Wyrok w sprawie komentarzy w serwisie NaszaKalwaria.pl

29 grudnia 2009 r. w Sądzie Okręgowym w Krakowie Wydział I Cywilny odbyła się rozprawa związana z pozwem o ochronę dóbr osobistych, który wniósł Burmistrz Kalwarii Zebrzydowskej przeciwko administratorowi strony internetowej NaszaKalwaria.pl. Poszło o komentarze użytkowników, które były umieszczane pod tekstami publikowanymi w serwisie. Powód domagał się w pozwie usunięcia z serwisu wymienionych w pozwie osiemnastu komentarzy, które - jak podnosił - naruszają jego dobra osobiste. Wedle pozwu powód zwrócił się do administratora o usunięcie sformułowań oraz uniemożliwienie dalszego ich umieszczania. Pozwany odpowiedział wówczas, że "wypowiedzi mieszkańców są indywidualną oceną osób je wypowiadających", za teść których administrator nie odpowiada... Wczoraj w tej sprawie zapadł wyrok, w którym sąd oddalił powództwo, a w części, w której powód wycofał się z zarzutów w trakcie wcześniejszej rozprawy - umorzył postępowanie. Uzasadnienia wyroku jeszcze nie ma, chociaż są relacje na temat jego ustnych motywów. Do tez, które w tych relacjach się pojawiły mam kilka krytycznych uwag.

Materiały dotyczące rozprawy, w tym treść pozwu oraz treść pism skierowane przez powoda do administratora serwisu można znaleźć w serwisie NaszaKalwaria.pl. Opublikowano tam również relację z wczorajszego ogłoszenia wyroku. Warto pamiętać, że wyrok nie jest prawomocny, a także to, że nie znamy treści uzasadnienia tego wyroku. Czytając przywołane omówienie na stronach pozwanego w nieco inny sposób ustawiam w wyobraźni kolejność potencjalnej argumentacji sądu.

W mojej opinii najważniejszym elementem może być tu konstatacja, że "sąd nie dopatrzył się także naruszenia dóbr osobistych w komentarzach przywołanych przez burmistrza" (to przywołano w relacji na samym końcu, a w mojej ocenie ma najistotniejsze znaczenie dla oceny tego wyroku). Jeśli sąd niedopatrzył się naruszenia dóbr osobistych, to takie ustalenie mogło uzasadniać oddalenie powództwa. Administrator serwisu przywołuje również inne tezy, które miały pojawić się w motywach ustnych uzasadnienia wyroku, w tym - co samo w sobie jest interesujące - że "administrator strony nie może odpowiadać za komentarze, których nie jest autorem". Jeśli istotnie taka była teza sądu - trudno mi się z nią zgodzić.

Zanim jednak odniosę się do powyższego stwierdzenia, aby zaproponować mniej emocjonalną relację - proponuję opublikowany na stronach Obserwatorium wolności mediów w Polsce działającego w ramach Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka (która obserwowała ten proces, zaś pozwanego reprezentowała pro bono kancelaria Kubas, Gos, Gaertner -Adwokaci Spółka Partnerska). Tekst zatytułowany: Powództwo o naruszenie dóbr osobistych przeciwko T.B. oddalone przynosi więcej szczegółów (tam m.in informacja o tym, że na rozprawie Burmistrz cofnął powództwo w części dotyczącej trzech komentarzy). Helsińska Fundacja Praw Człowieka przywołuje tezy ustnego uzasadnienia wyroku sądu, który odniósł się do charakteru prawnego serwisu internetowego (1) oraz do charakteru komentarzy tam opublikowanych (2):

