Ile redakcje/wydawcy powinni płacić za wypowiedź, albo za udział w programach?

Sporo się mówi o piractwie i kradzieży (złodziejstwie) intelektualnego dorobku (własności intelektualnej). Jeśli ktoś wyjmie mi z portfela złotówkę, to czy nie nazwie Pan tego kradzieżą? - pyta dziennikarz. Mogę odpowiedzieć, że przy kradzieży okradziony nie ma złotówki, a przy korzystaniu z utworów bez zgody dorobek intelektualny nadal pozostaje przy twórcy. Oczywiście zaraz zostanę posądzony o to, że popieram piractwo, chociaż - jeśli ktoś czyta ten serwis, może się łatwo zorientować, że w wielu miejscach mam bardziej radykalne poglądy na temat własności intelektualnej, niż organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. One reprezentują garstkę "Twórców", ja twierdzę, że wszyscy jesteśmy twórcami i w olbrzymiej większości nie partycypujemy w przychodach zbieranych pod sztandarami "ochrony biednych twórców". A więc chyba jest coś nie tak? Poniżej komentarz do dzisiejszej rozmowy w TOK FM.

Dziś w TOK FM, w audycji "Komentarze Radia TOK FM", rozmawiałem z p. Mikołajem Lizutem na temat prawa autorskiego, a pretekstem była niedawna ugody między Google a Gildią Autorów (por. Przegląd wydarzeń - proces TPB, ugoda Google Book, pytania prejudycjalne o internetowy clipping...). Moim zdaniem ugoda w amerykańskiej sprawie The Authors Guild, Inc. i inni przeciw Google Inc., Nr sprawy 05 CV 8136 (S.D.N.Y.) oznacza tyle, że jak ktoś jest dostatecznie silny (ekonomicznie), to nie musi się przejmować takimi drobiazgami, jak wyłączne uprawnienie do decydowania o korzystaniu przez twórców z ich utworów. Wystarczy zapłacić 63% dochodów ze sprzedaży prenumerat (dochodów, a nie przychodów, a więc jeśli nie ma dochodu, np. koszty przewyższają przychody, to można płacić 63% od zera). Interesującym warunkiem ugody jest to, że Google sfinansuje mechanizmy statystyki, które będą wyliczały potem wynagrodzenie dla autorów. Oczywiście Google i tak taki mechanizm by wdrożył (być może nie w celu wypłacania wynagrodzeń, ale chociażby po to, by wiedzieć ile razy reklama była "świecona" przy danej "treści" i móc wystawić reklamującym się podmiotom faktury), jednak to fajnie wygląda - przeznaczenie zbiorowi uczestników "kwoty 34,5 miliona USD wypłaconą przez Google na założenie i prowadzenie rejestru praw do książek („rejestr”) w celu ściągania należności od Google i wypłacania ich właścicielom praw autorskich". Problem liczenia tego, jak często ktoś korzysta z danej informacji (po to, by się podzielić pieniędzmi, co - jak się wydaje - jest jednym z większych problemów "społeczeństwa informacyjnego", spędzających sen z powiek "wielkim aktorom gospodarki opartej na wiedzy") jest wyzwaniem przeogromnym. Oczywiście wówczas, gdy się przyjmie, że faktycznie podział pieniędzy w twórczości jest najważniejszy.

