Rzetelność automatów i prasy (na przykładzie linii lotniczych i dziennikarskiej relacji o łańcuszku)

Skoro Gazeta.pl, powołując się na lokalny serwis, ale nie sprawdzając o co w rzeczywistości chodzi, może zrobić "nową" aferę z łańcuszka widzianego w Sieci od 8 lat, to dlaczego dziwimy się, gdy zaindeksowanie przez news.google.com tekstu sprzed sześciu lat doprowadza - mające i tak już problemy finansowe - amerykańskie linie lotnicze na skraj bankructwa. Pojawia się bolesne pytanie o odpowiedzialność za informacje "podawane przez automaty" (chociaż automatami sterują ludzie). Ale to nic nowego, bo przecież Google poinformował kiedyś na swojej "newsowej stronie" o aresztowaniu w Kanadzie prezydenta USA, George'a W. Busha, a to w związku z oskarżeniem o przestępstwa wojenne. Pamiętacie? Wówczas był to najważniejszy tekst na Google News, chociaż nikt nie sprawdził, że pochodzi z satyrycznego serwisu (innym to nie przeszkadzało cytować tej informacji jako aktualnego wydarzenia politycznego).

Zacznijmy od początku. W 2002 roku (6, słownie: sześć, lat temu) serwis internetowy Sun Sentinel z Florydy (właścicielem serwisu i odpowiadającej mu gazety jest Tribune Co.) opublikował historię na temat potencjalnego bankructwa United Airlines (sktór UAL pochodzi od United Air Lines). Dotyczyło to - przypomnijmy - sytuacji aktualnej w 2002 roku... Tytuł tego tekstu brzmiał: "UAL files for bankruptcy" (aktualnie można znaleźć ten tekst jedynie w kopii lokalnej Google, gdyż na stronie Sun Sentinel - jak się wydaje - usunięto materiał. Tekst ten pochodził najpewniej z "Chicago Tribune" (na stronie Sun Sentinel publikowane są materiały z różnych źródeł, jak np. z Associated Press albo z Baltimore Sun...).

8 września 2008 roku (czyli 3 dni temu) historia bankructwa niespodziewanie pojawiła się w jednej z sekcji na stronie Sun Sentinel, a sekcja ta to "Popular stories: Business" i zakładka: "More most viewed" (czyli najpopularniejsze treści z działu biznes, najczęściej odwiedzane - por. obok na screenshocie). Potem - jak wynika z dostępnych doniesień - robot Google News zindeksował ten artykuł, a jak twierdzi Google w swoim blogu (por. Update on United Airlines story) - nie było powodu, by indeksować ze starą datą (czyli z datą z 2002 roku), ponieważ robot podążający za linkiem umieszczonym na stronie głównej serwisu z Florydy nie odnalazł przy tekście żadnej daty (sprawdziłem i faktycznie nie ma daty przy tekście). Uznano więc (pytanie czy uznał automat czy człowiek - to pytanie o sposób działania robota Google News), że jest to wiadomość nowa i aktualna.

Fragment strony z artykułem pt. UAL files for bankruptcy, o którym wiadomo, że ukazał się opinii publicznej w 2002 roku. Przy tekście - ani przy widocznym na obrazku tytule, ale również pod tekstem, nie ma daty publikacji.

Strona zatem pojawiła się - jako nowa - w serwisie Google News (przypominam, że np. ten serwis również jest źródłem dla agregatora Google; por. Źródło dla news.google.com i innych, regionalnych, gdzie odnotowałem, że serwis VaGla.pl został przypisany do Google News z pewnym błędem, który zresztą został później skorygowany).

A gdy "świeży tekst" "pojawił się" w internecie - o sprawie napisał Bloomberg, poważne źródło informacji finansowych. A potem już poszło z górki. Na wieść o jeszcze większych kłopotach linii lotniczych (linie te generalnie starają się wyjść z zapaści, redukuje się miejsca pracy, wdraża się programy naprawcze, etc, wszystko związane z tymi kłopotami, które pojawiły się w 2002 roku i potem w kolejnych, m.in. w 2006 roku) - zareagowała giełda papierów wartościowych. Inwestorzy postanowili sprzedawać posiadane przez siebie walory. W efekcie - kurs akcji UAL spadł o trzy czwarte (76%), z 12,5 do 3,72 dolarów.

