Wydaje się, że w "dobie internetu" cisza przedwyborcza jest fikcją

Zgodnie z art. 76b ust. 2 i art. 77 ust. 1 ustawy z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej kampanii wyborczej nie można prowadzić na 24 godziny przed dniem głosowania i w dniu głosowania aż do jego zakończenia. Oznacza to m.in. zakaz prowadzenia agitacji na rzecz kandydatów w jakikolwiek sposób (w ustawie mowa jest o zakazie "prowadzenia w inny sposób agitacji na rzecz kandydatów"). W minionych latach przyglądałem się temu, w jaki sposób cisza jest realizowana i dziś zastanawiam się, czy przepisy wprowadzające ciszę przedwyborczą mają jeszcze jakikolwiek sens?

Aby pokazać, o co mi chodzi, przywołam kilka tekstów z lat ubiegłych: Przypadki naruszenia ciszy wyborczej, Cisza wyborcza od 24:00 w dniu 19 października 2007 r., Cisza przedwyborcza również w Sieci, Cisza przedwyborcza: atak hackerów, gra nerwów czy dziennikarstwo?, a w 2004 roku napisałem felieton zatytułowany Cisza! Internet nie śpi...

Cisza przedwyborcza ma swoje znaczenie dla demokracji. Podobno w Szkocji, taka cisza nie obowiązuje. Nie obowiązuje również w USA. Warto przyjrzeć się również innym systemom wyborczym i sprawdzić, jak ewentualny brak ciszy wyborczej (ang. pre-election silence, electoral silence, campaign silence) wpływa na działanie systemów politycznych (wszak niekoniecznie demokratycznych).

Dzięki Sieci proces komunikacji międzyludzkiej się "zdemokratyzował" na tyle, że "instytucjonalne media" nie są już jedynym przekaźnikiem informacji od nadawcy do odbiorcy. Widać to zwłaszcza w dyskusji o "kradzieży" treści z prasy drukowanej (por. Są różne interesy, a "kto nie jest z nami, jest przeciwko nam"). Internet nie zaśnie na te kilkadziesiąt godzin. Z internetu korzystają również ludzie poza granicami kraju. Można sobie wyobrazić sytuację, w której w trakcie "polskiej ciszy wyborczej" ktoś, kto ma w tym interes, zacznie prowadzić pomysłową agitację na rzecz jednego z kandydatów, a system prawny, w tym grożące za naruszenie ciszy wyborczej sankcje, nie będą go mogły w żaden sposób dosięgnąć. Taka agitacja może zostać "podchwycona" przez masy internautów, którzy jednak w komunikacji "jeden do jednego" będą sobie przesyłali treści przez prawo reglamentowane... "Agitacja" jest więc zjawiskiem, które w dzisiejszych czasach ma, lub może mieć znacznie inne oblicze, niż to, które widzieli twórcy przepisów wyborczych, osadzonych w pewnej tradycji demokratycznej.

Cisza przedwyborcza ma spełniać szereg celów, w tym zapewnić spokojne przeprowadzenie wyborów (by np. ktoś nie prowokował zwyczajnych zamieszek), uniemożliwić manipulację mogące wpływać na wynik wyborczy, itp. Są argumenty za tym, że cisza wyborcza jest w pewien sposób uzasadniona (por. Czy telewizja zagraża demokracji? Fragmenty wystąpień). Problem, który usiłuję zauważyć, jest taki, że nie ma, albo ja nie widzę możliwości zapobiegania pewnym formom naruszenia tej ciszy.

Państwowa Komisja Wyborcza opublikowała dziś Wyjaśnienia Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 18 czerwca 2010 r. w sprawie tzw. "ciszy wyborczej", pod którymi podpisany jest Przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej Stefan J. Jaworski. Czytamy w tych wyjaśnieniach (wytłuszczenie moje):

Media mogą w dniu wyborów informować o przebiegu wyborów oraz pokazywać głosujących kandydatów.

Dopuszczalne jest także prezentowanie osób zachęcających do udziału w wyborach. Jednakże wypowiedzi tych osób nie mogą zawierać żadnych elementów agitacji na rzecz kandydatów. Wypowiedzi tych nie powinni jednak udzielać kandydaci na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, ani osoby wchodzące w skład tzw. sztabów kandydatów lub powszechnie kojarzone z danym kandydatem, gdyż może być to odbierane jako niedozwolona mobilizacja elektoratu tego kandydata.

W okresie tzw. ciszy wyborczej media mogą podawać informacje o kandydatach na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, jednakże informacje te muszą w ten sam sposób prezentować wszystkich kandydatów i obejmować wyłącznie dane zawarte w obwieszczeniu Państwowej Komisji Wyborczej o kandydatach na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, które będzie znajdowało się w każdym lokalu wyborczym.

Zakaz prowadzenia kampanii wyborczej w okresie tzw. ciszy wyborczej obejmuje również wszelką aktywność w Internecie. Oznacza to, że informacje mające nawet charakter agitacyjny umieszczone w Internecie do godz. 24.00 dnia 18 czerwca 2010 r. mogą w nim pozostać. W czasie ciszy wyborczej w Internecie można zamieszczać wyłącznie informacje niemające charakteru agitacji na rzecz kandydatów.

Ponadto w sobotę przedwyborczą i w dniu wyborów (przed zakończeniem głosowania) niedopuszczalne jest publikowanie wyników badań sondażowych o szacowanej frekwencji wyborczej. Natomiast w dniu wyborów można podawać informacje o cząstkowej frekwencji ustalonej przez Państwową Komisją Wyborczą, na podstawie danych otrzymanych z obwodowych komisji wyborczych.

I - jak w poprzednich latach - mogę zapytać: czy umieszczony w dniu 18 czerwca (czyli dziś), o godzinie 23:59, agitujący na rzecz jakiegoś kandydata komentarz, nie ma "agitacyjnej mocy sprawczej" już minutę później? Oczywiście ma. Stwierdzenie PKW dotyczące internetu jest jakąś próbą zaproponowania interpretacji przepisów, które zderzają się ze zjawiskiem internetu. Przypomina mi jednak nieco chowanie głowy w piasek. Inna sprawa, że aby te kwestie rozstrzygnąć w sposób jednoznaczny - wymagana byłaby ingerencję ustawodawcy.

Wyjaśnienia PKW opierają się na literze prawa i pewnych interpretacjach Komisji. Wiadomo jednak, że internet nie zostanie w tym czasie wyłączony. Zapytani przeze mnie w serwisie Blip, Twitter, Facebook, odpowiadali jednoznacznie, że przepisy wprowadzające ciszę wyborczą i możliwości egzekwowania takich przepisów, są fikcją. Jeśli są fikcją, to utrzymywanie przepisów, które są w sposób oczywisty niestosowane, może prowadzić do erozji systemu prawnego, zmniejszenia znaczenia prawa w demokratycznym państwie prawnym.

Nie mam jednoznacznego zdania na temat rozwiązania tego problemu, zatem jedynie odnotuję tu swoje wątpliwości.

Zgodnie z ustawą z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej:

art. 88b.
Kto prowadzi kampanię wyborczą z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 76b ust. 2,
podlega karze grzywny.

Art. 88c.
Kto podaje do wiadomości publicznej wyniki przedwyborczych badań (sondaży) opinii publicznej dotyczących przewidywanych zachowań wyborczych i wyniku wyborów lub wyników sondaży wyborczych przeprowadzonych w dniu głosowania, z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 76c,
podlega grzywnie od 500 000 do 1 000 000 złotych.