Papierowe protokoły w sądach ze względów technicznych

Nie przeoczyłem tego wcale, a jedynie postanowiłem sprawdzić, czy rzeczywiście świat się nie zawali. Nie zawalił się. 1 lipca weszły w życie przepisy ustawy z dnia 29 kwietnia 2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, które wprowadzają w polskim wymiarze sprawiedliwości technologiczne novum, jakim są elektroniczne protokoły. Nie ma, co prawda, rozporządzenia wykonawczego, w którym określono by techniczne ramy tworzenia takich protokołów i określającego wymagania dla sprzętu (a to wiąże się też z brakującymi rozporządzeniami do ustawy o informatyzacji). Wydaje się również, że niewiele osób zastanawia się nad problemem dostępności elektronicznych protokołów dla osób niepełnosprawnych (nie tylko uczestników postępowania, ale też np. niepełnosprawnych pracowników sądów), a już temat ponownego wykorzystania takich informacji jest chyba na zbyt dużym poziomie abstrakcji, dla aktualnych rozważań.

Tekst ustawy można znaleźć m.in. na stronie Sejmu RP. Komentarze z czasu przyjmowania ustawy można przeczytać np. w tekście Gazety Prawnej pt. Będą elektroniczne protokoły z rozpraw sądowych (tu m.in. taka informacja: "Wdrożenie rozwiązań umożliwiających korzystanie z protokołu elektronicznego przez sądy wymaga poniesienia wydatków z budżetu państwa w wysokości ok. 250 mln zł."). Ta sama Gazeta Prawna napisała 15 czerwca, a więc nieco przed wejściem w życie przepisów, że "większość z 4 tys. sal sądowych nie jest dostosowana do rejestracji dźwięku" oraz, że "sędziowie domagają się automatycznej transkrypcji e-protokołów na stenogram" - to w tekście zatytułowanym Sądy wciąż bez e-protokołów.

Ustawa weszła w życie i świat się nie zawalił. Dlaczego? Chociaż ustawa stwierdza, że "...z przebiegu posiedzenia jawnego protokolant sporządza protokół. Protokół sporządza się, utrwalając przebieg posiedzenia za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk oraz pisemnie, pod kierunkiem przewodniczącego...", to zostawia również furtkę na utrzymanie status quo:

Jeżeli ze względów technicznych utrwalenie przebiegu posiedzenia za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk nie jest możliwe, protokół jest sporządzany wyłącznie pisemnie, pod kierunkiem przewodniczącego, zgodnie z art. 158 § 2

Brak sprzętu w sądach może być chyba uznany za względy techniczne. Poza tym - czy "pisemnie" to również elektronicznie z bezpiecznym podpisem elektronicznym, weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu? Trudna materia. Trudna.

Niepokoić może jednak coś więcej. O problemach z dostępnością nagrań pisałem w tekstach Accessibility a publiczne materiały audiowizualne oraz Meta warstwy dla multimediów - co z tym zrobić?. W przyjętych przepisach KPC wprowadzono dość wysoką poprzeczkę, by przygotować transkrypcję nagrania. Zarządzenie sporządzenia transkrypcji należy do kompetencji prezesa (całego) sądu i zależy od wniosku przewodniczącego składu orzekającego. W odrzuconych przez Sejm poprawkach Senatu znalazły się propozycje obniżenia tej poprzeczki, ale...

Dla mnie interesujące są normatywne podstawy dostępności i neutralności technologicznej multimediów, dlatego z zaciekawieniem czekam na rozporządzenie. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 158 § 5. KPC:

Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje urządzeń i środków technicznych służących do utrwalania dźwięku albo obrazu i dźwięku, sposób sporządzania zapisów dźwięku albo obrazu i dźwięku oraz sposób identyfikacji osób je sporządzających, jak również sposób udostępniania oraz przechowywania takich zapisów, mając na uwadze:

1) konieczność właściwego zabezpieczenia zapisu dźwięku albo obrazu i dźwięku przed ich utratą, zniekształceniem, nieuprawnionym dostępem, usunięciem lub inną nieuprawnioną zmianą, a także rozpoznawalność dokonania uprawnionej zmiany lub usunięcia i identyfikacji osoby dokonującej tych czynności;

2) minimalne wymagania dla systemów teleinformatycznych używanych do realizacji zadań publicznych, określone w odrębnych przepisach;

3) konieczność zmiany formatu zapisu dźwięku albo obrazu i dźwięku lub przeniesienia na inny informatyczny nośnik danych w celu ponownego odtworzenia zapisu;

4) konieczność zapewnienia możliwości zapozna­nia się z zapisem dźwięku albo obrazu i dźwięku oraz uzyskania z akt sprawy zapisu dźwięku.

Niedawno została znowelizowana ustawa o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (por. Opublikowano nowelizację ustawy o informatyzacji). Teraz mamy tam podstawy do zastanawiania się nad koniecznością zapewnienia "dostępu do zasobów informacji osobom niepełnosprawnym". Ale rozporządzenia wykonawcze, które dostosowane byłyby do nowego brzmienia przepisów ustawy o informatyzacji nie zostały jeszcze wydane. Być może zostaną wydane we wrześniu. Spodziewam się, że będzie to nowe rozporządzenie w sprawie minimalnych wymagań dla systemów teleinformatycznych używanych do realizacji zadań publicznych oraz Krajowe Ramy Interoperacyjności. Oba akty prawne będą musiały zostać uwzględnione przy projektowaniu zasad stosowania "urządzeń i środków technicznych służących do utrwalania dźwięku albo obrazu i dźwięku" dla potrzeb elektronicznego protokołowania w sądach. W ten sposób transkrypcje protokołów sądowych wiążą się z zakazem dyskryminacji osób niepełnosprawnych (por. Równe traktowanie (zakaz dyskryminacji) i krytyka rządowego projektu), ale wiążą się również z problematyką vendor lock-in w informatyzacji. Skoro zamówienia publiczne w tym obszarze mają nas sprowokować do wydania milionów złotych z budżetu można spodziewać się podobnej sytuacji, jak w przypadku podpisu elektronicznego (por. Witamy w świecie interoperacyjności i otwartych standardów), tylko że problemem będą standardy (pewnie własnościowe) elektronicznego zapisu multimediów (por. Drobni importerzy z Chin, cyfryzacja telewizji i patenty na implementacje MPEG oraz Cyfryzacja telewizji naziemnej - jak to jest z "otwartym standardem" emisji?)...

Na pewnym poziomie abstrakcji można również zastanawiać się nad możliwością ponownego wykorzystania tworzonych w wymiarze sprawiedliwości materiałów multimedialnych, które są - w pewnym sensie - informacją publiczną. Po zanonimizowaniu przebieg jawnego posiedzenia mógłby przecież być udostępniony do ponownego wykorzystania (re-use), chociaż wyobrażam sobie spory opór przed tego typu propozycjami. Na razie mamy w Polsce problem z wdrożeniem dyrektywy unijnej, dotyczącej ponownego wykorzystania informacji z sektora publicznego (por. Re-use: Komisja UE pozywa nas w związku z brakiem wdrożenia dyrektywy).

Ważne jednak, że świat się nie zawalił.