Rola agencji informacyjnych w społeczeństwie... informacyjnym

Pan Piotr Skwieciński, Prezes Polskiej Agencji Prasowej, na łamach Rzeczpospolitej napisał: "ważne, by prawo zaczęło wreszcie umożliwiać wytwórcom informacji realną obronę przed informacyjnym piractwem". Ważne: tu mowa o "piractwie informacyjnym", nie zaś o "piractwie prawnoautorskim". W dość ważnym tekście na temat współczesnych problemów cywilizacyjnych nie znalazłem jednak jasnego stanowiska na temat tego, jak prawo ma chronić agencje prasowe (bo ich właśnie, a konkretnie PAP-u, dotyczy tekst, chociaż autor stara się stworzyć wrażenie, że lepsza pozycja agencji prasowej oznacza ratowanie demokracji). Mam wrażenie, że jest to przygotowanie gruntu do złożenia propozycji w mającej zaraz odbyć się dyskusji o "nowym prawie autorskim", a więc wracamy - być może - do tych zmagań o pozycje i uprawnienia, które pojawiły się w 1993 roku, przy okazji omawiania "prostej informacji prasowej". Nie ma tego w artykule prezesa Skwiecińskiego (być może jeszcze nie nadszedł na to czas), ale może chodzić w istocie o zaproponowanie społeczeństwu czasowego embarga na informacje, które znalazły się w informacyjnym serwisie agencji.

Artykuł, o którym mowa wyżej, nosi tytuł Agencje – piractwo – demokracja i opublikowany został w dziale Ekonomia, więc wielu prawników może go przeoczyć. W tekście tym Prezes PAP argumentuje, że brak ochrony dla działalności prowadzonej przez agencje informacyjne może doprowadzić do sytuacji, w której dziennikarze agencyjni nie będą relacjonowali takich wydarzeń, których nie relacjonują inne media, że "wytworzenie informacji kosztuje". Przy omawianiu źródeł informacji w dzisiejszej rzeczywistości Pan Skwieciński zauważył, co wypada odnotować, że wytwórcami informacji są "portale społecznościowe, media, a najczęściej agencja prasowa". Nie wiem, czy to kurtuazyjny ukłon w kierunku innych graczy w informacyjnej rzeczywistości, że agencja prasowa wymieniona została na końcu, jednak ten krótki cytat chyba obrazuje istotę problemu. Agencje prasowe muszą dziś rywalizować z innymi mediami, a wśród nich - co świadczy o zmianie cywilizacyjnej właśnie - z pojedynczymi użytkownikami "zdemokratyzowanych środków społecznego przekazu", w powyższym cytacie zagregowanymi w "serwisy społecznościowe".

Nie ma co kryć, że zasadą jest, iż pojedynczy internauta (postrzegany nadal raczej jako konsument informacji, nie zaś również jako jej nadawca, gdzie odbiorcą są inni informacyjni konsumenci, a więc ogół społeczeństwa) nie wnosi jeszcze zbyt wiele do mainstreamu informacyjnego. No, chyba że się wysadzi w powietrze na schodach jakiegoś urzędu, albo zrobi coś równie spektakularnego. I chociaż dziennikarze mediów głównego nurtu coraz częściej i chętniej sięgają np. do "blogów", to jednak przebicie się do mediów jest niezwykle trudne (zwłaszcza, że szum informacyjny jest coraz większy, a to również za sprawą coraz większej "konkurencji" wśród nadawców przekazów: mam tu ma myśli prześcigających się w zabieganiu o uwagę publiczności polityków, lansujące się gwiazdy pop-kultury, działy public relations i marketingu, które chciałyby szeroko propagować nowe produkty i usługi, etc. - każde z nich nie tylko w swoich blogach i własnych serwisach internetowych, gdzie każdy potencjalnie już dziś ma do nich dostęp, ale również tam, gdzie ktoś to przeczyta, czyli w używanych "kanałach dystrybucji"). Obserwacja leżąca u podstaw stwierdzenia p. Skwiecińskiego jest ważna, bo opisuje "problem" rynku - agencje informacyjne, które utrzymują infrastrukturę, a przede wszystkim wysyłają dziennikarzy na liczne imprezy, spotkania, konferencje prasowe (a to też kosztuje), mają konkurencję. Przedsiębiorstwo medialne, które nie nazywa siebie agencją informacyjną, również inwestuje w śmigłowce (czy PAP ma śmigłowiec?), wysyła dziennikarzy na konferencje prasowe, uprawia dziennikarstwo śledcze, etc. Przedsiębiorstwa medialne się rozwijają również w obszarze ekonomicznym, co może stwarzać problemy innego typu (por. Konsolidacje na rynku medialnym).

