Odwróćmy bieguny dyskusji o lobbingu w kontekście kopiowania nadesłanych stanowisk

Zacznę od tego, że uważam, że lobbing jest dobry. Lobbing rozumiany w taki sposób, że ktoś zabiega o swoje interesy w systemach prawnym, politycznym, społecznym, gospodarczym. Ktoś, kto nie zabiega o swoje interesy jest skazany na to, że ktoś inny mu coś w swojej łaskawości podaruje. Jest zatem jak liść, który rzucany jest po spienionym nurcie potoku historii, rzucany to w jedną, to w drugą stronę porywami fal. Raz zatonie, raz zostanie wypchnięty na brzeg. Dla żeglarza niesterowna łódź, którą płynie, tworzy sytuację wielkiego zagrożenia. Dlatego żeglarz zabiega o to, by mieć chociaż minimalną prędkość, by móc wykonywać jakiekolwiek manewry. Lobbysta jest takim sternikiem wynajętym przez właściciela ładunku. Są i tacy sternicy, którzy kierują własnymi łodziami, troszcząc się o własny ładunek. Nie mamy pretensji do sterników, że kierują swoimi okrętami w celu dowiezienia ładunku do portu docelowego. O co możemy mieć pretensję? O to, że odpowiedzialny za akwen nie zatroszczył się o jego oznaczenie, że nie ustalił zasad kotwiczenia. Lobbing jest OK. Z rywalizacji lobbystów społeczeństwo może wynosić wiele korzyści. O ile zasady gry będą jasne, efekt pracy lobbystów będzie przejrzysty, a sami lobbyści nie będą stygmatyzowani w dyskursie publicznym.

To oczywiście komentarz do spostrzeżeń uwidocznionych w serwisie LobbyPlag. Można tam znaleźć zestawienia wpływów, jakie uzyskały dokumenty złożone przez spółki wysyłające swoje stanowiska w toku procesu legislacyjnego. W tym przypadku proces dotyczy zmian w europejskich przepisach o ochronie danych osobowych. Podnoszą się głosy, że to oburzające, że eurodeputowani przeklejają fragmenty pism zawierających uwagi i propozycje biznesu. Ja nie jestem zdziwiony i wcale mi to nie przeszkadza. Gdyby obywatele brali udział w konsultacjach i potrafili przedstawić interesujące, nadające się do przeklejenia stanowiska, to znaleźliby się pewnie politycy, którzy takie stanowiska obywateli, by przeklejali. Czymże jest hasło Przejmujemy państwo, jak nie wezwaniem adresowanym do obywateli, by zabiegali o swoje własne interesy?

Samo zestawienie wpływu zgłaszanych przez biznes stanowisk na treść poprawek zgłaszanych przez polityków, nie jest niczym odkrywczym. Możliwość wykazywania takich relacji jest jednym z powodów, dla których tak zabiegam (lobbuje?) o publikowanie kwitów nadesłanych w konsultacjach publicznych i to w takim formacie, by był maszynowo przetwarzalny (a więc m.in. przeszukiwalny, ale też dostępny dla osób, które np. nie widzą). Jeśli dokument jest przetwarzalny maszynowo - można go też porównywać z innymi dokumentami w sposób automatyczny. Zabieganie zatem o stworzenie systemu konsultacji publicznych online nie jest działaniem tylko związanym z poszerzeniem skali partycypacji obywatelskiej, ale też samej przejrzystości procesu legislacyjnego. Aby to się mogło zdarzyć - powinny istnieć ramy prawne przeprowadzania takich konsultacji, które zakładałyby, że nie można w procesie legislacyjnym przesłać stanowiska innym kanałem niż ten, który wszyscy mogą obserwować, a same materiały tak przesłane stają się "materiałem urzędowym", więc przestają być przedmiotem prawa autorskiego.

W tekście Konsultacje założeń do otwartych zasobów publicznych napisałem:

Jeśli nie weźmiecie udziału w konsultacjach wspierając lub krytykując zaproponowane rozwiązania i koncepcje - ktoś inny na pewno w takich konsultacjach weźmie udział i będzie proponował i wspierał rozwiązania, które mogą wam się nie spodobać.