Wykres przedstawiający notowania UAL Corporation (Public, NASDAQ:UAUA). Ten wykres - nomen omen - pochodzi również z serwisu prowadzonego przez Google, czyli z Google Finance... To kolejny przyczynek do rozważań opublikowanych wcześniej w tym serwisie, pod tytułem Podziwiam Google i jestem przerażony oraz Śmierć cywilna w społeczeństwie informacyjnym (na przykładzie usług Google).

A proszę pamiętać, że na całym świecie dostrzega się problem manipulacji informacjami giełdowymi (por. felieton z 2003 roku Byk i niedźwiedź w internecie). W Polsce były również rozstrzygnięcia dotyczące tego tematu (por. 100 tysięcy złotych za manipulacje informacją). Na podstawie art. 39 ust. 2 pkt 4) ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi: manipulację stanowi m.in.

(...)
rozpowszechnianie za pomocą środków masowego przekazu, w tym internetu, lub w inny sposób fałszywych lub nierzetelnych informacji albo pogłosek, które wprowadzają lub mogą wprowadzać w błąd w zakresie instrumentów finansowych:

a) przez dziennikarza - jeżeli nie działał z zachowaniem należytej staranności zawodowej, albo jeżeli uzyskał z rozpowszechniania takich informacji bezpośrednią lub pośrednią korzyść majątkową lub osobistą dla siebie lub innej osoby, nawet działając z zachowaniem tej staranności,

b) przez inną osobę - jeżeli wiedziała lub przy dołożeniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, że są to informacje nieprawdziwe lub wprowadzające w błąd.
(...)

Jeśli w wyniku działania systemu indeksowania stron (nie zapominam, że Google toczy przecież spór prawny dotyczący praw autorskich do tekstów, które indeksuje; por. Google przegrało w sporze z belgijskimi wydawcami prasy, czy Chcemy oglądalności bez pośredników - belgijskie orzeczenie przeciwko Google) spółka notowana na giełdzie może ponieść miliardowe straty, to siłą rzeczy, ktoś musi pytać o ludzi, od których może domagać się odszkodowania. To kwestia odpowiedzialności za rozpowszechnianie informacji (co jest coraz trudniejszym zagadnieniem w coraz bardziej zautomatyzowanych systemach agregujących i przetwarzających informacje). A przecież manipulacja informacją finansową może dotyczyć również świata gier (por. Kłopoty na rynkach finansowych w alternatywnej rzeczywistości). Mówi się również o tym, że newsy będą powstawały całkowicie automatycznie i w tych doniesieniach pojawia się przykład informacji finansowych, jako tych, które najlepiej nadają się do tego, by wyeliminować z ich tworzenia dziennikarzy, zastępując ich "sztuczną inteligencją" (por. Co będzie miało wartość w prawdziwie informacyjnym społeczeństwie?; wszelkiego rodzaju "automaty" pojawiają się nie tylko w kontekście dziennikarstwa, ale również np. w dyskusji o orzekaniu, o prawie umów, etc.; por. Automatyczne przyjęcie oferty, Wykrakałem: automatyczne mirrory, Automatyczne orzekanie receptą na korupcję i niedouczenie?, Automatyczne tłumaczenie i tendencyjny wybór źródeł).

Jak widać problem nie jest trywialny. We wstępie do tego tekstu wspomniałem, że to nie pierwszy raz, gdy Google News stał się powodem globalnego zamieszania informacyjnego (ciekawe, że żadne media instytucjonalne do tego wątku nie nawiązywały w swoich relacjach o UAL). Wspomniane wyżej medialne "aresztowanie" Prezydenta Busha nastąpiło w 2004 roku, kiedy to tekst Canadians Authorities Arrest U.S. President Bush on War Charges (link prowadzi do tekstu w zmienionej - w stosunku do oryginalnej z tego czasu - lokalizacji) opublikowany w serwisie Axis of Logic (serwis o zabarwieniu satyrycznym) pojawił się w na głównej stronie Google News, w miejscu przeznaczonym dla najważniejszego doniesienia w danej chwili (na świecie):

Fragment screenshotu strony głównej serwisu Google News z linkiem do tekstu pt. "Canadians Authorities Arrest U.S. President Bush on War Charges"

Ale przecież opisana tu, kłopotliwa sytuacja z obiegiem informacji nie jest jedynie związana z wadliwie działającymi automatami.

