Skryte nagrania w praktyce sprawowania władzy publicznej

Nie odnosząc się do sytuacji politycznej w Polsce wypada odnotować zamieszanie związane z wykonywaniem nagrań z rozmów we współczesnej praktyce działania władzy publicznej. W ostatnim czasie media zainteresowały się m.in. nagraniem rozmowy polityka z przedsiębiorcą przy obiedzie, nagraniem negocjujących polityków w hotelu poselskim, nagraniem rozmowy z wicepremierem, wykonanym przez Prokuratora Generalnego, nagraniem dziennikarza Rzeczpospolitej, dokonanym przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, nagraniem rozmowy między prokuratorami, dokonanym przez jednego z nich, nagraniem wykładu jednego z duchownych, w którym odniósł się do działań żony Prezydenta RP. Wiele ciekawych kwestii prawnych może wynikać z analizy takich doniesień.

Nie wdając się jeszcze w analizy dotyczące problematyki prawnej tego typu procederu postanowiłem "na szybko" spisać sobie dostępne informacje, by potem spróbować się do nich odnieść, a może ten post uruchomi jakąś interesującą dyskusję na temat tego zjawiska. Zanim przejdę do robienia notatek napiszę jeszcze tylko, że jednym z elementów, który podnoszę od pewnego czasu w wypowiedziach, jest postulat doprowadzenia do systemowej transparentności życia publicznego i postulat zagwarantowania obywatelom takiej samej wiedzy i w tym samym czasie, co przedstawiciele reprezentujący dysponenta władzy zwierzchniej w Rzeczypospolitej Polskiej, czyli Narodu (art. 4 ust. 1 Konstytucji RP). Pisałem o tym m.in. w tekście Plebejusze a dostęp do informacji o działalności organów władzy publicznej. Niestety z dostępem do informacji na temat działań władzy publicznej jest bardzo kiepsko. Obrazuje to opublikowany niedawno raport, który komentowałem w tekście Przygnębiający raport MSWiA na temat BIP.

Gdyby tak wszystkie rozmowy osób pełniących funkcję publiczną były nagrywane i upubliczniane, gdyby standardem było to, że system wymusza przygotowanie stenogramów ze spotkań, a nietworzenie takich materiałów i brak ich publikacji było naruszeniem prawa... Być może polepszyłoby to nieco sposób reprezentowania dzierżyciela władzy zwierzchniej w RP? Temat jest dość skomplikowany i wiąże się z tajemnicami prawnie chronionymi - np. tajemnicą państwową, tajemnicą postępowania karnego, etc., wiąże się z problematyką retencji danych, z ochroną prywatności i ochroną dóbr osobistych. Dziś zostałem też zapytany o kwestie praw autorskich związanych z dokonywaniem takich nagrań. Temat jest wielowątkowy.

Zaczęło się jeszcze od "Afery Rywina", ale tak daleko nie chcę sięgać (a wspominam o tym, by słusznie mi nie wytknięto, że o tym nie wspomniałem) - odsyłam do opracowania w Wikipedii: Afera Rywina.

Koniec września 2006: posłanka Samoobrony, Renata Beger, we współpracy z TVN, nagrała "jak politycy PiS obiecują jej posady i pomoc finansową Sejmu za porzucenie Leppera". Posłanka Samoobrony złożyła w prokuraturze zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa z art. 229 § 1 kodeksu karnego przez rozmawiających z nią ministrów. 23 października 2006 poseł Wojciech Mojzesowicz podał się do dymisji ze stanowiska Sekretarza stanu w Kancelarii Premiera, rezygnacja została przyjęta. Następnie sejmowa Komisja Etyki Poselskiej ukarała posłankę Renatę Beger naganą. Poseł Mojzesowicz otrzymał upomnienie. Komisja nie podjęła decyzji w sprawie ukarania posła Adama Lipińskiego. W czasie dyskusji publicznej podnoszono, że wiedząc o nagrywaniu rozmowy posłanka mogła tak ją poprowadzić, by "podpuścić" rozmówców (manipulacja). Powstał problem wnoszenia na teren Sejmu urządzeń do rejestracji dźwięku i wideo.

