Przy okazji dyskusji o ACTA okazuje się, że król rządzący prawem autorskim jednak jest nagi

Oglądam sobie nagranie dyskusji na temat ACTA, które odbyło się dwa dni temu w Gdańsku, w Sali BHP Stoczni Gdańskiej (byłem wówczas na Improwizowanym Kongresie Wolnego Internetu i dzięki nagraniom odrabiam teraz zaległości, by znać dokładnie przebieg wszelkich dyskusji o ACTA). Pierwsza uwaga jest taka, że - zgodne z przewidywaniem (por. Medialna konstytucyjność ACTA) - pojawiło się odniesienie do udzielonej mediom wypowiedzi Prezesa Trybunału Konstytucyjnego. Minister Piotr Żuchowski wsparł się tym, co w Radio Zet powiedział prof. Rzepliński. To tylko utwierdza mnie w przekonaniu, że sędziowie konstytucyjni powinni powstrzymywać się przed wypowiedziami na temat spraw, które mogą kiedyś trafić formalnie pod ich osąd. Druga sprawa zaś jest taka, że tenże sam minister ze smutkiem przyznał dwa dni temu, że prowadzone jakiś czas temu konsultacje społeczne związane z nowelizacją prawa autorskiego nie przewidywały udziału strony "społecznej", koncentrując się na "twórcach", organizacjach zbiorowego zarządzania oraz "użytkownikach" rozumianych jako pośrednicy, tj. szeroko pojętych mediach korzystających z dzieł chronionych. A ja znów mogę udowadniać swoją tezę o konieczności samodzielnego pilnowania biegu spraw oraz reagowania, chociaż często bez nadziei na powodzenie, bo byłem na publicznym wysłuchaniu w Sejmie wówczas, gdy podnoszono temat m.in. Komisji Prawa Autorskiego i ustalaniu tabel wynagrodzeń i podnosiłem wówczas, że konieczne jest uwzględnienie tego czynnika "użytkowników" (rozumianych, jako końcowi użytkownicy, odbiorcy, konsumenci) w tamtych pracach. Mówiłem wówczas o tym, że jestem twórcą. Ktoś wówczas, mniejsza z tym kto, z pewną pogardą zapytał mnie na sali sejmowej: A czego pan jest autorem?

Mam materiały dotyczące tamtego publicznego wysłuchania. Zachęcam do sięgnięcia do takich materiałów, jak Kto weźmie udział w wysłuchaniu publicznym?, Na świecie są miliardy twórców, czy Kilka luźnych zdań po publicznym wysłuchaniu. W tym ostatnim przeczytacie Państwo:

Skoro organizacje jedne i drugie mają problem z tym kto będzie decydował o stawkach i sygnalizują, że ewentualny superarbiter (przewodniczący) będzie wybierany jednej lub drugiej puli (albo z puli organizacji przedsiębiorców-użytkowników, albo z puli OZZ), to przecież idealnym - wydawać by się mogło - rozwiązaniem było to, które zaproponowało w swoim stanowisku ISOC Polska, a ja ten akapit w swojej wypowiedzi po prostu zacytowałem:

Tabele wynagrodzeń wpływają bezpośrednio na koszt dostępu do dóbr kultury, dlatego Internet Society Poland postuluje wprowadzenie rozwiązań legislacyjnych, które - poza równoważeniem takich grup interesów jak autorzy i pośrednicy - zagwarantują również interesy konsumentów. Proponowanym przez nas rozwiązaniem jest włączenie organizacji reprezentujących konsumentów oraz użytkowników utworów do składu Komisji Prawa Autorskiego, a także wprowadzenie przedstawicieli tych organizacji do zespołu orzekającego, który wyznaczany jest przez ministra właściwego ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Narodowego - na analogicznych zasadach, jak w przypadku dwóch pozostałych grup interesów.

A byłem wówczas jednym z twórców tego stanowiska ISOC Polska. Tamto stanowisko Stowarzyszenia nadal dostępne jest na stronie Stowarzyszenia: O nowe prawo autorskie - stanowisko ISOC Polska. Dostępne są stale nagrania z mojego wystąpienia sejmowego:

• 20070417_vagla_publiczne_wysluchanie.mp3 5,4 MB
• 20070417_vagla_publiczne_wysluchanie.ogg 3 MB

To było 5 lat temu.