W komentarzu Ktoś się obudził mariuszs wskazał tekst opublikowany w serwisie Gazeta.pl z datą dzisiejszą, a w tekście pt. Rozsyłają e-maile myśląc, że dostaną laptopa można przeczytać inną interpretację, niż wynika np. z mojego tekstu Laptopy rozdaje - ten hoax wciąż działa.... Chociaż wiadomo dokładnie, że hoax ma już 8 lat (pierwszy list z Anną Swelund pojawił się w 2000 roku), to Gazeta.pl w swoim tekście, powołując się - podobnie jak w przypadku "bankructwa" linii lotniczych inne media - na lokalny serwis, pisze:

Od kilku dni bielscy adresaci poczty elektronicznej zalewani są olbrzymią ilością listów, w których nadawca obiecuje bezpłatne laptopy w zamian za odesłanie maila na kolejne adresy. Zainteresowaliśmy się tą sprawą. Okazuje się, że ten nowy łańcuszek św. Antoniego jest gigantycznym oszustwem - donosi portal www.bielsko.biala.pl

I dalej:

Jak nieoficjalnie ustalili dziennikarze portalu, koncern wynajął hackera, którego zadaniem jest odnalezienie autora mistyfikacji. Być może spółka będzie chciała wytoczyć mu proces za bezprawne wykorzystanie nazwy firmy i narażenie na szwank jej dobrego imienia.

Dziennikarze z Gazety Wyborczej z Bielsko-Białej nie zadali sobie trudu, by sprawdzić o co chodzi w tej sprawie. Po prostu zrelacjonowali coś, co jako "wielkie śledztwo dziennikarskie" przedstawił lokalny serwis. I tak to właśnie działa. O ile jednak w przypadku Google News zadziałał automat (być może źle ustawiony przez kogoś, ale jednak automat parsujący), to w przypadku Gazeta.pl (oraz portalu bielsko.biala.pl) teksty przygotowali i opublikowali żywi ludzie...

Przypomnę jeszcze komentarz opublikowany pod tekstem No i nie wykradł "Precious", co teraz?, tj. komentarz pt. Krótka historia Precious w obrazkach. Tu widać jak "news" po jego publikacji żyje już własnym życiem, a dla tego "newsa" "źródłem" był internetowy serwis policja.pl. To właśnie ze względu na takie konsekwencje, jak w przypadku opisywanych wyżej problemów amerykańskich linii lotniczych, a nie z powodu potencjalnej, chorobliwej przyjemności czerpanej z dokuczaniu Policji, w tym serwisie pojawiają się różne postulaty dotyczące internetowych serwisów policyjnych (por. ostatnio Jest kozioł ofiarny w sprawie zmanipulowanych zdjęć Policji).

A z tych historii jasno wynika, że problem linków i - szerzej - podawania źródeł wiadomości jest tak samo ważny, jak rzetelność dziennikarska podczas sprawdzaniu faktów (por. m.in. Gdzie są media w sporach o technologię?). "Duże media instytucjonalne" nie są skłonne podawać w swoich serwisach internetowych linków do źródeł, z których czerpią informacje (publikowane zwykle jako swoje). Wykop.pl się denerwuje, że Gazeta.pl podaje - jako źródło - swój Alert24, że TVN - by nie powoływać się na "sprawniejsze serwisy" uruchomił Kontakt, etc. Jak tu konkurować z blogerami, gdy się jest wielomilionową inwestycją medialną, która sama ma być źródłem dla innych? Ważne jest również - a to dopiero przed nami - kwestia ustalenia sprawiedliwych i powszechnie, globalnie akceptowalnych zasad odpowiedzialności za publikowane treści. A skoro wspomniałem o źródłach, to poniżej publikuję (jak to robię zwykle) źródła doniesień na temat kłopotów z artykułem sprzed sześciu lat (mniej więcej w kolejności ukazywania się online). Być może za sześć lat komuś przyda się to zestawienie, gdy nie będzie mógł trafić przez wyszukiwarki na relacje na temat przebiegu zdarzeń (jeśli za sześć lat ten serwis nadal będzie funkcjonował):

• United Parent UAL Says It Didn't File for Bankruptcy
• Old news report jolts United Airlines' stock
• United Airlines shares plunge 75% after six-year-old bankruptcy story
• United Airlines dives on old news
• Google News snafu leads to airline stock plunge
• Google downs airline
• United Air: False Google Story Triggers Massive Sell-Off
• United Airlines Tallies Damage From False Stock Report
• Robots take their toll on the financial markets
• A Stock-Killer Fueled by Algorithm After Algorithm
• United 'bankruptcy' points to new stock scam techniques
• Automated News Crawling Evaporates $1.14B
• Single Web Hit Led to UAL Glitch, Tribune Says
• Tribune blames Google for UAL bankruptcy story
• Dated link nearly sinks airline
• Computers Blamed For Article That Sunk United Stock