Nadesłanych w toku konsultacji publicznej stanowisk było tak wiele, że ich liczba zadziwiła gospodarza konsultacji. A ja z zainteresowaniem przeczytałem stanowiska, które zostały opublikowane na stronach RCL. To rewolucyjna dyskusja. Lektura tych stanowisk była dla mnie bardzo pouczająca. Potem jedynie komentowałem publicznie: Jako obywatel usiłujący czytać uwagi MKiDN w sprawie "otwartych zasobów" zastanawiam się właśnie, czy Minister Administracji i Cyfryzacji, który wszak odpowiada w polskim rządzie za informatyzację (a tu też jest gospodarzem procesu legislacyjnego dot. otwartych zasobów), mógłby poprosić Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o przesyłanie swoich uwag w procesie legislacyjnym w taki sposób, by dało się je potem maszynowo przetwarzać, w szczególności przeszukiwać? Dlaczego to było dla mnie ważne? Chociażby po to, by móc automatycznie porównywać fragmenty, albo je przywoływać. Bo będę się cieszył, jeśli tworząc prawo ministerstwo sięgnie do nadesłanych stanowisk i wybierze tezy, które pasują do realizowanej przez ministerstwo wizji politycznej (i w ten sposób niejako weźmie za nie polityczną odpowiedzialność). Źle natomiast, że trudno dotrzeć do materiałów źródłowych, a jeśli są publikowane, to czasem są to PDFy z zaszytymi skanami efektów pracy faxu.

Lobbing, rozumiany jako konstruowanie stanowisk reprezentujących interesy lobbującego, jest pożyteczny społecznie. Oto bowiem podejmujący decyzje może to zrobić w stanie większej świadomości społecznej i gospodarczej. Gdyby ktoś nie zgłaszał ("głośno") swoich stanowisk, to one nie będą dostrzegane, a więc bezduszny system w swojej toporności może jakiś interes rozgnieść, roztrzaskać, chociaż na pokładzie stoją obserwatorzy i starają się przyglądać, czy nie ma czegoś "na kolizyjnym".

Napisanie kwitów zgłaszanych potem przez biznes jest kosztowne. Płaci za to biznes, nie zaś państwo. Państwo może zatem korzystać z czegoś, co ktoś inny opłacił. Nie tylko państwo, rozumiane jako pewna oficjalna struktura, ale też i całe społeczeństwo. Interesy się zwalczają i każda grupa opłaca własnych rzeczników swoich interesów. Dokonują oni często ekwilibrystyki pojęciami, oświetlają problemy w taki sposób, by zabezpieczyć swoje interesy. Tylko, że interesy są różnorakie i walka lobbystów powodować może oświetlenie problemu z tak wielu stron, że jego bryła będzie wyraźnie widoczna dla chcących ją podziwiać, a może nawet i kształtować. Wtedy można wziąć się do regulacji problemu, bo ma się więcej wiedzy na temat regulowanego zagadnienia.

Poza wszystkim - w takim ujęciu organizacje strażnicze i zajmujące się rzecznictwem nie robią nic innego, niż robi biznes (trudniej im tylko zdobyć pieniądze na działanie). Oświetlają problem, szukając argumentów w takim lub innym interesie. To wszystko dzieje się przy miernych nakładach publicznych na tworzenie "prawa opartego na dowodach". Jednym z dziś występujących problemów jest to, że politycy nie korzystają z własnego zaplecza intelektualnego, niezbyt chętnie wykorzystuje się think tanki.

Państwo zwyczajnie nie ma możliwości poznania złożoności życia społecznego, jeśli nie będzie mogło pytać o oczekiwania przedstawicieli tego społeczeństwa. Tymczasem państwo organizując konsultacje publiczne może zyskać analizy, za które w innych sytuacjach musiałoby zapłacić (z publicznych pieniędzy). Tworzenie stanowisk w konsultacjach opłacają ci, którzy zabiegają o swój interes. W regulacji lobbingu zatem nie powinno chodzić o stygmatyzowanie działań polegających na zabieganiu o swoje interesy, ale o to, by stworzyć równe boisko do gry interesów. Takie boisko, przy którym widownia będzie widziała dokładnie rozgrywkę i będzie reagowała żywiołowo widząc najdrobniejszy przejaw faulu. Chodzi też o to, by wszyscy mogli korzystać bez ograniczeń z materiałów nadesłanych w toku konsultacji publicznych (moim zdaniem takie dokumenty, jeśli są nadesłane w ramach procedury urzędowej konsultacji publicznych, zyskują walor materiału urzędowego; zatem należy zabiegać o pewne formalizmy samych konsultacji, umocowanie ich w powszechnie obowiązującym systemie prawnym).

