim wartości. Postulują oni zatem maksymalne ograniczenie przepisów (takich jak dozwolony użytek) umożliwiających innym osobom wkraczanie w wyłączną sferę praw twórców. Z drugiej strony nie należy zapominać, co podkreśla w swej opinii Prezes UOKiK, o konieczności „analizy nowo wprowadzanych przepisów, pod kątem zagwarantowania polskim konsumentom prawa do korzystania z dóbr kultury i dziedzictwa narodowego, która została im zagwarantowana w Konstytucji i wynika wprost z art. 6 ust. 1 Konstytucji”. Dalej Prezes zwraca uwagę na art. 73 Konstytucji, który „na równi chroni zarówno prawo artysty do wyrazu artystycznego jak i prawo obywateli do wolności korzystania z wytworzonych dóbr kultury, w tym również dóbr kultury doby gospodarki cyfrowej.”. Dlatego też stanowisko przyjęte przez ustawodawcę wobec dozwolonego użytku prywatnego będzie odzwierciedlać kurs, jaki w przyszłości najprawdopodobniej obierze prawo autorskie.

Pozwolę sobie teraz w skrócie przedstawić plan mojej pracy z krótkim komentarzem dotyczącymi jej kolejnych rozdziałów.

Pierwszy rozdział poświęcam genezie i procesowi kształtowania się prawa autorskiego ze szczególnym uwzględnieniem instytucji dozwolonego użytku. W tej części chciałbym pokazać, jak na przestrzeni wieków zmienił się stosunek społeczeństwa do niematerialnych wytworów myśli ludzkiej i jaki wpływ na ten proces miał postęp technologiczny.

Drugi rozdział zawiera omówienie konstrukcji prawnej instytucji dozwolonego użytku prywatnego na gruncie obowiązującej ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zanim przejdę do problemu zastosowania konkretnych postanowień ustawy o prawie autorskim w sytuacjach dotyczących utworów w środowisku elektronicznym, postaram się przedstawić główne założenia polskiej koncepcji czyli charakter prawny, zakres podmiotowy i przedmiotowy regulacji , zasady korzystania z utworu oraz ich ograniczenia.

W trzecim rozdziale analizuję problem wymiany plików w sieciach informatycznych w świetle przepisów o dozwolony użytku prywatnym. Oprócz tego dokonuję omówienia technologii Digital Rights Managment i projektu nowelizacji ustawy o prawie autorskim, którego postanowienia dotyczą m.in. modyfikacji zasad ochrony technicznych zabezpieczeń utworów.

Bibliografia

Barta J., Markiewicz R., Ochrona praw majątkowych [w:] J. Barta (red.) i inni., Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Kraków 2005 r.

Barta J., Markiewicz R., Prawo autorskie w społeczeństwie informacyjnym, [w:] J.Barta (red.) i inni, System prawa prywatnego. Tom 13 – Prawo autorskie, Warszawa 2002 r.

Bowrey K., Law and Internet Cultures, Cambridge 2005 r.

Cohen Julie E., DRM and Privacy, [w:] 18 Berkeley Tech. L.J. 575, 2003 r.

Desbois H., André Francon, André Kerever, Les conventions internationales du droit d'auteur et des droits voisins , Paris, Dalloz, 1976 r.

Dmochowski F.S., O własności literackiej i artystycznej, Biblioteka Warszawska 1866, t. IV, s.577

Einhorn Michael A., Media, Technology and Copyright, Northampton 2004 r.

Electronic Frontier Fundation, RIAA v. The People – Two Years Later

Ferenc-Szydełko E., Prawo autorskie na ziemiach polskich do 1923 r., Kraków 2000 r.

Geist M., Piercing the peer-to-peer myths: An Examination Of Canadian Experience, 2004 r.

Gołat R., Komentarz do ustawy z 1994 roku o prawie autorskim i prawa pokrewnych, Warszawa 2003 r.