Jaka więc jest różnica między agencją informacyjną a instytucjonalnym przedsiębiorstwem medialnym? Agencja jest pośrednikiem między nadawcami a odbiorcami, gdzie odbiorcą może być przedsiębiorstwo medialne. W przypadku przedsiębiorstwa medialnego, chociaż ma podobne "nasłuchy" (por. niżej), to z reguły ma tylko jednego klienta - siebie. Do tego dochodzą "nowi pośrednicy", którzy chcieliby widzieć się w roli budowniczych infrastruktury, pobierających przy okazji drobne sumy za dostęp, albo wykorzystujących ruch w swojej infrastrukturze dla generowania dochodu np. z reklamy. Sprawa jest bardziej skomplikowana (ale por. również: Chcemy oglądalności bez pośredników - belgijskie orzeczenie przeciwko Google, Pewność prawa i objawy postępującej nerwicy pośredników, Pirate Coelho i demokratyzacja promocji autorów i ich twórczości, Na świecie są miliardy twórców, Twoja rola: odbierać przekaz komercyjny, Serwisy społecznościowe: wojna postu z karnawałem, Ograniczanie i kontrola dostępu oraz kanałów dystrybucji, Internet i prawa wyłączne - spazmy i perystaltyka społeczeństwa informacyjnego).

Chociaż prezes Skwieciński nie napisał w swoim tekście jakie widzi rozwiązanie, które zagwarantowałoby agencjom ich dotychczasową (albo przynajmniej zbliżoną do wcześniejszej) pozycję, a tekst - w moim odczuciu - stanowi próbę wykazania, że interes agencji prasowej jest tożsamy z gwarancją demokracji (świadczą o tym zarówno przywołany wyżej tytuł, jak i ostatnie słowa artykułu: "Od tego, czy tak się stanie, zależy bowiem los czegoś tysiąckrotnie ważniejszego niż biznesowy sukces agencji informacyjnych. Zależy od tego to, czy demokracja będzie realna, czy też zacznie się stawać atrapą."), to mnie skojarzył się ten artykuł z dyskusją na temat "prostej informacji prasowej", która odbywała się w Sejmie w roku 1993. Przywołam zatem fragment opublikowanego w tym serwisie tekstu Prosta informacja prasowa, w którym nawiązywałem do tej dyskusji, toczącej się w czasie obrad połączonych sejmowych Komisji Kultury i Środków Przekazu oraz Komisji Ustawodawczej nad powstającą wówczas ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych:

Przedmiotem dyskusji była również propozycja PAP, która pragnęła wprowadzić pewne 24 godzinne embargo na informację. Prof. Błeszyński stwierdził: "PAP chce tu przy okazji upiec pieczeń innego rodzaju. Chce uzyskać monopol na korzystanie z informacji o faktach, które gromadzi. Moim zdaniem, nie jest to materia prawa autorskiego, natomiast prawa prasowego. Byłoby to tworzenie przywileju agencyjnego, którego treścią jest monopol na informacje przez określony czas. Z prawem autorskim nie ma to nic wspólnego. Sens tego przepisu polega na tym: utwór ma pewną warstwę formalną, natomiast tu wyłącza się samą prostą informację o fakcie". Zdaniem innego eksperta sejmowego, który brał udział w debacie w komisjach - prof. Bogdana Michalskiego: "W Polsce działa wiele agencji. Część z nich ma takie same nasłuchy, ten sam serwis zagraniczny informacyjny, co PAP. Gdyby ten zapis przyjąć, oznaczałoby to, że 24 godziny PAP ma prawo blokowania wszystkich informacji. Wszczynane byłyby procesy sądowe, w związku z tym, że informacja pochodzi z innego źródła. Jest to zapis kuriozalny". W efekcie Sejm uchwalił ustawę bez proponowanego przez PAP monopolu agencyjnego dotyczącego prostych informacji prasowych.

Od tamtych czasów wiele się zmieniło. Prawo autorskie nieco się zaostrzyło, przyjęto dyrektywę europejską, a w Polsce - ustawę o ochronie baz danych. Spory sądowe dotyczące obiegu informacji zasiliły naszą wiedzę o praktyce stosowania prawa... Wiemy jednak, że Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego pracuje nad założeniami nowej, całkiem zreformowanej ustawy o prawie autorskim. Czy opublikowany właśnie na łamach Rzeczpospolitej artykuł Prezesa PAP oznacza chęć powrotu do tamtych pomysłów?

A ja w środę (jutro) wybieram się - w charakterze prasy - na posiedzenie komisji sejmowej, na której odbywać się będzie pierwsze czytanie nowelizacji ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną. Jestem przekonany, że nie spotkam tam żadnego innego przedstawiciela prasy: ani zatrudnionego w agencji informacyjnej, ani zatrudnionego w mediach instytucjonalnych...