Ad 1. Stronie nasza kalwaria.pl nie można przypisać charakteru prasy zgodnie z przesłankami wynikającymi z Prawa prasowego i traktować jej jako tytułu prasowego, chociażby ze względu nie niespełnienie kryterium periodyczności. Gdyby uznać, że portal ma charakter prasy, wówczas administrator, podobnie jak redaktor naczelny ponosiłby odpowiedzialność za umieszczane w serwisie treści. Sąd wskazał, że portal naszakalwaria.pl jest zbiorem pewnych publikacji i „ścianą na której ludzie mają możliwość umieszczać swoje komentarze”. Sąd podkreślił, że celem działalności portali internetowych, takich jak "naszakalwaria.pl" jest przede wszystkim zainicjowanie i kształtowanie debaty publicznej na tematy ważne dla społeczności lokalnej. Istnienie podobnych serwisów umożliwia prowadzenie takiej debaty, która z reguły toczy się z korzyścią dla interesu publicznego. Ze względu na tak istotną rolę podobnych portali, nadmierna ingerencja w ich działalność byłaby nieproporcjonalna i w ostatecznym rozrachunku społecznie szkodliwa. Sąd dodał, że Internet jest, co do zasady, wolny od kontroli i podlega jej jedynie jeżeli mieści się w formule prawa prasowego. Podsumowując, w tej sprawie należy zatem uznać, iż strona miała charakter „bloga” a nie prasy.

Ad 2. Sąd wskazał, że powód nie zdołał wykazać, że obraźliwe - w jego przekonaniu - komentarze odnosiły się do faktów. Zdaniem Sądu, miały one raczej charakter opinii, która z zasady nie podlega ocenie w oparciu o kryterium prawdy i fałszu.

Nie podlegają one zatem dowodzeniu i sąd nie ma prawa ich dowodzić. Sąd zauważył, że poziom dyskusji w Internecie jest różny. Nie można jednak wymagać, aby znajdowały się tam wyłącznie komentarze pisane językiem literackim. Nie zawsze krytyka jest wyrażana „słownikową polszczyzną”. Jednakże, wpisy na niskim czy prowokacyjnym poziomie także podlegają ochronie. Niewątpliwie obecnie mamy do czynienia z procesem wulgaryzacji dyskursu publicznego w Polsce, sądy oceniając skarżone wypowiedzi muszą zatem brać pod uwagę ogólny poziom toczącej się w społeczeństwie debaty.

Ponadto, Sąd uznał, że pozwany miał ograniczone możliwości drobiazgowej kontroli i edycji umieszczanych na forum wpisów ze względu na ich dużą liczebność. Sąd ocenił, że podjęte przez pozwanego środki kontroli w postaci filtrowania treści wpisów pod kątem zawartych w nich wulgaryzmów i usuwanie ewidentnie znieważających komentarzy były wystarczające.
Powód mógł zwrócić się o usunięcie komentarzy na podstawie art. 14 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną (można żądać zdjęcia wpisów, które naruszają prawo i wiadomości, o których wiadomo, że są bezprawne).

Sąd odwołał się również do argumentu stanowiącego, że burmistrz miasta jest osobą publiczną, która musi liczyć się z tym, że jej działalność może zostać poddana krytyce. Jako osoba publiczna powinien zatem wykazywać większą odporność na krytycznie opinie, negatywnie oceniające wykonywanie powierzonej mu funkcji.

Podsumowując, Sąd dodał, że prawo nie nadąża za rozwojem nowoczesnych technologii i w związku z tym, nie reguluje precyzyjnie zagadnień związanych w wolnością wypowiedzi w internecie. Dlatego rzetelna ocena takich sytuacji ostatecznie należy do sędziego. Jego zadaniem jest więc zadbać o przestrzeganie gwarancji wolności słowa w podobnych przypadkach.

Sąd odniósł się do orzecznictwa ETPCz i standardów z niego wynikających.

I ta relacja bardziej mnie przekonuje, chociaż nadal nie ze wszystkim się zgadzam.

Przykładowo - uważam, że prowadzenie serwisu internetowego można uznać za prasę. W tym sensie serwis internetowy jest, moim zdaniem, jedną z form prasowych, chociaż argumentacja dotycząca periodyczności jest jednym z elementów, które zasługuje na gruntowną, wszechstronną analizę. Uznanie serwisów internetowych za prasę nie zmienia innej z przywołanych tez sądu, a mianowicie problematyki odpowiedzialności redaktora naczelnego.

