Internet i prawa wyłączne - spazmy i perystaltyka społeczeństwa informacyjnego

"Zapewniam, że policja nie ściga osób, które jedynie pobierają pliki z sieci i nie udostępniają ich" - wypowiedział się niedawno na łamach Rzeczpospolitaj Zbigniew Urbański z zespołu prasowego Komendy Głównej Policji, co zanotowałem w tekście Sporu o pobieranie mp3 ciąg dalszy. Teraz czytam o nalocie na internautów na Lubelszczyźnie. Obserwuje u siebie dysonans poznawczy. Jednocześnie warto odnotować problemy dowodowe w amerykańskim procesie Debbie Foster i ostatnie pomysły RIAA na ściganie osób, które korzystają z komputerów w niezabezpieczonej sieci. To nie są pomysły nowe, ale RIAA doszła już do etapu, w którym w praktyce rozważa kolejne konsekwencje wynikające ze sposobu w jaki działa internet, wysuwając kolejne propozycje.

Dziennik Wschodni w artykule Przez Internet do rejestru skazanych: "Takiego nalotu na internautów na Lubelszczyźnie jeszcze nie było. 70 policjantów przeszukało blisko 30 mieszkań w Lublinie i Puławach. (...) Zabrali 38 komputerów studentom i uczniom, którzy nielegalnie rozprowadzali w sieci pirackie nagrania i programy. W czwartek i sobotę pod domy internautów namierzonych przez policyjnych informatyków, podjechały radiowozy. Drzwi funkcjonariuszom otwierali zszokowani rodzice, którzy często nie mieli pojęcia, w jaki sposób ich dzieci korzystają z Internetu. Przeszukując mieszkania, policjanci nie ograniczali się tylko do sprawdzenia zawartości twardych dysków. Szukali też płyt, na których mogły być nielegalnie ściągnięte nagrania. - Internauci wykorzystywali popularne programy peer-to-peer, czyli P2P - mówi Renata Laszczka-Rusek z biura prasowego Komendy Wojewódzkiej Policji w Lublinie. - Żeby dzięki nim ściągać muzykę i filmy, należy umożliwić również pobieranie swoich zasobów. A rozpowszechnianie utworów chronionych prawem autorskim jest niedozwolone".

Niby mowa o rozpowszechnianiu i wszystko jest w porządku. Rozumiem, że te poszukiwanie płyt to dla celów dowodowych? Skąd jednak "nielegalnie ściągnięte nagrania" skoro pobieranie i rozpowszechnianie to dwie czynności, które odrębnie trzeba kwalifikować?

Na tym tle warto odnotować doniesienia związane z amerykańskim procesem Debbie Foster. W procesie organizacja RIAA nie zdołała przekonać sądu, że to właśnie pozwana była osobą, która nielegalnie dystrybuowała muzykę. RIAA dysponowała jedynie numerem IP. IDG za serwisem Wired pisze: "Dlatego też wszystkie zarzuty zostały oddalone, a RIAA została zobowiązana do pokrycia kosztów obsługi prawnej, które poniesione zostały przez pozwaną. Łącznie będzie to ok. 50 tys. USD. Komentatorzy zwracają jednak uwagę, iż sama kwota nie jest tu tak istotna - ważne jest, iż jest to pierwszy przypadek, w którym organizacji RIAA nakazano pokrycie kosztów niesłusznie wytoczonego procesu"

W sieci dostępne jest też zarzązenie sędziego Judge Lee R. West związane z kosztami procesowymi.

Mieliśmy już przykład uniewinnienia z powodu niewystarczających dowodów w Szwecji, kiedy to po apelacji sąd uniewinnił internautę z Västeras, którego sąd niższej instancji z Västmanland uznał wcześniej winnym nielegalnego udostępnienia w internecie pliku z filmem "Hip Hip Hora" i skazał na grzywnę w wysokości 16 tys. koron. Tam też sprawa opierała się na numerze IP komputera, ale przecież nie wiadomo "kto naciska enter".

I w ten sposób organizacje zwalczające swobodnie wymieniających się plikami stanęły przed problemami, o których nie raz już pisałem w tym serwisie. Mowa jest o niezabezpieczonych sieciach WiFi, ale to samo może dotyczyć komputerów, które nie są odpowiednio zabezpieczone przed oprogramowaniem typu malware, a można iść jeszcze dalej - które nie są wyposażone w mechanizmy typu trusted computing... Ale do rzeczy: IDG w kolejnym tekście donosi: "Reprezentująca amerykańskie koncerny muzyczne organizacja RIAA wpadła na kolejny pomysł, który - zdaniem jej przedstawicieli - ma pomóc w zwalczaniu procederu nielegalnej wymiany plików muzycznych. Organizacja zwróciła się do amerykańskiego sądu z sugestią, że osoby, które nie zabezpieczają swoich sieci Wi-Fi, powinny odpowiadać za nielegalne działania użytkowników, którzy podłączają się do tychże sieci".

