Duży może (chcieć) więcej - o regulaminie Facebook

Nie jestem użytkownikiem serwisu Facebook, co wywołało niedawno szczere zdziwienie kilku moich znajomych. To, co interesujące z punktu widzenia tego serwisu, to zamieszanie związane z wprowadzonymi "po cichu" zmianami w regulaminie Facebook, ich medialne nagłośnienie i następnie wycofanie się z wprowadzonych zmian. Wydaje mi się, że sprawa wymaga pewnej dyskusji, bo jak to możliwe, by świadczący usługi drogą elektroniczną mocą własnego regulaminu nadawał sobie jakieś prawa przysługujące użytkownikom? Ta dyskusja toczy się zresztą od pewnego czasu i wcale nie musi być oparta na przykładzie Facebooka.

O sprawie regulaminu Facebook pisze TVN24 w tekście Facebook ugiął się pod presją, Gazeta w tekście Facebook mówi: zaopiekujemy się Twoimi zdjęciami, Dziennik w tekście Facebook nie będzie kradł zdjęć użytkowników, i tak dalej. Sprawę ujawnił serwis The Consumerist w tekście Facebook's New Terms Of Service: "We Can Do Anything We Want With Your Content. Forever.".

Dla takiego "serwisu społecznościowego", który jest organizatorem "user generated content" (a więc - patrząc na to z punktu widzenia retoryki - nie "utworów", chociaż prawo autorskie nie widzi tu różnicy; por. Zielona Księga: Prawo autorskie w gospodarce opartej na wiedzy (bez wiedzy), Kampania społeczna na rzecz certyfikacji Twórców, Wydawcy prasy, internetowy clipping oraz "źródło internet"), możliwość decydowania przez użytkowników o ich utworach, informacjach dotyczących ich osób, etc., jest sporym utrudnieniem. Nie dziwię się zapędom (są takie również w Polsce), które polegają na wprowadzaniu do regulaminów świadczenia usług takich postanowień, które ograniczają prawa konsumentów (usługobiorców). Jednak od tego są takie instytucje, jak - w Polsce - rejestr klauzul abuzywnych, by takim tendencjom przeciwdziałać.

Problem z serwisami takimi jak Facebook, Google, Amazon, itp. jest taki, że np. z Facebooka korzysta podobno 175 milionów użytkowników na całym świecie. Trudno mi sobie wyobrazić, ilu ludzi korzysta z Google... Te serwisy, ze względu na skale działania, podobnie jak w przypadku olbrzymiej masy planety - zakrzywiają grawitacje społecznych zachowań (a pośrednio również regulacji prawnych) w swoim kierunku. Mówiąc inaczej - starają się zatroszczyć o lepszą swoją pozycję. Z punktu widzenia biznesowego nie dziwi mnie to wcale, gdyż chcą mieć pewność prawa, a więc i minimalizować ryzyko (prawne) prowadzenia działalności gospodarczej (ilu polskich przedsiębiorców ery 2.0 stać na to, by zawrzeć ugodę stanowiącą dla nich koszt kilkudziesięciu, kilkuset milionów dolarów; por. Przegląd wydarzeń - proces TPB, ugoda Google Book, pytania prejudycjalne o internetowy clipping...).

Jednak ta układanka jest bardziej skomplikowana. I tak, jak nie można przenieść na drugiego więcej praw niż się samemu posiada - są pewne ograniczenia w skuteczności wszelkiego rodzaju jednostronnych oświadczeń woli, które mają mieć skutek w sferze praw osoby trzeciej, czy wzorców umownych, takich jak regulaminy korzystania z serwisów (co od razu kojarzy mi się np. z problemem "polityk linkowania", por. Bijące źródła i problemy odnośników).

Nie mogę skutecznie oświadczyć sobie, że osoba trzecia przenosi na mnie prawa autorskie do swoich utworów (podobnie - nie mogę jednostronnie stwierdzić, że mnie nie obowiązuje powszechnie obowiązujące prawo, a czasem są takie próby; por. Decyzja w sprawie okładek płyt Warnera, Czy będzie kiedyś decyzja Prezesa UOKiK w sprawie oznaczeń książek?, ale również znacie to z klauzul "redakcja nie ponosi odpowiedzialności za..." - nie ponosi?).