Należałoby zapoznać się z przeprowadzoną przez sąd analizą przepisu art 25 Prawa prasowego (o ile taka analiza miała miejsce), w którym to przepisie mowa o roli redaktora naczelnego. W dwóch ustępach tego przepisu prawodawca zdecydował się dookreślić, że chodzi w nich o "redaktora naczelnego dziennika lub czasopisma", zaś w innych mowa jedynie o "redaktorze naczelnym". Jeśli zatem przyjąć - za art. 7 Prawa prasowego - tezę, że poza "dziennikami" oraz "czasopismami" w skład pojęcia prasy na gruncie ustawy Prawo prasowe wchodzą również inne formy prasowe (serwisy agencyjne, stałe przekazy teleksowe, biuletyny, programy radiowe i telewizyjne oraz kroniki filmowe oraz - co istotne - wszelkie istniejące i powstające w wyniku postępu technicznego środki masowego przekazywania, w tym także rozgłośnie oraz tele- i radiowęzły zakładowe, upowszechniające publikacje periodyczne za pomocą druku, wizji, fonii lub innej techniki rozpowszechniania) - to przepis art. 25 w części odnosiłby się do redaktorów naczelnych dowolnych form prasowych, w części zaś jedynie do redaktorów naczelnych dzienników i czasopism (oba te pojęcia są definiowane w ustawie).

Upowszechnianie publikacji periodycznych (periodyczność) jest tu tym elementem, na który w licznych komentarzach i odpowiedziach (publikowanych również w tym serwisie; por. Dlaczego urzędy nie rejestrują w sądzie swoich serwisów jako dzienników lub czasopism - publikuję odpowiedzi) zwraca się uwagę. Ale warto zauważyć, że jeśli wymieniony wprost w art 7 ustawy Prawo prasowe "radiowęzeł zakładowy" może być - w pewnych okolicznościach - formą prasową, to może być nią przecież również strona internetowa (nadal upieram się przy tym, że pojęcie "blog" nie ma dla prawa prasowego istotnej warstwy treściowej, która pozwoliłaby oceniać tylko na podstawie zakwalifikowania serwisu do takiej kategorii również jego charakteru jako działalności prasowej lub nie; po prostu nie wiem, co to jest "blog"). Może być - jak uważam - serwis internetowy formą prasową, ale jednocześnie nie dziennikiem, ani nie czasopismem. Wówczas warto zastanowić się nad odpowiedzialnością redaktora naczelnego takiej formy prasowej. Warto też pamiętać, że - skoro przywołałem tu ten radiowęzeł zakładowy - wydawanie różnych form prasowych nie oznacza jedynie ograniczenie się do konieczności spełnienia obowiązków wynikających z jednej ustawy (obowiązuje cały system prawa). Wszak - dając przykład - wydawcy dzienników ukazujących się w telewizji, obok ustawy Prawo prasowe muszą również spełniać przepisy ustawy o radiofonii i telewizji. Analogicznie - jeśli serwis internetowy upowszechnia publikacje periodyczne - obok ustawy Prawo prasowe podlega również ustawie o świadczeniu usług drogą elektroniczną i z tego powodu wydawca takiego serwisu jest świadczącym usługi drogą elektroniczną. Taki wydawca, podobnie jak wydawca np. dziennika publikowanego w telewizji, musi też przestrzegać przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, przepisów o ochronie konsumentów, przepisów związanych z ochroną tajemnic prawnie chronionych, przepisów przewidujących ochronę prawa autorskiego i praw pokrewnych, przepisów o ochronie sui genersi baz danych, etc...

Z innych wyroków wiemy, że komentarze pod tekstami publikowanymi w serwisach internetowych nie zostały uznane przez polskie sądy za "materiały prasowe" (por. Wyrok w sprawie GBY.pl (oskarżony wygrał część sprawy, która dotyczy odpowiedzialności za "materiał prasowy")). Odnośnie redaktora naczelnego wiemy, że - a wynika to z art. 25 ust. 4 ustawy Prawo prasowe - odpowiada on za "treść przygotowywanych przez redakcję materiałów prasowych". Komentarz pod tekstem redakcji, jeśli nie pochodzi od tej redakcji, nie jest materiałem prasowym, a w szczególności nie jest materiałem prasowym przygotowanym przez redakcję.

