Zabezpieczenie dowodów i wskazanie sprawcy: doświadczenia czytelnika

Jeden z czytelników serwisu przesłał mi do wykorzystania materiały, które zebrał przy okazji dochodzenia roszczeń wynikających z opublikowania przez dwie witryny internetowe treści naruszających - zdaniem czytelnika - jego dobra osobiste. Pan Ryszard Marek napisał mi: "pragnę podzielić się z Panem (i Pana Czytelnikami) informacjami, których zdobycie zajęło mi prawie pięć miesięcy korespondencji z Sądami i policją".

W pierwszej kolejności tło tej notatki: dwie witryny internetowe opublikowały treści, które czytelnik uznał za zniesławiające i naruszające jego dobra osobiste. Pomimo żądania ich usunięcia, zgłoszonego w trybie art. 23 i 24 k.c., treści te nadal są dostępne w internecie. Wobec tego czytelnik postanowił wystąpić na drogę sądową, co jednak - jak stwierdził - okazało się "nie tak łatwe, jak początkowo przypuszczał".

W niniejszym serwisie kilkakrotnie poruszałem tematykę dochodzenia roszczeń z tytułu naruszenia lub zagrożenia dóbr osobistych. Problem polega na anonimowości osób publikujących. Wypada tu odesłać do takich notatek jak:

• Sygnalizowany wcześniej pozew w sprawie komentarza w serwisie Allegro
• "Super negatyw" - odpowiedzialność platformy aukcyjnej za komentarze użytkowników
• Pomówienia a anonimowość
• Rozważania o anonimowości i o przesyłaniu (niezamówionych) informacji
• Niemożność wskazania sprawcy przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka

Mamy tu niejako, w jednej notatce, dwa rodzaje odpowiedzialności: odpowiedzialność cywilnoprawną (naruszenie, zagrożenie dóbr osobistych) oraz odpowiedzialność z tytułu art. 212 § 2. Kodeksu karnego (pomówienie za pomocą środków masowego komunikowania)

Pan Ryszard Marek napisał mi w liście:

Obowiązujące przepisy prawne w praktyce uniemożliwiają ściganie sprawców przestępstwa zniesławienia oraz deliktu naruszenia dóbr osobistych w Internecie. Rzecz w tym, że wobec anonimowości publikowania treści w Internecie oraz specyfiki miejsca (konieczność dowodu cyfrowego) obywatel zdany jest na łaskę organów państwowych, które w tym zakresie nie wykonują należycie swoich obowiązków, z racji braku wyraźnych przepisów prawnych.

Pierwszym problemem jest uzyskanie dowodu cyfrowego, tzn. wiarygodnego potwierdzenia, że treść zniesławiająca oraz naruszająca dobra osobiste została opublikowana w konkretnym miejscu i czasie na konkretnej witrynie internetowej. Zapis zawartości takiej strony na dysk twardy komputer, wobec możliwości dokonywania modyfikacji takiego zapisu, nie jest wystarczający dla uzyskania wiarygodnego dowodu przeciwko sprawcy. Teoretycznie można ubiegać się o potwierdzenie takiej treści u notariusza, na podstawie przepisu art. 79 ustawy o notariacie, jednakże notariusze odmawiają sporządzania protokołów potwierdzających tego rodzaju treści. Jedynym realnym sposobem na uzyskanie dowodu cyfrowego jest złożenie do właściwej jednostki policji wniosku o zabezpieczenie dowodu, w trybie art. 488 par. 1 k.p.k.

Następnie przesłał również przykładową treść wniosku o zabezpieczenie dowodów, który wypracował na podstawie swoich doświadczeń:

Dane pokrzywdzonego wraz z adresem

Komendant Miejski Policji

w ……. (miejscowość będąca siedzibą właściciela witryny)

W związku z zamiarem wniesienia prywatnego aktu oskarżenia oraz pozwu o ochronę dóbr osobistych, na podstawie art. 488 k.p.k. uprzejmie proszę o zabezpieczenie dowodów w sprawie o czyn z art. 212 par. 1 i 2 k.k., a mianowicie:

1. zabezpieczenie dowodu elektronicznego – strony internetowej, znajdującej się pod adresem: http://.................................

2. ustalenie danych osobowych oraz adresu zamieszkania NN osoby, posługującej się IP:………; autora treści znajdującej się pod adresem: http://.................