Są tacy, którzy oburzają się dziś na polityków, że w swoich poprawkach przekleili fragment tego lub innego stanowiska (Marcin Maj w Dzienniku Internautów nawet używa w tytule swojego tekstu słowa skandal). Dla mnie to znaczy, że tym politykom chciało się przynajmniej sięgnąć do takich kwitów i podjąć decyzję o tym, że taki lub inny fragment pasuje do koncepcji, którą polityk chciałby wspierać, reprezentować. Cieszyłbym się bardziej, gdyby politycy przeklejali fragmenty stanowisk nadesłanych w procesie legislacyjnym w obronie interesu wspólnego. Takie przeklejki również byłoby widać w udostępnionym przez Maxa Schremsa serwisie.

Ale czy wówczas również będziemy nazywali skandalem sytuację, w której zobaczymy w poprawce zgłoszonej przez polityka fragment, przywołany słowo w słowo, propozycji nadesłanej przez La Quadrature du Net, Electronic Frontier Foundation, Reporterów Bez Granic, Amnesty International, Fundację Panoptykon, Fundację Nowoczesna Polska, czy Helsińską Fundację Praw Człowieka?

Trzeba zabiegać o równe boisko do gry, nie zaś spychać z niego niektórych graczy. Jeśli gra toczy się w interesie publicznym (a tylko w ten sposób chciałbym widzieć proces legislacyjny), to efekty pracy lobbystów powinny zasilać domenę publiczną i być powszechnie dostępne i to w taki sposób, by można było takie materiały poddać ponownemu wykorzystania bez żadnych ograniczeń i warunków.

Zaś jeśli ktoś będzie chciał przekupić sędziego (na przykład jeszcze przed rozgrywką) - powinien się liczyć z tym, że zostanie obrzucony pomidorami. Przekupiony sędzia zaś nigdy nie powinien więcej sędziować.

I powtórzę raz jeszcze: re-use informacji publicznej, to dla mnie prawo polityczne, nie zaś tylko ekonomiczne. Narzędzie pokazane w ramach LobbyPlag jest chyba najlepszą ilustracją powodów, dla których tak uważam.

PS.
Przy okazji ACTA kilku różnych posłów na posiedzeniu komisji sejmowych przywołało w niemal niezmienionej postaci opublikowane na VaGla.pl pytania: Pytania o ACTA - ściąga dla dziennikarzy interesujących się tematem. Do dziś można znaleźć na stronie Sejmu RP stwierdzenie przewodniczącego Komisji Innowacyjności i Nowych Technologii, posła Mieczysława Golby, który skomentował jedno takie wystąpienie: "Pan poseł przeczytał całą stronę pana Piotra Waglowskiego". A kiedy Minister administracji i cyfryzacji Michał Boni w kolejnym dniu przywołał przed komisjami sejmowymi moje punkty "pozytywnej agendy", to również przecież było to zaczerpnięte z tego serwisu ("... Proszę mi pozwolić przywołać różne kwestie, które zaczęły się pojawiać od połowy dnia wczorajszego choćby na forum, które zaproponował pan Waglowski..."). Nie wysłałem swoich stanowisk do posłów, ani do ministra. Po prostu je opublikowałem. Przywołano je (swoją drogą aktualne jest pytanie, czy w takim przypadku zostałem wywłaszczony z praw, gdy poseł po prostu przeczytał na komisji mój utwór w rozumieniu prawa autorskiego?). Mogło się tak stać, ponieważ publikuję w internecie przemyślenia, a ktoś uznał, że w danym momencie warto się nimi posłużyć. Czy to już lobbing? Czy publicystyka też zasługuje na stygmaty i miano skandalu?

Przeczytaj również: Dostępność źródeł: motywy z Wikipedii w orzecznictwie polskich sądów oraz Niech rok 2013 będzie rokiem walki z anomią.