"Polska Wikipedia" a ochrona dóbr osobistych

Skoro Przekrój napisał już "co nieco" o pozwie, który został złożony "przeciwko Wikipedii", to tajemnicy wielkiej nie ma. Wypada zatem odnotować, że pozew taki faktycznie został złożony przeciwko stowarzyszeniu Wikimedia Polska oraz przeciwko jednemu z członków zarządu tego stowarzyszenia. Chodzi o artykuł na temat znanej w polskim internecie postaci (por. Chcą Cię reprezentować?) i o to, że powód, powołując się na art. 24 kodeksu cywilnego (ochrona dóbr osobistych), domaga się by sąd nakazał pozwanym usunięcie dotychczasowej treści artykułu (zarówno w polskiej jak i angielskiej wersji serwisu Wikipedia), w jego miejscu umieścili przeprosiny i trwale zablokowali możliwość edycji artykułu. Mowa jeszcze o zasądzeniu zadośćuczynienia w wysokości 100 tys złotych. Trwa też sprawa karna przeciwko jednemu z wikipedystów, o czym pisać nie będę. Co do procesu cywilnego - 13 listopada termin rozprawy we Wrocławiu.

Na początku warto przypomnieć, że np. w Niemczech toczył się już spór związany z ochroną dóbr osobistych i publikacjami w Wikipedii (por. Wikipedia i kult zmarłej osoby oraz Na razie Wikipedia może publikować nazwisko Trona)...

W polskiej sprawie jest wiele problemów, z którymi sąd potencjalnie będzie musiał się zmierzyć. Pierwsza i zasadnicza polega na tym, że stowarzyszenie Wikimedia Polska oraz członkowie władz statutowych tego stowarzyszenia nie mają wpływu na treści publikowane w Wikipedii (ani w polskiej ani w angielskiej wersji; to znaczy - nie mają wpływu innego niż ten, który mają inni użytkownicy internetu). Jest to stowarzyszenie, które na mocy umowy z Wikimedia Foundation Inc. z siedzią w Tampa (Floryda, USA) jest uprawnione w granicach tej umowy do reprezentowania Wikimiedia Foundation Inc. w zakresie znaków towarowych zastrzeżonych na rzecz tej ostatniej. Polskie stowarzyszenie nie zarządza bazami danych, nie utrzymuje redakcji, która dokonywałaby zmian w treści publikowanych w internecie artykułów... Skoro Stowarzyszenie nie ma żadnego wpływu na infrastrukturę serwisu (chociaż administruje domeną wikipedia.pl, to jednak domena ta nie należy do infrastruktury samej Wikipedii, jest od niej niezależna, a wykorzystywana jest jedynie jako "przekierowanie" do zasobów Wolnej encyklopedii; nota bene powód domaga się też "zabezpieczenia domeny wikipedia.pl na poczet zadośćuczynienia", a także "wydanie nakazu wyłączenia domeny wikipedia.pl"), to nie jest też usługodawcą w rozumieniu przepisów ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną.

Wiele świadczy o tym, że stowarzyszenie nie ma legitymacji by występować w charakterze pozwanego w tym procesie. Czy tak jest w istocie? O tym zdecyduje sąd. To pierwszy z etapów procesu. Jeśli w wyniku oceny stanowisk stron sąd dojdzie do wniosku, że taka legitymacja tu nie występuje, to nawet nie będzie rozważał, czy stowarzyszenie - nie będąc usługodawcą - miało możliwość zablokowania treści na podstawie art. 14 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną.

Skoro każdy może wyedytować treść w Wikipedii, to pojawia się problem z ustaleniem tożsamości osoby, która takiej modyfikacji dokonała. A ustalenie takie może być istotne, by skutecznie dochodzić roszczeń. Widać to dobrze na przykładzie dwóch spraw związanych z komentarzami związanymi z aukcjami internetowymi (por. "Super negatyw" - odpowiedzialność platformy aukcyjnej za komentarze użytkowników oraz Sygnalizowany wcześniej pozew w sprawie komentarza w serwisie Allegro - różnica jest taka, że w przypadku aukcji wiadomo kto dysponuje infrastrukturą i kto może przekazać sądowi dane dotyczące edycji, podmiot taki ma siedzibę w Polsce, a i tak są z tym problemy; Można chyba poetycko powiedzieć, że w tym kontekście Wikipedia działa na podobieństwo ducha).