Napisałem wyżej, że ugoda z Google to przełamanie zasady monopolu. Dobrze. Jeden z warunków ugody jest taki, że jednak "właściciele praw autorskich" będą mieli prawo do decydowania "czy i w jakim zakresie Google może korzystać z ich utworów". Kto się nie zorientuje, nie weźmie udziału w ugodzie i będzie mógł indywidualnie pozywać Google. Powodzenia. Podtrzymuję tezę, że pojawia się nowa zasada, która jest przeciwieństwem monopolu. O to właśnie walczą polskie telewizje kablowe, gdy trzy lata temu uzyskały niewdrożony do tej pory wyrok Trybunału Konstytucyjnego (por. Przepisy prawa autorskiego niezgodne z Konstytucją i konsultacje społeczne), uznającego za niezgodne z Konstytucją RP część przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Chodzi też o to, żeby sobie radio grało i nie pytało za każdym razem, czy może wypuścić Dodę teraz czy nie może. Dajcie nam "one stop shop" i prawo negocjowania opłat (stąd to całe zamieszanie z udziałem specyficznie rozumianych "użytkowników praw" w Komisji Prawa Autorskiego, która ma w nowy sposób ustalać tabele wynagrodzeń; por. Zachmurzenie zwiastuje burzę w prawie autorskim (ustalanie tabel wynagrodzeń), Do tabel wynagrodzeń i nowelizacji prawa autorskiego kolejne podejście). Tu korporacja Google wykazała się umiejętnością wykorzystania swojej pozycji i sama będzie ustalała, ile ma zapłacić....

Dziś jest tak, że jak się nie dogadasz z OZZ-tami (zgłaszają się kolejno: ZaiKS, ZPAV, STOART i SAWP...), to nie możesz prowadzić radia, telewizji, być może też innych mediów. Tworzenie własnych treści to kosztowny proces. Lepiej wziąć cudze. Radio też nie puszcza jedynie kawałków, które nagrali jego pracownicy. Bierze cudze. Wcześniej musiało wziąć udział w negocjacjach z OZZ-tami. Te negocjacje też są interesujące, bo prowadzone są pod groźbą kary. Układ jest taki: niby można negocjować, więc negocjujmy. Jeśli chcesz korzystać w swoim radio z utworów, to zapłać nam 100. Skoro możemy negocjować - odpowiada radio, to - może zapłacimy wam 50? Możemy negocjować - odpowiadają OZZ-ty - i nasza propozycja to 100, a jak nam nie zapłacisz tyle, ile chcemy, to mamy naszych dobrych przyjaciół: art. 115, 116, 117, 118, etc. ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a w nich przepisy karne. Do 5 lat, do 2 lat, do 3 lat, do roku... A jakby tego było mało, to jeszcze przedziwna instytucja wypłaty wielokrotności "stosownego wynagrodzenia" (art. 79 ust. 1 pkt. 3 lit. b) ustawy - tam też dwukrotność wobec braku jakiejkolwiek winy; a są jeszcze takie mechanizmy do wykorzystania jak żonglowanie ciężarem dowodu i inne)... Jak wyglądają takie negocjacje? Policja zabezpieczyła sprzęt i płyty w Rebelii.

Niby czym jest też to prawo decydowania przez Organizacje Zbiorowego Zarządzania Prawami Autorskimi czy można skorzystać z utworu czy nie? Są w ustawie przypadki, w których to nie autor decyduje, a ktoś za niego. I gdzie ten monopol, "wyłączne prawo decydowania" - istota prawa autorskiego i sens istnienia biednych twórców, skoro nagle może się okazać, że oto na nieznanej mi podstawie prawnej ZAiKS decyduje, że "rezygnuje z pobierania tantiem autorskich za utwory wykonywane podczas koncertów i imprez organizowanych przez Wielką Orkiestrę Świątecznej Pomocy w dniu 11 stycznia" (por. Czy ZAiKS może zrezygnować z pobierania tantiem, albo swobodnie decydować o przeznaczeniu wpłat? oraz Z jakimi "wyższymi prawami" może się zderzyć prawo artysty wykonawcy do wynagrodzenia?)... Czy to też kradzież?

