Przepisy prawa autorskiego niezgodne z Konstytucją i konsultacje społeczne

Dziś Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok uznający niekonstytucyjność niektórych przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, z którego wynika, że zróżnicowanie współtwórców utworu audiowizualnego w zakresie ochrony praw majątkowych, przez uprzywilejowanie pewnej grupy współtwórców jest niczym nieuzasadnione, a więc narusza Konstytucję. W styczniu TK uznał za niekonstytucyjne przepisy związane z procedurą ustalania tabel wynagrodzeń za korzystanie z utworów i artystycznych wykonań. Ministerstwo Kultury ogłosiło dziś w związku z tym konsultacje społeczne. Prosi również o uwagi na temat możliwego sposobu wdrożenia zalecenia Komisji w sprawie transgranicznego zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi w odniesieniu do legalnych usług muzycznych online.

W pierwszej ze spraw reprezentanci środowisk twórczych scenografów i choreografów skarżyli się Rzecznikowi Praw Obywatelskich na brak uprawnień do dodatkowego wynagrodzenia z tytułu eksploatacji utworów audiowizualnych. Do takiego wynagrodzenia uprawnieni są: główny reżyser, operator obrazu, twórcy scenariusza, twórcy innych utworów literackich lub muzycznych, które zostały stworzone do utworu audiowizualnego albo w nim wykorzystane oraz artyści wykonawcy. Nie ma więc wśród uprawnionych ani scenografów, ani choreografów. Różnicowanie podmiotów prawa jest dopuszczalne na gruncie zasady równości, jeżeli służy realizacji zasady sprawiedliwości społecznej. Zdaniem RPO kryteria dodatkowego wynagradzania tylko niektórych twórców utworu nie są zgodne z konstytucyjną zasadą sprawiedliwości społecznej. Ustawodawca przyznał pewnej grupie współtwórców utworu audiowizualnego istotne uprawnienia majątkowe, pomijając innych współtwórców. Wątpliwości RPO budził dobór podmiotów uprzywilejowanych. Zdaniem RPO nie został on dokonany według racjonalnych przesłanek. Stan taki narusza zasadę równej ochrony praw majątkowych.

Na stronie Trybunału Konstytucyjnego, w relacji po dzisiejszej rozprawie, czytamy :

24 maja 2006 r. o godz. 9.15 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczący wynagrodzenia współtwórców utworów audiowizualnych.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 70 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych jest niezgodny z art. 2 oraz art. 32 w związku z art. 64 ust. 2 Konstytucji. Art. 70 ust. 2 traci moc obowiązującą z upływem 12 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw.

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że kwestionowana regulacja nieracjonalnie różnicuje podmioty podobne. Ustawodawca wprowadził nieuzasadnione zróżnicowanie w zakresie ochrony praw majątkowych współtwórców utworu audiowizualnego, przez uprzywilejowanie pewnej ich grupy, co jest niezgodne z Konstytucją. Możliwość uzyskania tantiem na podstawie umowy cywilnoprawnej stawia niektórych współtwórców utworu audiowizualnego w gorszym położeniu. Trybunał Konstytucyjny pozostawił ustawodawcy decyzję co do zakresu, treści i sposobu regulacji prawnych dotyczących dodatkowego wynagrodzenia. Jest to uzasadnione, bo prawo do dodatkowego wynagrodzenia nie korzysta z gwarancji konstytucyjnej. Trybunał Konstytucyjny nie może zastępować ustawodawcy i określać samodzielnie zakresu, treści i sposobu rozwiązywania konkretnych problemów, ponieważ stanowiłoby to wkraczanie w sferę suwerennych kompetencji władzy ustawodawczej.

Rozprawie przewodniczył prezes TK Marek Safjan, a sprawozdawcą był sędzia TK Jerzy Ciemniewski .

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.

Zgodnie z wcześniej wydanym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego (SK 40/04) z 24 stycznia 2006 r., dotyczącym procedur ustalania tabel wynagrodzeń za korzystanie z utworów i artystycznych wykonań, Trybunał orzekł, że art. 108 ust. 3 w związku z art. 109 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych jest niezgodny z art. 20, art. 22 w związku z art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji.