Serwisy takie jak Wikipedia będą stanowiły dla wymiaru sprawiedliwości twardy orzech do zgryzienia. Edytować treści może tam każdy (łącznie z powodem w ww. sprawie). Każdy też może dokonać zmiany w przygotowanych już artykułach. Wiadomo, że ktoś podjął próbę edycji hasła i zastąpił je sekwencją: "Artykuł narusza dobra osobiste i został usunięty przez pokrzywdzonego. Ostrzegam, że KAŻDY, kto go przywróci zostanie przeze mnie oskarżona o zniesławienie z art. 212kk", powtórzoną zresztą w treści trzy razy. Artykuł przywrócono do poprzedniej wersji.

Jeśli sąd uzna, że stowarzyszenie Wikimedia Polska nie może występować w charakterze pozwanego w tej sprawie i w istocie nie ma wpływu na infrastrukturę Wolnej encyklopedii, to jeszcze pozostaje pytanie o to, czy wniosek o zabezpieczenie roszczenia znajdujący sie w treści pozwu będzie miał jakiekolwiek uzasadnienie (poza wszystkim - wyłączenie domeny wikipedia.pl nie wpłynie na dostępność spornego artykułu; w kontekście innych wniosków - nie można zapominać, że zabezpieczenie nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia). Być może powód powinien rozważyć czy skierować pozew przeciwko Wikimiedia Foundation Inc., a to przysporzyć może powodowi wielu kłopotów, gdyż pojawią się pytania o prawo właściwe i właściwość sądu, może to podnieść koszty dochodzenia roszczeń, etc... Brak skutecznej i wygodnej możliwości dochodzenia roszczeń jest istotnym problemem w przypadku sporów związanych z obiegiem informacji w globalnym internecie (por. Niemożność wskazania sprawcy przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka).

Kolejny problem to zakres prywatności powoda. Czy osoba publicznie znana, często wypowiadająca się publicznie (w tym - na licznych forach i internetowych listach dyskusyjnych, ale też przepytywana przez dziennikarzy) jest już przez sam fakt występowania w publicznej debacie osobą publiczną? Czy członek władz stowarzyszenia jest osobą pełniącą funkcje publiczną? Kwestia publicznego charakteru danej osoby budzi wiele kontrowersji w orzecznictwie i doktrynie. W przypadku Wikipedii, gdzie znajduje się wiele artykułów biograficznych, sądy zderzą się z problemem możliwości publikowania informacji o określonych osobach. Jak wiadomo - osoby publiczne (kto jest taką osobą - to też w powyższej sprawie kwestia do rozstrzygnięcia) korzystają z prawa do prywatności w nieco mniejszym stopniu, niż inne osoby. Nie zmienia to faktu, że również osobom publicznym przysługuje prawo do ochrony dóbr osobistych. Tymi kwestiami (w nieco innym ujęciu) zajmował się nie tak dawno Sąd Najwyższy (por. Dobra osobiste i dopuszczalna ingerencja w sferę prywatności osób pełniących funkcje publiczne) oraz Trybunał Konstytucyjny (por. Wyrok TK - dostęp do informacji publicznej a prywatność, również por. Prywatność osoby pełniącej funkcję publiczną i komentarze w internetowym serwisie). Dla sprawy będą miały znaczenia rozważania TK, które przywołałem w tekście TK o pierwszeństwie ochrony. Dobra osobiste a wolność słowa. W przypadku sprawy z udziałem stowarzyszenia Wikimedia Polska nie chodzi o informacje publiczną w rozumieniu ustawy o dostępie do informacji publicznej. Trzeba też dostrzec, że osoba publiczna to nie to samo, co osoba pełniąca funkcję publiczną.

Kolejny problem to sposób, w jaki należy - w przypadku stwierdzenia naruszenia dóbr osobistych - doprowadzić do usunięcia skutków naruszenia. Warto zauważyć, że w Wikipedii modyfikacje artykułów nie powodują zwykle, że treść wcześniejszych wersji jest niedostępna. W istocie jest tak, że bez ingerencji osób ze szczególnymi uprawnieniami w systemie (tu pojawia się problem "społecznej", niesformalizowanej procedury nadawania tych uprawnień, być może taka osoba działa w cudzym imieniu bez zlecenia?) treść archiwalna dostępna jest przez zakładkę "historię edycji". Nie wystarczy zatem zmienić treść artykułu, bo poprzednia wersja nadal będzie dostępna (por. również Interesujące: "czyszczenie reputacji" na zlecenie). W ww. sprawie powód domaga się usunięcia całego artykułu. W przypadku, gdyby w takim artykule znajdowało się np. jedno stwierdzenie zagrażające dobrom osobistym, to pytanie, czy sąd powinien rozstrzygnąć w odniesieniu do całego artykułu opublikowanego w Wikipedii, czy tylko tej części, która jest sporna? Gdyby sąd wydał takie rozstrzygnięcie, to jak ustrzec się przed modyfikowaniem treści artykułu po wydaniu takiego rozstrzygnięcia?

