Urzędowe ustalanie cen korzystania z informacji w regulacjach re-use i prawa autorskiego

Kilka dni temu została przyjęta ustawa z dnia 8 lipca 2010 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Nie wiadomo, czy ją któryś z prezydentów podpisał (na stronie prezydent.pl nie ma jeszcze o tym wzmianki). Ponieważ mnie się już wszystko z re-use kojarzy, to zacząłem się zastanawiać, jak aktywność Komisji Prawa Autorskiego (która będzie powołana na podstawie przyjętej właśnie ustawy) będzie się miała do ustalania warunków licencji na ponowne wykorzystanie informacji publicznej (w tym warunków finansowych), zwłaszcza tam, gdzie będzie mowa o "rozsądnym zysku z inwestycji" polegającej na "kosztach zbierania, produkowania, reprodukowania i rozpowszechniania dokumentów, mając na względzie wymagania samofinansowania zainteresowanego organu sektora publicznego, tam gdzie to jest stosowne". Pozornie to dwie różne dziedziny. Ale...

Treść ustawy z dnia 8 lipca 2010 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych jest dostępna na stronach Sejmu RP. Mowa tam - o czym pisałem w tekście Komisja Prawa Autorskiego i tabele wynagrodzeń po posiedzeniu Senatu - o powołaniu Komisji Prawa Autorskiego. Zgodnie z nowym brzmieniem ustawy (gdy zostanie podpisana i ogłoszona):

Do zadań Komisji należy:
1) rozpatrywanie spraw o zatwierdzanie i zmianę zatwierdzonych tabel wynagrodzeń za korzystanie z utworów lub przedmiotów praw pokrewnych;
2) rozstrzyganie sporów dotyczących stosowania tabel, o których mowa w pkt 1;
3) rozstrzyganie sporów związanych z zawarciem umowy, o której mowa w art. 211 ust. 1;
4) wskazywanie organizacji właściwej w rozumieniu ustawy, w przypadku, o którym mowa w art. 107;
5) rozpatrywanie spraw o odtworzenie akt oraz uzupełnienie lub sprostowanie orzeczenia Komisji;
6) rozpatrywanie spraw o wykładnię orzeczenia Komisji.

W ten sposób prawodawca za pomocą Komisji ingeruje nieco w "wolny rynek" w sferze korzystania z dóbr kultury (Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego powoła Komisję w terminie 2 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy). Taka komisja działała już wcześniej, ale... (por. Przepisy prawa autorskiego niezgodne z Konstytucją i konsultacje społeczne, zwłaszcza na temat wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 24 stycznia 2006 r., dotyczącego procedur ustalania tabel wynagrodzeń za korzystanie z utworów i artystycznych wykonań; por. również Kilka luźnych zdań po publicznym wysłuchaniu z 2007 roku, gdy w imieniu Internet Society Poland postulowałem włączenie organizacji reprezentujących konsumentów oraz użytkowników utworów do składu Komisji Prawa Autorskiego, a także wprowadzenie przedstawicieli tych organizacji do zespołu orzekającego).

W nowych założeniach do ustawy o ponownym wykorzystaniu informacji publicznej czytamy:

Celem regulacji nie jest pozyskiwanie środków z tytułu ponownego wykorzystania informacji, ale ustawa (tak jak dyrektywa 2003/98/WE) wprowadza możliwość nakładania przez podmioty zobowiązane opłat za ponowne wykorzystanie z uwzględnieniem „rozsądnego zysku z inwestycji” (a reasonable return on investment). W chwili obecnej – ze względu na nowatorski charakter regulacji prawnej - trudne do oszacowania są dochody możliwe do uzyskania z tego tytułu.

Jeśli chodzi o konkretne propozycje - MSWiA zaproponowało następujące brzmienie nowych przepisów w sferze re-use:

1. Podmiot zobowiązany może nałożyć opłatę za ponowne wykorzystanie informacji publicznej.

2. Nakładając opłatę, o której mowa w ust.1, podmiot zobowiązany uwzględni koszty przekazania informacji publicznej w określony sposób i formie, a także komercyjny lub niekomercyjny cel ponownego wykorzystania.

3. Łączna wysokość nałożonej opłaty nie może przekroczyć sumy kosztów poniesionych bezpośrednio w celu przekazania informacji publicznej w określony sposób i formie oraz rozsądnego zysku z inwestycji.