Natomiast dziś mamy sytuację taką, że w Komisji Prawa Autorskiego, której skład został wyłoniony nie tak dawno (dla porządku napiszę, że moja kandydatura, którą przedstawiła Polska Izba Informatyki i Telekomunikacji oraz Związek Pracodawców Branży Internetowej IAB Polska, nie zyskała aprobaty ministra, ale też min. Zdrojewski wybrał rzeczywiście niekwestionowanych znawców prawa autorskiego), toczą się postępowania o ustalenie tabel wynagrodzeń. Te tabele wynagrodzeń, to w istocie negocjacje na temat tego kto komu powinien za co i ile płacić. Pisałem o tych postępowaniach w tekście Internet w postępowaniach o zatwierdzenie tabel wynagrodzeń.

A odnośnie pytania o to, co właściwie stworzyłem, to odwoływałem się do niego jeszcze w innych miejscach, np. w tekście No, teraz, to chyba jestem już profesjonalnym fotografem? Bo wszyscy jesteśmy twórcami, chociaż wobec braku świadomości tego faktu w dyskusji o prawie autorskim i prawach pokrewnych lansowany jest czasem pogląd, że są jacyś godni ochrony twórcy i inni twórcy (por. Kampania społeczna na rzecz certyfikacji Twórców). A system, który aksjologicznie nie rozróżnia kategorii twórczości wydaje się być konstruowany jedynie w interesie tych przez "wielkie Te". To jest też ten problem, na który zwracałem uwagę komentując dokument pt. "Zielona księga. Prawo autorskie w gospodarce opartej na wiedzy." (por. Zielona Księga: Prawo autorskie w gospodarce opartej na wiedzy (bez wiedzy)). W jednym z komentarzy napisałem:

...o "user generated content" pisałem w serwisie nie raz, zawsze wskazując, że próba nazwania utworów inaczej niż utworami zmierza do ograniczenia praw przysługujących tym twórcom, chociaż gdzieś indziej walczy się o prawa twórców "prawdziwych"...

I testowałem działanie systemu w praktyce. Dość szeroko komentowana była moja korespondencja z KOPIPOL-em, która to organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi była uprzejma, na bezpośrednie pytanie o wynagrodzenie dla autorów i wydawców - z podpisem prof. dr hab. inż. Mieczysława Poniewskiego, odpowiedzieć mi:

Przedstawiony wyżej stan prowadzi do sytuacji, w której inkasowane przez nas na rzecz twórców opłaty i wynagrodzenia (zwłaszcza przy znacznym oporze zobowiązanych do ich ponoszenia) są relatywnie niskie. Wobec bardzo dużej liczby podmiotów uprawnionych do ich utrzymywania powstaje niebezpieczeństwo znacznej atomizacji wysokości wynagrodzeń należnych poszczególnym uprawnionym. Ma to bezpośrednie znaczenie także dla możliwości repartycji, a mianowicie dla wyboru możliwego do zaakceptowania modelu repartycji zainkasowanych kwot.

Podobne rozumienie problemu wykazują również organizacje zbiorowego zarządzania w zakresie praw pokrewnych, w szczególności praw producentów fonogramów. W YouTube można znaleźć mój komentarz wideo, zaraz przy wypowiedzi przedstawiciela ZPAV. To krótki, dwuminutowy klip: Kiedy zaczyna się "szerokie wykorzystanie"?

Kiedy czytam dokumenty dotyczące tzw. utworów osieroconych, to wiem, że projektowane rozwiązania stawiają na głowie aksjologię prawa autorskiego (por. Duża, kompleksowa nowelizacja prawa autorskiego i utwory osierocone i Rynek praw własności intelektualnej, utwory osierocone i kompetencje w zakresie egzekwowania praw). Utwór dziś jest chroniony niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności, a twórca może go rozpowszechnić anonimowo. Kiedy zatem pojawiają się koncepcje związane z tym, że będzie można korzystać z utworów, co do których nie wiemy, kto jest ich twórcą (takie utwory - sieroty), to wiem, że jest to nic innego, jak próba zaprzeczenia prawu wyłącznemu. Stawianie na głowie koncepcji, że bez zgody twórcy nie można korzystać z dzieła, zmiana kierunku wektora z opt-in na opt-out. Ale wiem również, że to rozwiązanie nie jest proponowane dlatego, żeby więcej dzieł można było wykorzystywać swobodne przez wszystkich, a dlatego, by wydawcy i inni pośrednicy (działający głównie komercyjnie) mieli mniej problemów prawnych z korzystaniem z takich dzieł, co do których nie wiadomo, kogo właściwie trzeba pytać o zgodę. Chodzi o wprowadzenie takich rozwiązań, na podstawie których będzie można wybudować na pozornie niczyjej działce, co do której można przypuszczać, że nikt nie będzie zbyt głośno krzyczał, że ktoś wchodzi na jego teren, biurowca ze szkła i aluminium, a gdyby potem ktoś zaczął krzyczeń - to będziemy się martwić. To, jak uważam, przejaw hipokryzji: pełne ustaw ochrony twórców, ale propozycje dot. ich dzieł idą w kierunku rzeczywistej ochrony kogoś innego niż twórcy.