W tym kontekście należałoby więc czytać art. 38 ust. 1 ustawy Prawo prasowe, zgodnie z którym "odpowiedzialność cywilną za naruszenie prawa spowodowane opublikowaniem materiału prasowego ponoszą autor, redaktor lub inna osoba, którzy spowodowali opublikowanie tego materiału...". W tym kontekście należy też czytać art. 49a. ustawy, w którym mowa o nieumyślnym dopuszczeniu do opublikowania "materiału prasowego". Zgodnie z art. 15 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną świadczący takie usługi "nie jest obowiązany do sprawdzania przekazywanych, przechowywanych lub udostępnianych przez niego danych, o których mowa w art. 12-14" (uśude). Innymi słowy - świadczący usługi (również wydawca serwisu internetowego, który upowszechnia treści periodyczne, a więc wydawca jednej z form prasowych) nie ma obowiązku moderowania komentarzy. Nie oznacza to jednak, że nie może być za nie odpowiedzialny.

Nie jest odpowiedzialny, jeśli zajdą przesłanki wynikające z art. 14 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną (a więc jeśli "udostępniając zasoby systemu teleinformatycznego w celu przechowywania danych przez usługobiorcę, nie wie o bezprawnym charakterze danych lub związanej z nimi działalności, a w razie otrzymania urzędowego zawiadomienia lub uzyskania wiarygodnej wiadomości o bezprawnym charakterze danych lub związanej z nimi działalności niezwłocznie uniemożliwi dostęp do tych danych"). Jeśli zatem wydawca-świadczący usługi drogą elektroniczną wie o bezprawnym charakterze danych, albo po uzyskaniu wiarygodnej wiadomości o takim charakterze danych nie uniemożliwi do nich dostępu - może ponosić odpowiedzialność. Dlatego właśnie uważam, że istotne jest dla komentowanej relacji z wyroku to, że pojawiła się tam teza o braku naruszenia dóbr osobistych. Jeśli przecież sąd doszukałby się w komentarzach treści, które naruszałyby dobra osobiste powoda, a - jak wynika z treści pozwu - powód wysłał do wydawcy serwisu coś, co można uznać za "wiarygodną wiadomość", o której mowa w art. 14 uśude, to wówczas sąd mógłby uznać, że świadczący usługi drogą elektroniczną, który jednocześnie byłby wydawcą (oraz redaktorem naczelnym) jednej z form prasowych innych niż dziennik i czasopismo, mógłby ponosić odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych polegające na zaniechaniu zablokowania dostępu do takich treści (a więc za działanie/zaniechanie własne). To istotne, gdyż przepisy o ochronie dóbr osobistych wprowadzają przecież swoiste domniemanie bezprawności działań (zaniechań) naruszającego ("Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne" - art. 24 KC). W tym miejscu należy przywołać uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu (sygn. I A Ca 1202/09), w którym znajdują się tezy dotyczące związku art. 14 uśude z ochroną dóbr osobistych na podstawie art. 24 KC.

Uznanie, że prowadzący serwis internetowy nie ponosi wogóle odpowiedzialności za dostępne w jego infrastrukturze lub pod jego potencjalną kontrolą treści byłoby krzywdzące dla tych, których dobra osobiste - przez fakt dostępności komentarzy - byłyby zagrożone lub naruszone. Oznaczałoby to, że sąd takim rozstrzygnięciem uniemożliwiałby realizację jednego z podstawowych praw człowieka, a więc prawa do sądu (por. również Nieskuteczna klauzula nieodpowiedzialności oraz Wyrok ETPCz: prawo dochodzenia roszczeń w przypadku naruszenia prywatności).

Powyższe nie zmienia mojej oceny zbieżnej z oceną sądu, że osoby aktywnie działające w życiu publicznym muszą liczyć się z większą ingerencją w sferę ich dóbr osobistych (co nie dotyczy przecież wyłącznie prawa do prywatności; por. Opublikowano uzasadnienie wyroku w sprawie hasła w polskiej Wikipedii (I ACa 949/09)).

Proszę pamiętać, że powyższe komentarze odnoszą się do relacji z ogłoszenia ustnych motywów wyroku, a więc do materiału przekazanego przez pośrednika (co może powodować pewne szumy komunikacyjne) na temat pewnych tez, które mogą nie znaleźć się w uzasadnieniu pisemnym. Czekam na możliwość przeczytania uzasadnienia tego wyroku (tymczasem żadna z relacjonujących go stron nie podała jego sygnatury).

Podobne doniesienia i komentarze gromadzę w dziale dobra osobiste oraz prasa