W komunikacie po rozprawie czytamy:

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że kwestionowany przepis przekracza konstytucyjną zasadę proporcjonalności w zakresie, w jakim czyni wyłącznym projektodawcą tabel organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Zdaniem TK prowadzi to do sytuacji, w której stanowisko emitentów i reemitentów nie jest równoprawne ze stanowiskiem przedstawicieli autorów. Eliminacja roli emitentów i reemitentów stwarza poważne zagrożenie dla prawidłowego i obiektywnego rozstrzygnięcia organu mającego zatwierdzić stawkę. Przepis ten jest niezgodny z Konstytucją także dlatego, że uniemożliwia emitentom i remitentom prawidłowe przedstawienie równoprawnego stanowiska w trakcie postępowania w sprawie zatwierdzania tabel. Uniemożliwia to zapewnienia pełnej ochrony w trakcie kontroli sądowo-administracyjnej rozstrzygnięcia w przedmiocie zatwierdzenia tabel.

Rozprawie przewodniczyła sędzia TK Ewa Łętowska, a sprawozdawcą była sędzia TK Teresa Dębowska-Romanowska.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.

Do wydania wyroku doszło po tym, jak Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił z wnioskiem do Trybunału z powodu licznych pism od podmiotów korzystających w swojej działalności z praw autorskich i praw pokrewnych na podstawie umów licencyjnych zawieranych z organizacjami zbiorowego zarządu. W pismach tych skarżyli się na procedury ustalania przez Komisje Prawa Autorskiego tabel wynagrodzeń za korzystanie z utworów i artystycznych wykonań. Podmioty korzystające z praw autorskich pozbawione są prawa strony w postępowaniu administracyjnym, w którym zatwierdza się tabele. Nie mogą więc poddać tabel kontroli sądów administracyjnych. Rozstrzygnięcie zatwierdzające tabele nie podlega kontroli sądów powszechnych, w tym sądu ochrony konkurencji i konsumentów. W rezultacie wpływ na kształtowanie wysokości wynagrodzeń pozostawiono tylko jednej stronie stosunku prawnego, tj. organizacjom zbiorowego zarządu. Regionalna Telewizja Kablowa Autocom argumentowała, że obowiązujące procedury pozbawiają ją możliwości współdecydowania o wynagrodzeniach, co jest istotnym elementem umowy. Ponadto zastosowanie kwestionowanych przepisów powoduje ograniczenie autonomii woli stron stosunku cywilnoprawnego, czego skutkiem jest naruszenie prawa do swobodnego prowadzenia działalności gospodarczej.

Ten ostatni wyrok Trybunału Konstytucyjnego stał się bezpośrednią przyczyną ogłoszenia właśnie przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego konsultacji społecznych dotyczących zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi.

Na stronie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego czytamy dziś:

W związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 stycznia 2006 r. (Dz. U. z 2006 r. Nr 21, poz. 164 z dnia 9 lutego 2006 r.) oraz pilną potrzebą przygotowania projektu nowelizacji ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zwracamy się z uprzejmą prośbą o składanie uwag oraz propozycji dotyczących materii podjętej w powyższym wyroku Trybunału.

Jednocześnie uprzejmie prosimy o przesyłanie uwag i propozycji ewentualnego wdrożenia zalecenia Komisji z dnia 18 października 2005 r. w sprawie transgranicznego zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi w odniesieniu do legalnych usług muzycznych online.

Teksty wyroku Trybunału Konstytucyjnego oraz zalecenia Komisji dostępne są poniżej.

• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego, część pierwsza (plik pdf)
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego, część druga (plik pdf)
• Zdanie odrębne sędziego Trybunału Konstytucyjnego (plik pdf)
• Zalecenie Komisji (plik pdf)

Na marginesie tych doniesień przywołam może (bo jest związana tematycznie) stronę ZAiKS - STOP, która opatrzona jest podtytułem "Nie chcemy okradać artystów, ale nie chcemy by powołując się na nich próbował okradać nas ZAiKS", na której to stronie jej twórca umiścił następujący apel:

Nieprecyzyjna wykładnia prawa autorskiego umożliwia ZAiKS, domaganie się wysokich opłat licencyjnych, za rzekome czerpanie korzyści materialnych z rozprzestrzeniania utworów słowno-muzycznych wszędzie tam, gdzie do uszu klientów dociera głos z włączonego radia. Pazerność ZAiKS to problem z którym boryka się praktycznie każdy do kogo przychodzą klienci. Taksówkarz, fryzjer, właściciel sklepu, geodeta , biuro rachunkowe warsztat ślusarski, czy prowadzący we własnym mieszkaniu pracownię krawiec.

Wcześniej czy później ZAiKS ma prawo trafić do każdego prowadzącego jakąkolwiek działalność gospodarczą.
Samotna walka nie daje szans na zmianę i poprawę tej wypaczonej sytuacji. Razem stanowimy siłę i możemy spróbować zmienić zdecydowanie niekorzystne dla naszych działań gospodarczych przepisy prawne.

Uznajemy prawa autorskie artystów i zgadzamy się że komercyjne wykorzystywanie utworów słowno-muzycznych powinno przynosić im wymierne korzyści.

My i nasi pracownicy, słuchamy radia dla przyjemności a nie rozpowszechniamy go dla celów komercyjnych. Czasem słyszymy muzykę, a czasem informacje, które pragnie znać każdy świadomy obywatel! Korzyści finansowe które rzekomo przynoszą nam wydobywające się z radia dźwięki, można porównać z korzyściami finansowymi artystów, których utwory promujemy za pośrednictwem radia.
Nie chcemy okradać artystów.

Bronimy się, aby w rzekomym imieniu artystów, nie łupili i nie wykańczali naszej przedsiębiorczości urzędnicy ZAiKS.
Nie godzimy się na obligatoryjnie określone stawki opłat, w żaden sposób nie adekwatne do ewentualnych wpływów muzyki, docierającej do uszu naszych klientów ze środka masowego przekazu, jakim jest radio. Domagamy się możliwości negocjowania wysokości opłat do rzeczywistego, a nie wydumanego przez ZAiKS ich wpływu na nasze dochody. Słuchamy radia - muzyki i wiadomości - dla uprzyjemnienia sobie życia i czasu pracy, a nie dla ściągania klientów. Klienci przychodzą do nas dlatego, że cenią nasz profesjonalizm oraz to, co im oferujemy a nie dlatego że z radia przypadkowo dochodzi do nich dźwięk wiadomości czy muzyki, która czasem jest dla ich ucha miła, a czasem nie do wytrzymania...

Jeden z czytelników podesłał mi również link do strony zatytułowanej Kurdel polski, na której to Tomasz Bielski ze Stowarzyszenia Niezależnej Fonografii Polskiej przedstawia swoje "boje" z organizacjami zbiorowego zarządzania prawami autorskimi...

W styczniu 2006 roku Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wszczął postępowanie antymonopolowe, które miało wykazać, czy ZAiKS i Stowarzyszenie Filmowców Polskich nie złamały prawa ustalając jednolite stawki wynagrodzeń autorskich. Znacznie wcześniej UOKiK stwierdził, że ZAiKS wykorzystuje pozycję dominującą na rynku zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, i nałożył na stowarzyszenie karę 500 tys. zł., którą następnie potwierdził Sąd po odwołaniu stowarzyszenia od decyzji urzędu.

Hmmm... Czyżby zaczynała się jakaś publiczna debata dotycząca zarządzania prawami autorskimi w Polsce? Zachęcam do komentowania, ale językiem parlamentarnym, konstruktywnie i rzeczowo. Nie wydaje mi się, by słowa takie jak "pazerność" wniosły coś do publicznej dyskusji.

Podobne doniesienia gromadzę w dziale "prawo autorskie" niniejszego serwisu. Przeczytaj również: "Projekty "własności intelektualnej" i prawo do kopiowania..."