Problemów jest wiele. Proces przeciwko stowarzyszeniu Wikimedia Polska wpisuje się w trend zarysowany w tekście Ochrona dóbr osobistych: toczą się sprawy i zapadają wyroki. Od czasu opublikowania tego tekstu odbyły się też rozprawy w innych jeszcze sprawach związanych z ochroną dóbr osobistych. Takich spraw będzie coraz więcej.

Napisałem wyżej, że Przekrój już napisał "co nieco" o pozwie (raczej mniej, niż więcej). Wypada zatem odesłać czytelników do tekstu Anny Szulc: "Trolle grasują w sieci" (Przekrój Nr 45/2007).

Przy okazji należy również odnotować kilka tez z orzeczeń, które mogą być interesujące z punktu widzenia takich procesów jak przywołany wyżej. Wśród nich tezę Wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka Dupuis i inni przeciwko Francji z dnia 7 czerwca 2007 r. (Sprawa 1914/02):

Dozwolony zakres ograniczeń w odniesieniu do wolności wypowiedzi w obszarze debaty politycznej w sprawach leżących w zainteresowaniu opinii publicznej powinien być interpretowany wąsko. Artykuł 10 Konwencji chroni prawo dziennikarzy do upowszechniania informacji na tematy znajdujące się w zainteresowaniu opinii publicznej, także pochodzących z materiałów postępowania karnego, które mają być prezentowane w dobrej wierze i dostarczać wiarygodnych i precyzyjnych wiadomości. Dzięki temu wkładowi w debatę publiczną dziennikarze mają okazje odegrać role „strażnika demokracji”.

Tezę z Wyroku Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 11 maja 2007 r. (sygn. I CSK 47/2007)

Osoba publiczna musi się liczyć z tym, że będą roztrząsane także fakty z jej życia prywatnego, jeżeli wiążą się z jej funkcją.

Tezy z uzasadnienia do Postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 stycznia 2007 r. (sygn. SK 21/2006):

Media mogą i powinny dokonywać ocen działalności osób i instytucji publicznych, nie mogą jednak niezasadnie naruszać dóbr osobistych. Zakres ochrony dobrego imienia osób publicznych musi uwzględniać konieczność równowagi między tą ochroną a potrzebą nieskrępowanego dyskutowania o problemach politycznych. Z całą pewnością nie można w nieskrępowany sposób obrażać i zniesławiać osób publicznych, stąd istniejąca regulacja prawnokarna wydaje się niezbędna.

Tezę z Wyroku Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z roku 2007 (sygn. I CSK 213/2007):

Nie wolno podawać bez weryfikacji, jako własnych, informacji zamieszczonych wcześniej w prasie, jeśli naruszają one dobra osobiste osób publicznych. Jeśli jedna gazeta poda informację nieprawdziwą, uwłaczającą, inne nie mogą bezkarnie jej powielać.

Tezę z uzasadnienia do Wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 października 2006 r. (sygn. P. 3/2006):

Na marginesie należy dodać, że ewentualna odpowiedzialność za przekroczenie granic dozwolonej prawem krytyki osób publicznych oceniana jest na płaszczyźnie zniesławienia (art. 212 kk), ściganego w trybie prywatnoskargowym. Oznacza to - przy odrzuceniu zniewagi jako formy wyrażania krytyki - że wszyscy funkcjonariusze publiczni, jak i osoby prywatne, są traktowani równo w zakresie ochrony czci i dobrego imienia.

Tezy z Wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 29 września 2006 r. (sygn. I ACa 385/2006):

Należy rozróżniać osoby pełniące funkcje publiczne, które z uwagi na charakter funkcji podlegają kontroli społecznej i jawność ich życia jest uzasadniona ważnym interesem społecznym oraz osoby powszechnie znane, w wypadku których interes społeczny nie wymaga tak silnej kontroli społecznej wynikającej m.in. z art. 1 ustawy Prawo prasowe. Ma to również znaczenie dla granic ochrony.