Grzybowski S., Prawo autorskie w systemie prawa [w:] S. Grzybowski, A. Kopff, J. Serda, Zagadnienia prawa autorskiego, Warszawa 1973 r.

http://computer.howstuffworks.com/drm.htm

http://creativecommons.pl/.

http://creativecommons.pl/licencje-praw-autorskich-creative-commons/

http://en.wikipedia.org/wiki/Copyright_Act_of_1790

http://hbswk.hbs.edu/item/4206.html

http://pl.wikipedia.org/wiki/BitTorrent_%28protok%C3%B3%C5%82%29

http://pl.wikipedia.org/wiki/Digital_Rights_Management

http://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_Internetu

http://pl.wikipedia.org/wiki/Johannes_Gutenberg

http://pl.wikipedia.org/wiki/P2p

http://prawo.vagla.pl/node/6433

http://prawo.vagla.pl/node/6496

http://prawo.vagla.pl/node/6521

http://slashdot.org/articles/05/11/26/146221.shtml

http://today.reuters.com/news/articlenews.aspx?type=technology
News&storyID=2006-10-15T204243Z_01_N15371797_RTRUKOC_0_USDIGITAL
.xml&pageNumber=1&imageid=&cap=&sz=13&
WTModLoc=NewsArt-C1-ArticlePage1.

http://www.ag.gov.au/agd/WWW/MinisterRuddockHome.nsf/Page/
Media_Releases_2006_Second_Quarter_14_May_2006_-_
Major_Copyright_Reforms_Strike_Balace_-_0882006.

http://www.drmwatch.com/legal/article.php/3290471

http://www.pcmag.com/article2/0,1895,1176634,00.asp

http://www.pcworld.com/article/id,112428-page,1/article.html

http://www.theregister.co.uk/2005/10/04/riaa_sued/

http://www.idg.pl/news/62732.html

http://eucd.info/index.php?2006/06/30/
335-what-does-the-new-french-copyright-bill-do

K. Marks, Response to the APIG DRM Inquiry

Kopff A., Wpływ postępu technologicznego na prawo autorskie, Kraków 1980 r.

Lessig L., Wolna Kultura, Warszawa 2005 r.

Lohmann F., Digital Rights Managment: The Skeptic’s View

Marcinkowska J., Dozwolony użytek w prawie autorskim, Kraków 2004 r.

Matlak A., Prawo autorskie w europejskim prawie wspólnotowym, ZNUJ nr 79, Kraków 2002 r.

Michalski B., Swoboda przedruku publikacji dziennikarskiej w świetle prawa, Pal. 1968, nr 1.

Oberholzer-Gee F., Strumpf K., The Effect of File-Sharing On The Records Sales. An Empiric Analis., University of North Caroline 2005 r.

Preussner-Zamorska E., Dozwolony użytek chronionych utworów [w:] J. Barta (red.) System prawa prywatnego. Tom 13 - Prawo autorskie., Warszawa 2002 r.

Rubisz S., Istota i proces kształtowania się instytucji dozwolonego użytku w prawie autorskim, [w:] Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej, Kraków 2006 r.

Soufron Jean-Baptiste, DADVSI / iPod Law update : French Constitutional Court Decision strengthen the Law against the Public

Stanowisko prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów do przygotowanego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego projektu ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz niektórych innych ustaw, Warszawa 2006 r.

Świerczyński M., Delikty internetowe w prawie prywatnym międzynarodowym, Kraków 2006 r.

Świerczyński M., Prawo autorskie w społeczeństwie informacyjnym [w:] P. Podrecki (red.) i inni, Prawo Internetu , Warszawa 2004 r.

The All Party Internet Group, „Digital Rights Management”: Report on inquiry, 2006 r.

Traple E., Treść Prawa Autorskiego [w:] J.Barta (red.) i inni, Komentarz do ustawy o prawie autorskim, Kraków 2005 r.

Uchwała Zarządu ISOC Polska nr 12/2006 z 7 maja 2006 - Stanowisko ISOC Polska w sprawie opracowanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego projektu ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz o zmianie innych ustaw w wersji z dnia 25 kwietnia 2006 roku.

Uzasadnienie do projektu ustawy z dnia 25 kwietnia 2006 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz o zmianie innych ustaw.

W. Machała, Dozwolony użytek prywatny utworów w polskim prawie autorskim, Warszawa 2003 r.

Waglowski P., Prawo w sieci. Zarys regulacji Internetu., Gliwice 2005 r.

Wikariak S., Ściąganie MP3 może być legalne, Rzeczpospolita z dnia 3-4 września 2005 r.