O neutralności technologicznej i reklamie na stronach urzędów

Michał Osmenda zauważył, że na niektórych stronach samorządowych publikowane są boxy promujące "wolne oprogramowanie". Nie jest tak, że zawsze oprogramowanie o otwartym kodzie (albo dystrybuowane "za darmo") produkowane jest przez społeczność. Często zdarza się, że takie oprogramowanie "produkowane" jest przez spółkę prawa handlowego, czy inny "podmiot gospodarczy". W każdym razie Michał Osmenda zapytał o całą sprawę przedstawicieli urzędu. A i mnie zapytał, a ja odpisałem szybko (nie przypuszczając, że będę cytowany), co jednak wywołało interesujące komentarze w Sieci. Ciekawe.

Patrząc na problem w makro skali do tego tematu odniosłem się m.in. w takich tekstach jak Za darmo, ale to nie ma nic wspólnego z dostępnością! a potem te wątki promocyjne poruszone były w takich tekstach jak Gadająca niedostępność Krakowa czy Odpowiedź w sprawie dostępności Magicznego Krakowa. Zdaję sobie sprawę z tego, że w przywołanych tekstach mowa jest o oprogramowaniu do czytania stron, których promowanie uzasadniać ma - zdaniem niektórych - pomaganie osobom niewidomym (co w moim odczuciu w żaden sposób nie jest prawdą, gdyż należy przygotowywać zasoby w taki sposób, by można było z nich korzystać dowolnym narzędziem, obsługującym dany (otwarty) standard dokumentu), ale to po poruszeniu przeze mnie tego tematu w wymianie maili między osobami pracującymi nad projektem "Nowym BIP", rozgorzała rok temu wielka dyskusja, która z czasem toczyła się już w listach zatytułowanych "strony, portale, serwisy miast a reklamy"). Z poruszanym przez Michała Osmendy tematem wiąże się dyskusja na temat możliwości publikowania reklam w Biuletynach Informacji Publicznej (strona biuletynu nie może zawierać reklam). Z tematem tym wiąże się też neutralność technologiczna państwa czy kwestie stosowania standardów w teleinformatyce... No, ale po kolei.

W liście do przedstawicieli Urzędu Miasta i Gminy Wolbrom Michał Osmenda napisał m.in.:

(...)
Chciałbym zapytać, czy stosownym jest, by UMiG Wolbrom promował jakiekolwiek rozwiązania informatyczne, tym samym wspierając konkretne firmy z rynku IT i dawał im darmową reklamę? Na rynku jest więcej niż jedna przeglądarka, więcej niż jeden program pocztowy i jest więcej pakietów biurowych, niż ten cytowany na stronie. Artykułowanie tylko jednego rozwiązania spośród dostępnych na rynku faworyzuje w mojej ocenie cytowane przez Państwa firmy.
(...)

A chodziło o witrynę:

Screen serwisu Urzędu Miasta i Gminy Wolbrom, pow. Olkusz, woj. małopolskie. Open Office, Firefox i Thunderbird - sam z nich korzystam na co dzień. Ale czy należy reklamować je na stronie urzędu? Pomijam w tym miejscu kwestię języka angielskiego użytego w tych "buttonach", co pewnie można by oceniać z punktu widzenia ustawy o języku polskim...

Otrzymał od nich odpowiedź:

Dziękujmy za słowa uznania, a zarazem pragniemy wyjaśnić powód, dla którego promowane są przez nas wspominane przez Pana produkty. Otóż, wszystkie trzy rozwiązania są produktami, które wykorzystujemy na bazie bezpłatnych licencji - oznacza to, iż dzięki nim (szczególnie odczuwalne est to w przypadku pakietu OpenOffice) Urząd oszczędza znaczne kwoty, które musiały by być przeznaczone na zakup oprogramowania. “Reklama” tych produktów, zamieszczona w urzędowym serwisie jest więc formą wdzięczności dla społeczności pracujących nad rozwojem tych produktów. W naszym mniemaniu, popularyzowanie tych produktów będzie miało wpływ na jeszcze lepszy ich rozwój, poprzez np. zwiększanie popytu, a co za tym idzie, satysfakcji deweloperów oraz umacnianie samych zespołów deweloperskich.