(...)

Osoby, które podejmują działalność publiczną muszą się w znacznie większym stopniu niż osoby prywatne liczyć się z tym, że ramy zainteresowania i dostępnej krytyki są szersze, ich zachowania będą oceniane i komentowane. Nie może być jednak tak, że ujawnianie życia prywatnego danej osoby ma służyć jedynie celom komercyjnym. Nie oznacza to także pozbawienia osób publicznych prawa do życia prywatnego i ochrony dóbr osobistych.

Tezę z Wyroku Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 6 grudnia 2005 r. (sygn. I CK 204/2005):

Swoboda wypowiedzi nie ma w świetle powyższych unormowań charakteru nadrzędnego, w tym także do osób publicznych i ich działań publicznych. Wyjątkowy status osób publicznych nie uzasadnia odmiennej wykładni. Także orzecznictwo Trybunału Praw Człowieka nie kwestionuje samej potrzeby istnienia ograniczeń wolności wypowiedzi, koncentrując się raczej na kwestii proporcjonalności oraz rodzaju zastosowanej sankcji w krajowym porządku prawnym. Wolna prasa ma służyć człowiekowi i obywatelowi spełniając funkcję informacyjną i kontrolną. Realizuje ona prawo obywateli do rzetelnej i uczciwej czyli niewprowadzającej w błąd odpowiedzialnej informacji.

Tezy z uzasadnienia Wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 października 2005 r. (sygn. VI ACa 442/2005):

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w kwestionowanym zakresie publikacja będąca przedmiotem oceny w niniejszej sprawie mieści się w granicach oczekiwanych od mediów, zwłaszcza, że powód jako osoba publiczna nie może oczekiwać, aby media przedstawiały jego sylwetkę, obejmującą także opinie na jego temat, wyłącznie pozytywne. Punktem odniesienia dla oceny prawnej kwestionowanego materiału prasowego są nie tylko ukształtowane już poglądy judykatury na tle stosowania przepisów art. 23 - 24 Kodeksu cywilnego w odniesieniu do publikacji prasowych, ale także kierunki rozumienia zasady wolności prasy w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, na tle art. 10 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Fragment zasadnienia do Wyroku Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 15 września 2005 r. (sygn. II CK 82/2005):

...Trafnie wskazał Sąd Apelacyjny, że w materiale prasowym poinformowano opinię publiczną o tym sporze, a przeprowadzający wywiad dziennikarz nie opowiedział się po stronie żadnego z nich, przytoczył wiernie treść wypowiedzi i nie wypaczył jej. Należy też uwzględniać fakt, że obaj podróżnicy są osobami publicznymi i z tego względu nie mogą oczekiwać od prasy publikowania wyłącznie pozytywnych opinii i wypowiedzi ich dotyczących. Okoliczność zatem, że skarżący również przypisuje sobie osiągnięcie w postaci odkrycia źródeł A. i tak jest postrzegany przez część autorytatywnych instytucji nie stanowi wystarczającej podstawy do uznania opublikowania w wywiadzie prasowym negującej jego osiągnięcia opinii za działanie bezprawne....

Tezę z Wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 listopada 2003 r. (sygn. VI ACa 348/2003):

Nie ma znaczenia okoliczność, że nie doszło do naruszenia dobrego imienia powoda, gdyż w opinii publicznej dobre imię nie kojarzy się z osobą, która wielokrotnie narusza przyjęte w społeczeństwie normy zachowania. Wskazać należy, że niezależnie od tego, iż wizerunek człowieka podlega samodzielnej ochronie prawnej, to fakt pozbawienia danej osoby wolności nie oznacza pozbawienia go wszelkich praw podmiotowych.

Takich tez, które pasowałyby do niniejszej notatki jest znacznie więcej.

Przeczytaj również pracę magisterską, którą nadesłał niedawno Łukasz Kudełka: Wyłączenie bezprawności przy naruszeniu dóbr osobistych, pracę Naruszenie dóbr osobistych w internecie... oraz teksty: Ochrona dóbr osobistych a prawo prasowe, Sporu o Gazetę Bytowską ciąg dalszy - oskarżony i prokuratura złożyli apelacje, I ACa 564/04 - linki i dobra osobiste czy Internet i Netykieta a dobra osobiste człowieka...