W Polskich warunkach do przeniesienia praw autorskich wymagana jest forma pisemna pod rygorem nieważności. Postanowienia elektronicznych regulaminów tu nic nie poradzą (chyba, że się zmieni prawo). To, jeśli chodzi o przeniesienie, a jeszcze powstaje problem warunków ewentualnej licencji prawnoautorskiej, która bez formy pisemnej i w polskich warunkach, może być jedynie licencją niewyłączną, którą można zresztą wypowiedzieć (por. Sąd Najwyższy o Malawi. Koniec?, Jeszcze o Malawi). A przecież - co można pokazać na przykładzie pewnej historii użytkownika serwisu flickr.com - Licencja to nie wszystko, jeszcze wizerunek, prywatność, etc....

Również w sferze ochrony danych osobowych, osoba, której dane dotyczą, ma pewne uprawnienia związane z wyrażaniem zgody na przetwarzanie danych, również uprawnienia polegające na możliwości domagania się informacji na temat tego, jakie informacje na jej temat są przetwarzane przez jakiś podmiot, "o celu, zakresie i sposobie przetwarzania". Można domagać się poprawienia danych lub ich usunięcia (art. 32 ust. 1 pkt 6; w polskiej ustawie "Prawa osoby, której dane dotyczą" znajdują się m.in. w rozdziale 4, art. 32 i następne ustawy o ochronie danych osobowych; ale trzeba ich poszukiwać również np. w ustawie o świadczeniu usług drogą elektroniczną i innych przepisach). Przepisy wprowadzają pewne zasady dotyczące "prawnie usprawiedliwionych celów realizowanych przez administratorów danych", chociaż dodaje się od razu - "a przetwarzanie nie narusza praw i wolności osoby, której dane dotyczą".

Jak pisze podlinkowany wyżej Dziennik:

Wystarczyły trzy dni, by Facebook - drugi największy serwis społecznościowy świata - pod presją krytyki użytkowników, położył uszy po sobie i przyznał się do błędu. Poszło o nowy regulamin, według którego wszystkie wgrane do serwisu zdjęcia i filmy stawały się własnością Facebooka. Dziś poprzednie zasady wróciły.

TVN24.pl zaś dodaje:

"Nowy kontrowersyjny regulamin został wycofany" - poinformował na swoim blogu założyciel Facebooka Mark Zuckerberg. Jak dodał, jest to rozwiązanie tymczasowe, "do czasu rozwiązania problemów, które poruszyli ludzie".

Dla mnie oczekiwanie rozwiązania tych "problemów" to postulat zmiany zasad prawodawczych w skali globalnej. Chociaż potrafię sobie wyobrazić prawo, którego aksjologia będzie zabierała użytkownikom prawa autorskie, prawa pokrewne, a także prawo decydowania o swoich danych, to jednak nie wierzę, by faktycznie tego typu mechanizmy zostały we współczesnych prawodawstwach wprowadzone. Oczywiście mogą pojawić się drobne i czasowe niekonsekwencje (por. GIODO: imię, nazwisko, zdjęcie, szkoła, klasa i rocznik - łącznie - nie są danymi osobowymi...), jednak ustali się z czasem linia orzecznicza niezawisłych sądów, która - jestem o tym przekonany - będzie raczej ochraniała "użytkowników" (usługobiorców), jako słabszych gospodarczo uczestników życia społecznego.

Prawo konsumenckie zyskuje w globalnym społeczeństwie informacyjnym na znaczeniu. Tak uważam. Chociaż wyzwaniem dla prawa są zasady odpowiedzialności za treści publikowane w takich serwisach jak... Wikipedia (por. "Polska Wikipedia" a ochrona dóbr osobistych).

Przeczytaj również:

• Prawo a web 2.0 - tworzy się chyba ciekawy rynek dla prawników
• Dane ze "skasowanych kont" w Naszej-klasie
• Techniczna czkawka poszukiwania linii demarkacyjnej między wolnością słowa, a odpowiedzialnością za słowo
• We Wrocławiu pozew przeciwko Naszej-klasie w związku z phishingiem
• Regulamin korzystania z Serwisu blip.pl
• Nieblipowy blip o Twitterze i ewentualnych sporach prawnych ery "beta"
• "Tri-strike and you're out" w nowym regulaminie ASTER
• Rzecznik Konsumentów pomógł uzyskać zwrot pieniędzy za Windows
• Podziwiam Google i jestem przerażony