Jednocześnie informujemy, że ta forma promocji z naszej strony jest zupełnie dobrowolna i nie generuje żadnych zysków ani kosztów.
(...)

Fajnie, że urząd korzysta z oprogramowania bezpłatnego, bo oszczędza pieniądze obywateli, a produkty te - jak przypuszczam - zapewniają podobną użyteczność co odpowiadające im produkty stricte komercyjne. To jednak inna kwestia niż reklama na stronie urzędu.

I również ja otrzymałem pytanie od p. Michała. Pytanie było następujące (chociaż przeredagowałem, by zagnieździć linki i dodałem polskie znaki):

Na swoim blogu (por. Darmowa reklama na stronie urzędu miasta zacząłem snuć dysputę czy aby promowanie oprogramowania OpenSource na stronach samorządowych jest zgodne z prawem. Wydaje się być to jawną reklamą firm trzecich (choćby firmy Ux System, dystrybutora OpenOffice), a odpowiedź przedstawiciela urzędu jakoś nie przekonuje mnie do słuszności trzymania reklamy na ich stronie (Darmowa reklama na stronie urzędu miasta, cd.). Czy mógłby Pan, z własnego doświadczenia czy też z litery prawa podzielić się informacjami dot. tego zagadnienia?

Siedzie dość intensywnie w projektach, które mają mi zapewnić środki utrzymania, stąd nieco cierpi (ostatnio) aktualizacja serwisu, jednak okazuje się, że szybka odpowiedź na maila może wywołać pewną dyskusję w internecie. Odpowiedziałem mianowicie (między sprawdzaniem brzmienia jednych przepisów a szukaniem orzecznictwa w innej sprawie) następującymi słowami:

Ja tam uważam, że urząd nie powinien promować żadnego z producentów, niezależnie czy to MS, czy UxS - to moje zdanie światopoglądowe.

Chodzi o to, że odpowiedź na zadane pytanie, aby była satysfakcjonująca dla pytającego, a nade wszystkim dla odpowiadającego, musiałaby mieć objętość pracy magisterskiej, o ile nie doktoratu. Co prawda opublikowałem w serwisie (i nadal są dostępne) takie teksty jak Neutralność technologiczna państwa, Podobają mi się brunetki, ale również dziewczyny mające cechy równoważne, Neutralność technologiczna w aktualnej wersji projektu PIP, Komunikatorem do Urzędu Miejskiego, Głos za uznaniem neutralności technologicznej za priorytet. Odniosłem się też wcześniej w tym serwisie do aktywności Ośrodka Informatyki Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu (por. Administracja rządowa sprzedaje produkty Microsoft?), odniosłem się też wcześniej do reklam na stronach Biuletynów Informacji Publicznej - w dziale BIP niniejszego serwisu jest obecnie 65 tekstów, w dziale e-government jest ich 589, zaś w informatyzacji - 567 tekstów (a mógłbym też wspomnieć o tych stu dwudziestu pięciu w dziale reklama i marketing. Taaak. W rzeczywistości tekstów ogółem nieco mniej, gdyż jeden tekst może należeć do kilku kategorii - zatem jest nieco łatwiej, chociaż i tak jest tego sporo). No więc to wszystko w serwisie jest i - jeśli ktoś ma potrzebę badawczą - może do tego sięgnąć. Jeśli dostaję szybkie pytanie - szybko odpowiadam, bo jeśli nie odpowiem od razu, to potem pod wpływem fali spraw bieżących nie dam rady już odpowiedzieć w ogóle...