Uzasadnienie

Z powodu braku odpowiednich uregulowań prawnych, nie mam prawnej możliwości zabezpieczenia – bez pomocy Policji - dowodu cyfrowego w postaci elektronicznej treści znajdującej się w witrynie internetowej sprawcy. Dowód ten mogą zabezpieczyć wyłącznie wiarygodni informatycy, np. z Laboratorium Kryminalistycznego Policji. Przeprowadzenie tego dowodu ma kluczowe znaczenie dla udowodnienia faktu przestępstwa, także dla roszczeń cywilnoprawnych. Jest oczywiste, iż dowód ten, tzn. internetowa strona z określoną treścią może zostać błyskawicznie zniszczona. Dlatego też dla potrzeb niniejszego postępowania oczywiście występuje potrzeba zabezpieczenia tego dowodu, w rozumieniu art. 488 par. 1 k.p.k. Bez zabezpieczenia tejże strony udowodnienie sprawcy popełnienia przestępstwa zniesławienia oraz naruszenia moich dóbr osobistych będzie niemożliwe. Dopiero w dalszej kolejności należy zabezpieczyć dowód w postaci danych osoby, która dopuściła się publikacji w portalu internetowym zniesławiających mnie treści.

W komentarzu do art. 488 k.p.k. (J. Grajewski, L.K. Paprzycki, M. Płachta, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Tom I i II, Zakamycze, 2003) podkreśla się, iż: „1. Przepis § 1 jest dosłownym odpowiednikiem przepisu art. 435 § 1 d.k.p.k. Policja jest obowiązana do przyjęcia pisemnej skargi pokrzywdzonego oraz do sporządzenia protokołu w razie ustnego zawiadomienia o przestępstwie (art. 143 § 1 pkt 1).

2. Kwestia zabezpieczenia określonych dowodów nie musi wynikać z wyraźnego żądania pokrzywdzonego, ani też określone żądanie nie jest wiążące, gdyż ocena takiej konieczności zależna jest od Policji, która powinna kierować się potrzebami wynikającymi z konkretnej sprawy.

3. W literaturze podnosi się, że w sytuacji gdy pokrzywdzonemu nie jest znana tożsamość sprawcy, czynności zmierzające do wykrycia i zabezpieczenia dowodów należy kwalifikować jako czynności dochodzenia w niezbędnym zakresie (art. 267 d.k.p.k.). Skoro więc w obecnym k.p.k. zachowano, w wypadkach niecierpiących zwłoki, prawo Policji do dokonywania w niezbędnym zakresie czynności procesowych (w granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa), a więc tzw. dochodzenie w niezbędnym zakresie (art. 308 § 1), przeto - podobnie jak pod rządami k.p.k. z 1969 r. - nadzór nad tymi czynnościami sprawuje prokurator. Pogląd ten znajduje nadto wsparcie w przepisie art. 326 § 1, który zezwala prokuratorowi również na objecie nadzorem postępowania, o którym mowa w art. 307.”

Wobec powyższego uprzejmie proszę o zabezpieczenie wskazanych dowodów cyfrowych oraz o ustalenie danych osobowych sprawcy. Dopiero po zabezpieczeniu dowodów możliwe będzie wszczęcie przeze mnie postępowań karnych przeciwko sprawcom zniesławienia oraz postępowań cywilnych o ochronę dóbr osobistych.

(podpis)

------------

Jest jeszcze komentarz autora wniosku:

Zabezpieczenia dowodu cyfrowego w postaci zawartości witryny internetowej policja czasem dokonuje w postaci tzw. notatki urzędowej, potwierdzającej istnienie pod określonym adresem w sieci treści znajdujących się na sporządzonym przez funkcjonariusza wydruku z zawartości strony, albo – co jest bardziej „pełnym dowodem” na sporządzeniu kopii plików znajdujących się pod określonym adresem sieciowym przez policyjnego informatyka, np. z Laboratorium Kryminalistycznego.

Załóżmy, że mamy zabezpieczony "dowód", chociaż na łamach tego serwisu kilkakrotnie poruszałem tę kwestię:

• Fałszowanie treści SMS'ów i "dowody" cyfrowe
• Dowody cyfrowe - opracowanie
• Dowody cyfrowe w postępowaniu karnym - wybrane zagadnienia. Możliwość identyfikacji użytkownika komputera
• Po apelacji Szwed uniewinniony z powodu niewystarczających dowodów
• Dowody procesowe
• Ślady cyfrowe nie tylko przestępstw i kontradyktoryjność
• Uwiarygodnić internetowe ślady
• Policja przyjmuje ustną lub pisemną skargę
• Wolność słowa ma granice, ale jak ścigać za ich przekroczenie?