Podobnie zresztą jest z koncepcją wydłużania czasu ochrony prawa autorskiego i praw pokrewnych. Przecież nie ze względu na interes twórcy wydłuża się okres ochrony po jego śmierci. On już nie żyje. Nie żyje tak samo 25 lat od swojej śmierci, 70 lat od niej, ale też dwie sekundy i sekundę po zejściu (por. również No i wydłużyli ochronę producentom, bo artyści wykonawcy na starość nie mieli ochrony). Te prace nad wydłużeniem czasu ochrony komentowałem w różnych mediach m.in. w ten sposób, że gdybym nagrał klip, albo teledysk, to w sumie dobrze, by wydłużyć ten czas ochrony, bo przecież jako artysta wykonawca albo producent swojego klipu (wielu użytkowników komputerów, wielu obywateli, korzysta na co dzień z kamer i publikuje nagrania w Sieci), chciałbym mieć coś z tego w wieku 130 lat.

System prawa autorskiego nie chroni twórców. A w każdym razie nie wszystkich. I wydaje się, że nie będzie chronił wszystkich twórców nigdy.

A idzie nowe i nowe trendy dostrzegł już m.in. Prezes UOKiK, kiedy wydał decyzję nr RPZ 26/2010 (pisałem o tej decyzji w tekście Prosumenci, świadczący usługi konsumenci oraz ustalenie cen na rynku usług foto w decyzji Prezesa UOKiK). Można tam przeczytać:

Na przedmiotowym rynku działa duża ilość fotoreporterów amatorów, co jest skutkiem łatwego dostępu do profesjonalnych aparatów cyfrowych. Amatorzy oferują swoje zdjęcia wydawnictwom oraz umieszczają je w internecie, a czasem nawet oddają zdjęcia za darmo za sam fakt publikacji. Prowadzenie ww. działalności przez fotoreporterów amatorów było jednym z powodów opracowania cennika przez KFP przy SDP.

I to jest kłopot dla systemu ochrony twórców, bo ludzie nie zawsze tworzą z myślą o komercyjnych zyskach związanych z eksploatacją autorskich praw majątkowych (których, nota bene, nie można się zrzec do "dev/null"; por. Zrzeczenie się autorskich praw majątkowych?)

To wszystko, co napisałem wyżej, jest komentarzem do jednego zdania, które wypowiedział dwa dni tematu min. Żuchowski w Stoczni Gdańskiej:

Min. Żuchowski w 5 minucie powyższego nagrania martwi się dziś, że we wcześniej prowadzonych negocjacjach nie brano pod uwagę odbiorców...

Ale dzięki nagraniom z publicznego wysłuchania z 2007 roku nie można dziś powiedzieć, że nikt nie upominał się wówczas o tychże odbiorców. Można za to powiedzieć, że głos dotyczący odbiorców był zwyczajnie zignorowany w procesie stanowienia prawa.

A pewną próbą rozwiązania ww. problemów jest mój postulat, który formułuję w ramach "pozytywnej agendy" w dyskusji o ACTA. Mam tu na myśli opisane w tekście Trzy "komitety", czyli elementy konstruktywnej agendy dla "postpolitycznego społeczeństwa informacyjnego" narzędzie w postaci crowdfundingu:

...takie rozwiązania legislacyjne, które pozwolą legalnie (zgodnie z prawem) organizować crowdfunding np. na stronach internetowych i zagwarantują, że osoby próbujące finansować w ten sposób swoją działalność nie będą "ścigane" przez MSW (czy już MAiC przejął te zadania?) za organizowanie nielegalnej "zbiórki publicznej". Rozwiązanie nie powinno też zakładać, że do tego typu działalności wymagana jest jakaś uznaniowa zgoda organów administracji publicznej, w szczególności oceniających czy cel, dla którego pieniądze się gromadzi jest słuszny, czy też może za mało słuszny.
(...)
Proponując drugi komitet chodzi mi o to, by system prawny dopuścił inne modele finansowania działalności, nawet jeśli nie działamy jako organizacja pozarządowa. Czy można sobie wyobrazić działanie przedsiębiorcy w modelu biznesowym opartym na crowdfunding, albo w modelu mieszanym, w którym część finansowana jest za pomocą ustalonej ceny (co istotne z perspektywy prawa ochrony konsumentów), a część w modelu "kto ile da, jeśli to fajne"?
(...)