• Teraz My: Raport specjalny - "Taśmy prawdy"
• Gazeta.pl: Jak Lipiński przekonywał Beger do wejścia do PiS
• Wikipedia: Afera taśmowa

W lutym 2007 roku media poinformowały, że Józef Oleksy został nagrany w biurze biznesmena Aleksandra Gudzowatego. Nagranie trafiło do prokuratury, a w rozmowie Józef Oleksy miał powiedzieć m.in., że b. prezydent nielegalnie dorobił się majątku. Powstała kwestia legalności nagrania takich rozmów, problem ich wartości dowodowej (czy udostępnione nagranie było zmanipulowane technicznie, czy ktoś dokonujący nagrania może tak poprowadzić rozmowę, by "podpuścić" drugą stronę). Dziennikarze uzyskali nagranie, ale powstało pytanie w jaki sposób nagranie wydostało się do opinii publicznej (Gudzowaty: Dziennikarze dowiedzieli się o taśmach "od tych, co je oczyszczają": "Według Aleksandra Gudzowatego, taśmy z nagraniem jego rozmowy z Józefem Oleksym nie "wyciekły" ani z prokuratury, ani od jego ochrony"). Z wypowiedzi publikowanych przez media miało wynikać, że biznesmen nie wiedział o fakcie nagrywania.

• Gazeta.pl: Nagrania Gudzowatego: Oleksy przeciw kolegom z lewicy
• Wikipedia: Taśmy Oleksego

Lipiec 2007 rozpoczął się doniesieniami dotyczącymi wykładów o. Tadeusza Rydzyka. Cytując pierwsze doniesienia tygodnika Wprost: "Prezydentowa to czarownica, która powinna się poddać eutanazji. Prezydent to oszust ulegający lobby żydowskiemu. Sprawa Jedwabnego służyła tylko temu, by środowiska żydowskie mogły wyłudzić od Polski 65 mld dolarów" - to tezy, które miał wygłosić o. Rydzyk w czasie wykładu w toruńskiej Wyższej Szkole Kultury Społecznej i Medialnej. Taśmy trafiły do toruńskiej prokuratury, która miała podjąć decyzję, czy wszcząć postępowanie w sprawie publicznego znieważenia prezydenta. Prokuratura miała ocenić również, czy nagranie nie było technicznie zmanipulowane.

• Wprost: Spowiedź Rydzyka - posłuchaj nagrań wykładów szefa Radia Maryja

Koniec lipca 2007: prokurator apelacyjny Tomasz Janeczek potajemnie nagrał swojego kolegę prokuratora Emila Melkę, który został odsunięty od śledztwa w sprawie tzw. Afery węglowej. Minister sprawiedliwości (zwierzchnik prokuratorów) stwierdził, że pomawiany o polityczne naciski na prokuratorów prowadzących śledztwo w Aferze węglowej prokurator Janeczek miał prawo nagrywać potajemnie rozmowę, bo występował w obronie swojego dobrego imienia. Ministerstwo Sprawiedliwości opublikowało protokoły przesłuchań z wewnętrznego postępowania ws. uchybienia godności prokuratora przez Emila Melkę. W komunikacie opublikowanym na stronach Ministerstwa Sprawiedliwości czytamy, że "Ministerstwo Sprawiedliwości uzyskało informacje o nagraniu w momencie, gdy Prokurator Apelacyjny z Katowic Tomasz Janeczek zażądał wszczęcia postępowania, mającego wyjaśnić czy wywierano naciski polityczne na Pana Prokuratora Melkę. Wówczas do swojego wniosku dołączył treść nagrania". Pada tam również zdanie: "Tego rodzaju nagranie może być bowiem koronnym dowodem przed sądem w obronie jego dobrego imienia".

• "Janeczek korzystał z obywatelskiego prawa do obrony dobrego imienia"
• MS ujawnia protokoły przesłuchań w sprawie prokuratora Melki
• Ministerstwo Sprawiedliwości: Komunikat prasowy w związku z doniesieniami medialnymi dotyczącymi nagrania rozmowy Prokuratora Tomasza Janeczka z Prokuratorem Emilem Melką (27 lipca 2007)