Co zatem miałem na myśli? Uważam, że administracja publiczna powinna przygotowywać zasoby w taki sposób, by wykorzystywać tam standardowe formaty i protokoły. "Standardowe" w tym przypadku oznacza dla mnie również takie, które spełniają pewne kryteria - można o tym przeczytać w tekście Standardy w egovernment - czy mogę mieć wrażenie manipulacji?. W tym serwisie wielokrotnie pisałem o "wspinaniu się państwa na ścieżkę uzależnienia" (to chyba teza, którą od Krzyśka Siewicza podchwyciłem) i jednoznacznie negatywnie oceniam takie zjawisko.

Oczywiście poruszony problem dotyczy nieco innej kwestii - kwestii reklamy i to reklamy publikowanej z własnej inicjatywy. Uważam, że strony administracji publicznej nie powinny być nośnikiem reklam, bo obywatele są wobec prawa równi, a "nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny" - co przeczytacie Państwo w art. 32 ust. 2 Konstytucji RP. Jeśli administracja publiczna lub samorządowa promuje jednego, czemu nie drugiego? I chociaż potwierdzam raz jeszcze to, co napisałem w tekście Otwartość Hiszpanii - przyjęto LAECSP (tj.: "postulowanie bezstronności nie może być uznawane za stronnicze, tak jak postulowanie neutralności nie może być uznawane za nieneutralne" - co stanowi głos w toczącej się debacie na temat standardów i ich definicji, w której to dyskusji padają również głosy (z którymi się właśnie nie zgadzam), że promowanie takich rozwiązań ustawowych, które mają zapewnić wszystkim równy dostęp do urzędów oparty na "otwartych standardach", już samo przez się jest "nieneutralne technologicznie", bo oznacza, że w gorszej sytuacji będą producenci rozwiązań niestandardowych...), to nadal uważam, że słusznie np. na papierowych stronach Dziennika Ustaw reklam nie ma i nie powinno być ich również wszędzie tam, gdzie zasoby informacyjne służą do publikowania informacji publicznej.

W tym miejscu warto odesłać do raportu Transparency International Polska, wydanego z okazji Międzynarodowego Dnia Prawa do Informacji (akurat byłem przepytywany przez autorów raportu odnośnie poglądów na dostęp do informacji publicznej i również zwracałem uwagę na kwestie reklamy). W tym raporcie (informacji o stanie przestrzegania prawa do informacji w Polsce) przeczytacie Państwo m.in.:

5. Zamieszczanie reklam na stronach i w adresach Biuletynów Informacji Publicznej (co jest niezgodne z rozporządzeniem Ministra SWiA). Ma to charakter masowy, na stronie głównej Biuletynu Informacji Publicznej www.bip.gov.pl linki do znacznej liczby urzędów zawierają elementy reklamowe.

Jeśli już ktoś coś reklamuje, to przecież zobowiązany jest do przestrzegania przepisów prawa uczciwej konkurencji. Nie na próżno mowa jest w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, że czynem nieuczciwej konkurencji w zakresie reklamy jest wypowiedź, która, zachęcając do nabywania towarów lub usług, sprawia wrażenie neutralnej informacji (por. Marketing bezpośredni, szeptany, a może nieuczciwa konkurencja). Z jakiegoś powodu prasa musi wyraźnie oznaczać przekaz reklamowy. Z jakiegoś też powodu w Prawie farmaceutycznym uznano za niedozwoloną reklamę, w której biorą udział lekarze... Na tych samych zasadach państwo lub samorząd nie powinny wykorzystywać swojej szczególnej pozycji w systemie prawa (i zasobów przeznaczonych do publikowania informacji), by wskazywać (promować, reklamować) jakiegoś producenta lub produkt... Ktoś mógłby uznać, że skoro to na stronach publicznych pojawia się wskazanie jakiegoś produktu (a strona prowadzona jest przez "władzę"), to znaczy, że nie jest to reklama, a - ktoś tak może uznać - obowiązkowo z tego produktu należy korzystać. Dlatego właśnie napisałem, że nie ma znaczenia czy będziemy rozważać reklamę produktów Microsoftu czy spółki Ux System, czy jakiegokolwiek innego podmiotu gospodarczego (rozwijającego oprogramowanie otwarte czy zamknięte) - urząd (moim zdaniem) nie powinien promować żadnego z producentów i tylko w ten sposób będzie wszystkich traktował równo, realizując postulat, zgodnie z którym gospodarka jest rynkowa, państwo bez zbędnej potrzeby nie ingeruje w relacje gospodarcze i jednocześnie nikogo nie dyskryminuje "w życiu gospodarczym" z jakiejkolwiek przyczyny...