Wydaje się, że zestawienie tych dwóch regulacji, tj. przepisów dot. poprawionej instytucji Komisji Prawa Autorskiego, w której ma się dokonywać ustalanie "cen", przepraszam, "rozpatrywanie spraw o zatwierdzanie i zmianę zatwierdzonych tabel wynagrodzeń za korzystanie z utworów lub przedmiotów praw pokrewnych", oraz przepisów dot. nakładania opłat "za ponowne wykorzystanie informacji publicznej", może być interesujące nie tylko dla prawników, ale również dla ekonomistów. Zostawmy na chwilę dywagacje na temat tego, jak różnica w "komercyjnym i niekomercyjnym celu ponownego wykorzystania informacji" wpływa na koszty w sferze przygotowania dokumentów w sektorze publicznym (być może w przypadku celu niekomercyjnego uzyskiwanie przez państwo "rozsądnego zwrotu z inwestycji" jest "niestosowne"?).

Ile kosztuje wytworzenie informacji (w tym specyficznej informacji, która tym się odróżnia od koleżanek, że jest "przejawem" działalności, która ma cechy twórcze o indywidualnym charakterze, a takie informacje ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych nazywa w art. 1 "utworem"), ile powinna wynosić i w jaki sposób powinna być ustalana cena za korzystanie z takiej informacji? Z akademickiego kursu ekonomii pamiętam, że jedną z możliwości jest skoncentrowanie się na przecięciu się krzywych popytu i podaży. Przedsiębiorcy zabiegają o maksymalizację zysku, co czasem wiąże się z ograniczeniem kosztów ich działalności. W sytuacji idealnej konkurencji marże pośredników asymptotycznie zbliżają się do zera. Państwo zaś nie koniecznie będzie musiało koszty zmniejszać (nie będzie wiedziało nawet, ile takie koszty wynoszą; por. Pan Premier nie wie, ile kosztują rządowe serwisy internetowe) przy jednoczesnym ewentualnym faktycznym monopolu (por. Jeszcze o standardowych licencjach na ponowne wykorzystanie PSI, ale również: Nic nie wiem o "utajnieniu" mojego opracowania i Raport Hausnera w sprawie kultury wyciekł do Sieci). Z drugiej strony - w sferze "twórczości" (i spoconego czoła - jak w przypadku sui generis ochrony baz danych), pojawiają się różne opracowania, które dotyczą problematyki ustalania ceny informacji (por. Autorskie prawa majątkowe - jak długo mają chronić? 14 lat?, Czy dziś jest pełnia? Akademicy i badacze za liberalizacją własności intelektualnej, Zasady oceny skutków regulacji i raport analityków Kongresu USA o ochronie własności intelektualnej). Twórczość dla niektórych jest jeszcze wciąż biznesem, chociaż na świecie są miliardy twórców, a tylko niewielka część z nich jest reprezentowana tam, gdzie się dzieli pieniądze (inna sytuacja wiązałaby się ze zbyt dużą atomizacją wynagrodzeń).

Skoro zatem na niedomykających się krzywych popytu i podaży można zainstalować Komisję Prawa Autorskiego, to w okolicy krzywych popytu i podaży dot. wykorzystania informacji publicznej (gdzie informacje często nie będą przedmiotem prawa autorskiego ze względu na art. 4 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a także - jak uważam - organy władzy publicznej nie będą "producentami baz danych" w rozumieniu stosownej dyrektywy i polskiej ustawy) również chyba taki regulator miałby coś do roboty. Ciekawie byłoby potem porównywanie różnic w ustaleniach jednego i drugiego regulatora, zwłaszcza zaś sprawdzenie, jak się mają ceny w tych dwóch obszarach obiegu informacji, w realiach na nowo definiowanego wolnego rynku w społeczeństwie informacyjnym.

PS
O pytaniu nt. formułowania jednoznacznej polityki wobec dostępu do informacji, które chyba dałoby się sprowadzić do alternatywy: czy mamy mieć państwo (społeczeństwo) „informacyjnie socjalne”, czy państwo (społeczeństwo) „informacyjnie rynkowe” wspomniałem m.in. w tekście BBC zagraża niezależnemu dziennikarstwu, czyli czas zastrzelić królewskiego kowala, by przejąć kuźnię.