Sierpień 2007: Jak twierdzi Minister Sprawiedliwości - za namową swoich współpracowników na spotkanie z wicepremierem Lepperem zabrał dyktafon i nagrał rozmowę, na którą powołał się były już wicepremier, gdy wskazał swoją wersję wydarzeń dotyczących "przecieku z CBA" w tzw. "Aferze gruntowej" (por. Wprost: Druga afera gruntowa). Z konferencji prasowych Ministra Sprawiedliwości wiemy, że miał on zwyczaj nagrywać tylko spotkania z "przestępcami lub ludźmi podejrzanymi" (przyjmowanych w gabinecie ministra sprawiedliwości?): "zdarzało się rzeczywiście kiedy miałem do czynienia z przestępcą, jako prokurator generalny dla ochrony musiałem w sytuacjach nadzwyczajnych taki środek stosować i nie kryję tego". Nie wiemy, czy Prokurator Generalny nagrywał rozmowę z wicepremierem prywatnie czy jako funkcjonariusz publiczny. Zgodnie z dostępnymi oświadczeniami w sprawie nagrania b. wicepremiera Leppera: nagrana jest cała rozmowa, a także po kilkanaście minut przed jej rozpoczęciem i po jej zakończeniu. W czasie nagranej rozmowy wicepremier poruszył wiele tematów prywatnych (co ma oznaczać, że nie wiedział, że jest nagrywany). Minister Sprawiedliwości przedstawił nagranie prokuraturze. Biegli mają sprawdzić, czy nagranie jest autentyczne i nie zostało zmanipulowane.

• Lepper nie zorientował się, że Ziobro nagrywa rozmowę
• Były minister oskarża, ale bez konkretów

W toczącym się sporze politycznym między Ministrem Sprawiedliwości i b. Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji, ten pierwszy ujawnił, że były minister nagrywał potajemnie dziennikarzy. Światło dzienne ujrzała informację o nagraniu przez Ministra SWiA rozmowy z Maciejem Dudą, dziennikarzem Rzeczpospolitej. W Rzeczpospolitej ukazała się wypowiedź dziennikarza: "prokurator Kaczmarek nagrał mnie na polecenie ministra sprawiedliwości, o czym mnie ostrzegł przed rozpoczęciem spotkania. Wskazał też miejsce, w którym znajdował się ukryty dyktafon".

• Rzeczpospolita: Dziennikarz "Rz" nagrany na polecenie
• Ziobro: słowa Kaczmarka to kłamstwa wyssane z brudnego palca

Wspólnym mianownikiem tych doniesień jest to, że przynajmniej jedna z osób nie wiedziała o nagrywaniu rozmowy (chociaż z medialnych doniesień wynika, że w czasie nagrywania rozmowy Minister SWiA miał ujawnić dziennikarzowi Rzeczpospolitej fakt nagrywania - pisząc informację na kartce, oraz pokazując dyktafon ukryty w stercie akt, w przypadku nagrań rozmowy Józefa Oleksego z Aleksandrem Gudzowatym nagrania miała dokonać ochrona Gudzowatego). Trwa dyskusja na temat legalności i wiarygodności wykorzystania tego typu materiałów w postępowaniach karnych (dziś w telewizji jeden z mecenasów wypowiadał się na temat owoców zatrutego drzewa). Ja zaś pragnę odesłać czytelników do następujących tekstów:

• Udostępnienie danych dotyczy spraw karnych
• Dobra osobiste i dopuszczalna ingerencja w sferę prywatności osób pełniących funkcje publiczne
• "Trybunalskie surfowanie legislacyjne"
• Konflikt: czynności operacyjne policji – prawa zasadnicze jednostki
• Sąd Najwyższy o podsłuchach: tylko konkretnych ludzi i tylko przy najcięższych przestępstwach
• Trybunał też uznał, że pracownik ma prawo do prywatności
• Symboliczne euro za bezprawny podsłuch
• Koń jaki jest, nie każdy widzi, czyli niemieckie prace nad projektem "Federal trojan"
• 76 milionów euro w sprawie greckiego podsłuchu
• Miejski system monitoringu dźwiękowego
• Po apelacji Szwed uniewinniony z powodu niewystarczających dowodów
• Tąpnięcie podsłuchowe we Włoszech
• Szpiegowanie rodziny i polska praktyka sądowa
• Rząd nielegalnie podsłuchuje obywateli - stwierdził amerykański sąd
• Sprawa EFF przeciwko AT&T - bitwa o prywatność obywateli
• Podsłuchują coraz częściej
• Jak podsłuchiwano polityków w Grecji
• Organy ścigania winny pamiętać o prywatności