No, cóż. Nie byłem uprzedzony, że pytający będzie potem cytował moją odpowiedź. W każdym razie tak się stało (i trzeba się do tego przyzwyczaić, bo żyjemy w "społeczeństwie informacyjnym" i każdy każdego cytować może), stąd moja powyższa wypowiedź znalazła się w tekście Darmowa reklama na stronie urzędu miasta, cd.1, a komentarz p. Michała jest następujący: "Ja będę stał na swoim stanowisku, że strony rządowe i samorządowe powinny opierać się na neutralności, otwartości, przejrzystości i dostępności, ze wszystkimi aspektami, także dotyczącymi reklam, niezależnie od dobrych intencji autorów strony www". Wnioskuję z tego, że moja odpowiedź - chociaż mało wyjaśnia - to jednak przypadła do gustu autorowi ITbloga (przypadła?), bo ja również stoję i stałem na stanowisku, że strony rządowe i samorządowe powinny opierać się na interoperacyjności (neutralność technologiczna to postulat do prawodawcy, interoperacyjność zaś do technicznie rozumianego systemu), otwartości wykorzystywanych standardów - co wiąże się z interoperacyjnością, przejrzystości (transparentności prowadzenia działalności, ale też przejrzystości w rozumieniu przejrzystości przekazu - to postulat związany z pojęciem dostępności), no i wreszcie dostępności (w sensie web accessibility). Odpowiedź ta jednak wywołała interesującą reakcję gdzieś indziej...

Zacytuję jeden z głosów w dyskusji (na "Oficjalnym Forum Dyskusyjnym Miasta Kowary", w wątku Czego oczekujecie od strony miejskiej?) autorstwa użytkownika Krizz:

Odpowiedź prawnika z serwisu vagla.pl jest, jak na mój gust, idiotyczna. Żadnego podparcia się przepisami prawa, a jedynie prywatna opinia typu "wydaje mi się, że...". Ale temat dobry - zapytam naszego radcę prawnego, co na ten temat sądzi.

Jeszcze jedno - "reklama" Adobe Readera jest jak najbardziej uzasadniona, ponieważ chyba wszystkie dokumenty na stronie kowarskiej są w formacie pdf. Fakt, są tez inne czytniki pdf'ów, ale pamietajmy, że nie wskazywanie na żadne oprogramowanie wymagane do otwarcia danego dokumentu może stworzyć niepotrzebne problemy - w końcu nie każdy wie, co trzeba zainstalować w systemie, by otworzyć pdf'a.
(...)

Taaak. Bo to była taka właśnie szybka, prywatna opinia. Jeśli jest idiotyczna, to przepraszam. Z resztą wypowiedzi się zaś nie zgadzam. Mając w pamięci wszystko to, co powyżej napisałem - nie uważam za zasadne promowanie (reklamowanie) Adobe Readera, sprzeciwiam się również temu, by dokumenty były publikowane na stronach urzędów w formacie PDF, uważam, że powinny być publikowane po prostu jako strony oparte na HTML, a optymalnie byłoby, gdyby dokumenty były oparte na XML'u i podpisywane cyfrowo. Ale i tak się rozpisałem, więc odsyłam do takich tekstów jak Centralne Repozytorium Wzorów Pism w Formie Dokumentów Elektronicznych i innych tego typu.