Dalej Pan Ryszard Marek pisze:

Drugi problem, to uzyskanie danych personalnych i adresów zamieszkania sprawców; możliwe jest to jedynie w trybie art. 488 par. 2 k.p.k., bowiem tylko policja bądź prokuratura ma uprawnienia do występowania do dostawców internetowych o ujawnienie danych osób, posługujących się komputerem o konkretnym IP.

Po zabezpieczeniu dowodu z zawartości witryny należy wystąpić do sądu, do którego policja z urzędu prześle zabezpieczony materiał dowodowy – z wnioskiem o wydanie postanowienia, nakazującego policji ustalenie danych osobowych oraz adresu zamieszkania sprawcy.

I przesyła również swoją propozycję wniosku o zabezpieczenie dowodów:

Dane pokrzywdzonego wraz z adresem

Prezes Sądu Rejonowego

w ……. (miejscowość będąca siedzibą właściciela witryny)

W związku z prowadzonym przez Komendę Rejonową Policji w ……. postępowaniem znak: PG……….. o zabezpieczenie dowodów w trybie art. 488 k.p.k. oraz zamiarem wniesienia prywatnego aktu oskarżenia oraz pozwu o ochronę dóbr osobistych, uprzejmie proszę o wydanie postanowienia na podstawie art. 488 par. 2 k.p.k., nakazującego Komendzie Rejonowej Policji w…. ustalenie danych osobowych oraz adresu zamieszkania NN osoby, posługującej się IP:………; autora treści znajdującej się pod adresem: http://.................

Uzasadnienie

W związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa zniesławienia z art. 212 par. 1 i 2 k.k. oraz zaistnieniem deliktu naruszenia moich dóbr osobistych, Komenda Rejonowa Policji w ……. Prowadzi postępowanie mające na celu zabezpieczenie dowodów w trybie art. 488 k.p.k. W toku w/w postępowania zabezpieczono dowód cyfrowy z zawartości zniesławiających i naruszających moje dobra osobiste treści. Do wniesienia prywatnego aktu oskarżenia oraz pozwu o ochronę dóbr osobistych niezbędne jest ustalenie danych osobowych oraz adresu zamieszkania sprawcy. Obowiązujące przepisy prawne nie upoważniają policji do bezpośredniego zabezpieczenia tego rodzaju danych. Wobec powyższego niezbędne jest wydanie przez tut. Sąd, w trybie art. 488 par. 2 k.p.k., postanowienia nakazującego ustalenie danych osobowych oraz adresu zamieszkania sprawcy. Wobec powyższego wnoszę o wydanie przedmiotowego postanowienia.

(podpis)

------------

Jest też i komentarz autora:

Przy ściganiu sprawców zniesławień i naruszeń dóbr osobistych w Internecie, problem podstawowy wynika z faktu, iż organy policji, w związku z tym iż postępowanie dotyczy przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego, nader niedbale i nieudolnie wykonują swoje ustawowe obowiązki w tym zakresie. Ponadto, obowiązująca procedura nakazuje im przesłanie zabezpieczonych dowodów wprost do sądu, z pominięciem woli pokrzywdzonego. Jest też kompletnie niezrozumiałe, dlaczego pokrzywdzony musi dopominać się o uzyskanie dostępu do zabezpieczonych dowodów. W praktyce, pokrzywdzony nie ma możliwości zweryfikowania prawidłowości zabezpieczenia dowodu przez policję; ani też wglądu w zabezpieczone dowodu przed ich skierowaniem do sądu. Zupełnie niezrozumiałe jest też, dlaczego policja kieruje dowody wprost do sądu, bez respektowania woli pokrzywdzonego. Niezrozumiałe jest także, dlaczego policja nie może bezpośrednio ustalić danych osobowych i adresu sprawcy; może uczynić to dopiero po wydaniu stosownego postanowienia przez Sąd, który nie kiwnie palcem, dopóki pokrzywdzony nie złoży odpowiedniego wniosku.

W istocie ściganie sprawców coraz powszechniejszych zniesławień i naruszeń dóbr osobistych w Internecie to swoisty tor przeszkód. W tej sprawie, w związku z istnieniem nieracjonalnej procedury oraz luką prawną uniemożliwiającą policji bezpośrednie ustalenie danych sprawcy tylko przy tego rodzaju czynach, zwróciłem się o podjęcie stosownych działań przez Rzecznika Praw Obywatelskich. Mam nadzieję, że już wkrótce będę mógł zaprezentować Panu oraz Czytelnikom witryny stanowisko RPO w tej sprawie.