Pan Mikołaj Lizut nazwał mnie dziś "liberalnym prawnikiem", bo - jak przypuszczam - nie nazywam różnych spraw takimi samymi mianami (nie chciałem się zgodzić na określenie "kradzież"). Świat nie jest taki czarno-biały. Nagranie tej rozmowy jest dostępne online (na serwerze Gazeta.pl, w formacie mp3). Prowadzący spuentował, że "nie pogodzimy się chyba w sprawie wartości intelektualnej". Nie było na to czasu, ale mam propozycję. Skoro ja tak samo dużo (a może nieco więcej) czasu zająłem słuchaczom swoimi wypowiedziami w audycji, to chyba należy mi się takie samo, jak prowadzącego, wynagrodzenie za udział w niej, prawda? Przecież za dokładnie to samo p. Lizut bierze pieniądze. A jeśli szanujemy wkład intelektualny, to chyba każdy wkład (nie tylko ja nie dostałem nagrody Nobla)? Oczywiście teraz mleko się rozlało, audycja się zakończyła i nie mam dobrej pozycji negocjacyjnej.

Ktoś odpowie: nie marudź VaGla, masz swoje +10 punktów do lansu. To ciekawy wątek w tej dyskusji, bo jak wyceniać promocje i czy ten argument jest równie atrakcyjny np. w przypadku albumów płytowych? Wydawcy chyba wolą gotówkę, ale promocja też kosztuje. Strasznie trudno wyznaczyć granicę w coraz wyraźniej rysującym się sporze: kto, komu i za co ma płacić. Czy gość ma płacić za możliwość lansowania się w radio, czy radio za możliwość nagrania gościa i zabawienia tym słuchaczy? Ale dziś żyjemy w takich czasach, w których Jennifer Lopez inkasuje sześć milionów dolarów od magazynów „People” i „OK!” tylko za to, że pozwoliła na sesję fotograficzną ze swoimi nowonarodzonymi bliźniakami. Sześć baniek. Wszystko zależy kto zabiega o to, by ktoś inny coś zrobił. Przedsiębiorca będzie chciał pojawić się w mediach z jasnym przekazem: kupujcie moje usługi, a przy okazji będzie robił za "gadającą głowę", która potrzebna jest dla wykazania rzetelności dziennikarskiej przy materiałach pewnego typu (musimy też umieścić tu wypowiedź kogoś reprezentującego drugą stronę potencjalnego sporu). Inni mogą brać udział w programach medialnych, by mieć szansę zabiegania o rząd dusz: lobbing, polityka... Media zaś zaproszą gościa i dadzą swoim użytkownikom (słuchaczom, widzom, internautom) chwilę rozrywki...

Z tym lansem to też nie jest tak kolorowo. Powyżej przykład z wczorajszego programu w TVN CNBC Biznes. Nie wiedziałem nawet jak mnie podpiszą. Widać, że dziś jest ważne, by nie tylko nie przekręcili nazwiska, ale również adresu serwisu internetowego...

Część z tych książek, które zeskanował Google, nigdy nie dotarłaby do czytelników (jest tu więc element promocji). Po zeskanowniu i wrzuceniu w wyszukiwarkę kilka osób - być może na nie trafi. Dodatkowo otrzymają - być może - swoje 10 centów (tylu jest przecież twórców, i na wszystkich trzeba rozłożyć "dochód", który przecież nie jest z gumy, a więc wszyscy dostaną mało, bo zasada "wyłącznego decydowania" przestaje działać i coraz rzadziej można tworzyć podciśnienie przez brak zgody na dostęp).

Chociaż nikt nie pytał mnie, czy nie mam nic przeciwko temu, by rozmowa przeprowadzona dziś w TOK FM była dostępna online - można ją sobie pobrać i wysłuchać (za darmo). Następnym razem, gdy jakiś dziennikarz będzie chciał ze mną rozmawiać o prawie autorskim i "kradzieży własności intelektualnej" zapytam: z jakimi danymi adresowymi mam mu wystawić fakturę. Ja zaproponuję stawkę. Szanujemy twórczość intelektualną, prawda? Nie kradniemy wykorzystujemy bez płacenia cudzego wkładu intelektualnego. Media wówczas wybiorą tańszego, bo bezpłatnego komentatora, albo takiego, który zarobi gdzieś indziej - np. u zleceniodawcy chcącego przekonywać opinie publiczną, że należy myśleć o obiegu informacji w kategoriach kradzieży.