Ja zaś w kontekście wardrivingu pisałem w tekście W Wielkiej Brytanii skazany za wardriving

Trzeba by jednak zastanowić się, czy fakt, iż sieć nie miała żadnych zabezpieczeń nie może być interpretowany w ten sposób, że jej administrator nie ma nic przeciwko temu, by ktoś "z ulicy" mógł w tej sieci "baraszkować". Pytanie zatem brzmi, czy istnieją wówczas w ogóle osoby, które nie są uprawnione do uzyskania informacji przechowywanych w otwartej sieci? Należałoby się spodziewać, że dysponent tych informacji poczyniłby przynajmniej minimalne bariery w celu zabezpieczenia tychże. W przeciwnym wypadku informacje te należałoby uznać za "powszechnie dostępne".

To wszystko się ze sobą wiąże. Wyszedłem od polskiej "akcji" policji na Lubelszczyźnie, ale również w Polsce mamy do czynienia z tymi samymi problemami, z którymi borykają się inne "wymiary sprawiedliwości", legislacja i organy ścigania. Prawo się globalizuje, a jednocześnie można obserwować silny lobbing mający utrzymać status quo sprzedaży egzemplarzowej. Na to nakłada się chęć użytkowników internetu do wymiany cyfrowych "dóbr kultury". Problem dowodowy i podstawowe zasady procesu karnego (domniemanie niewinności) są istotne, jednak wcześniej trzeba odpowiedzieć na pytanie, czy obserwowana zmiana stosunków społecznych istotnie pozwala na jednoznaczną ocenę, że wymienianie się dobrami kultury zasługuje na penalizację?

Wiadomo, że autorowi przysługuje prawo do wynagrodzenia i w ramach monopolu autorskiego wyłączne prawo do korzystania z utworów. W wyniku kolejnych procesów egzekwujący te prawa napotykają na problemy wynikające z podstawowych zasad systemu prawa. Wszelkie okoliczności trzeba interpretować na korzyść oskarżonego. Uwaga ścigających przesuwa się zatem na "wcześniejszy etap" pewnego cyklu myślowego. Niezabezpieczone sieci, niezabezpieczone komputery, patrzymy tam, gdzie łatwiej da się wykazać winę i - w konsekwencji - odpowiedzialność użytkownika komputera. Jak daleko może sięgać ta odpowiedzialność - to pytanie, które jest jeszcze przed nami. Czy kiedyś korzystanie z komputera niewyposażonego w mechanizmy DRM będzie samo w sobie już uznane za działanie sprzeczne z porządkiem prawnym? Czy korzystanie z komputera, który ma porty analogowe - a tym samym stanowi egzemplifikację problemu "analogowej dziury" będzie niezgodne z prawem? Pożyjemy - zobaczymy.

Być może wcześniej dojedzie do zmiany modeli biznesowych. Już dziś trudno znaleźć w Warszawie punkt robiący odbitki fotograficzne z kliszy (wszystkie zdjęcia do legitymacji, dowodów i paszportów też się robi cyfrowo). W sklepach nie sprzedają się magnetowidy, nie mówiąc o magnetofonach kasetowych. To wszystko stało się nagle. Jednocześnie pojawiają się sklepy z cyfrową muzyką, zmienia się też sposób myślenia o cyrkulacji dóbr kultury - ze sprzedaży egzemplarzowej na "abonament". Nie dotyczy to wszak tylko drukarek i telefonów za złotówkę, które udostępniane są użytkownikom w takich cenach, gdyż sprzedawca liczy na domknięcie się rachunku ekonomicznego związaniem klienta z dostawcą usług eksploatacyjnych w przyszłości (drukarka kosztuje mało, ale dostawcy żyją z pojemników z tuszem, dodatkowo zabezpieczonych mikrochipami przed "nieautoryzowanym" napełnianiem; sieci telefoniczne sprzedają telefony za złotówkę, ale liczą, że to się zwróci skoro abonent będzie płacił rachunki za rozmowy...).

A na razie musimy rozważać, czy doszło do rozpowszechniania, skoro przepis wspomina o tym, przy jednoczesnym zapewnieniu uprawnień użytkownika do korzystania z utworów w ramach dozwolonego użytku osobistego. W dyskusji przeważa rozpaczliwy pozytywizm prawniczy, gdyż burzliwe zmiany społeczne nie dają szansy doktrynie na spokojne wypracowanie stanowiska bardziej wyabstrahowanego z przepisów, aksjologicznego. Równie prawdopodobne jest to, że za kilka lat doktryna i orzecznictwo musiałoby dojść do wniosku, że monopol własności intelektualnej jest tworem nienaturalnym, godzącym w istocie w podstawowe prawa człowieka, co koncepcja przeciwna - forsowana dziś przez przedstawicieli branży żyjącej z dystrybucji cyfrowych utworów i innych przedmiotów praw własności intelektualnej. A policja ma po prostu egzekwować obowiązujące prawo, dziś nadal niedoskonałe i targane zarówno spazmami postępu nowych technologii, jak i perystaltyką zmiany modeli biznesowych w tej sferze. Nie zazdroszczę Policji, ale wszyscy mamy problem. Trzeba sięgnąć do podstawowych praw człowieka, by w jakiś sposób rozsądnie rozwiązać go w niedalekiej przyszłości...