Niech rok 2013 będzie rokiem walki z anomią

Anomia to taki termin, którego używał Emil Durkheim na określenie stanu społecznego, który polega na "niepewności w systemie aksjonormatywnym spowodowany najczęściej jego transformacją". W takim stanie członkowie społeczności nie wiedzą, jak należy działać, co jest zgodne z przyjętymi normami, a co z nimi sprzeczne. Nie wiedzą nawet, jakie te normy są. Normy te, to nie tylko normy powszechnie obowiązującego prawa, które stanowione są w jakimś procesie politycznym. Dziś spieramy się m.in. o prawo autorskie i jedni mówią "masz prawo dzielić się z innymi", a inni, że to "piractwo" i "złodziejstwo". Wydaje się, że już czas, by jakoś domknąć proces transformacji, którego początki są jakoś związane z pojawieniem się i upowszechnieniem internetu. Czas, by prawo jasno odpowiadało na pytanie "jak żyć?".

A ponieważ od czasu do czasu spotykam się z komentarzami w stylu "prawo tworzone w Polsce jest po to, by prawnicy mieli pracę" - odnotuję poniżej następujący swój pogląd:

Prawo jest tworzone w procesie politycznym, w którym rywalizują ze sobą różne grupy interesów (ekonomicznych, społecznych, politycznych, etc.). Prawnicy potem są wynajmowani, by reprezentować jednych wobec drugich. Mają prace, ponieważ proces polityczny ("ciągnięcie postawu czerwonego sukna" - jak u Sienkiewicza) nie zakłada np. tworzenia prawa opartego na dowodach. Prawo tworzone jest w realizacji doraźnych korzyści. Ale - podkreślam - nie prawnicy tworzą prawo. Prawnicy reprezentują swoich klientów i tymże prawnikom też zależy na tym, by prawo było jasne, klarowne, przejrzyste. A to dlatego, by dobry prawnik mógł liczyć na przewidywalny wyrok, gdy dojdzie do sporu, w którym kogoś reprezentuje. W przypadku złego, tj. niejasnego, dziurawego, niespójnego prawa nawet najlepszy prawnik nie ma pewności, że sąd jego interpretacje podzieli, a co za tym idzie taki prawnik nie może liczyć na skuteczność - ta skuteczność zaś jest funkcją zarabiania na usłudze. Nie prawnicy tworzą prawo. Żale proszę kierować do Sejmu i Senatu, gdzie siedzą osoby, które owo prawo uchwalają. Prawnicy reprezentują klientów, którzy się spierają między sobą. Prawo tworzone jest w Sejmie i Senacie, podpisywane jest przez Prezydenta, który czasem kieruje, a czasem nie kieruje złe prawo do Trybunału Konstytucyjnego.

Tych, którzy prawników z lubością wskazują, jako beneficjentów złego prawa, zachęcam do przemyślenia i odpowiedzi na pytanie: jak bardzo Państwo interesują się procesem legislacyjnym i np. konsultacjami publicznymi, w których sami moglibyście, gdybyście chcieli, zwracać uwagę na dostrzeżone dziury? Do tego nie trzeba być prawnikiem, skoro tak łatwo dostrzegać te dziury w późniejszych komentarzach na temat jego stosowania.

W wywiadzie, którego niedawno udzieliłem Arturowi Kurasińskiemu przeczytacie Państwo:

Dziś w Polsce nie ma też żadnego oficjalnego, jednolitego systemu informacji o prawie. Nawet takie podmioty jak Rzecznik Praw Obywatelskich mają problem w śledzeniu linii orzeczniczej sądów. Zdarzają się takie sytuacje, że posłowie ustawą uchylają przepisy, które już wcześniej zostały inną ustawą uchylone. W takiej sprawie zapadł wyrok Trybunału Konstytucyjnego, który stwierdził, że zaistnienie w systemie prawnym przepisów, które nie tylko nie zawierają żadnej treści normatywnej, lecz mogą budzić u adresatów wątpliwości co do znaczenia innych przepisów, jest niezgodne z postulatem jasności systemu prawa, a tym samym z zasadą poprawnej legislacji, wywodzonymi z art. 2 Konstytucji. Wspomniana wyżej Rzecznik Praw Obywatelskich w swoim sprawozdaniu przedstawianym tego roku przed Parlamentem sygnalizowała, że coraz częściej Sejm nowelizuje ustawy, które przyjmował całkiem niedawno i nawet takie, które jeszcze nie zdążyły nawet wejść w życie.

To wszystko pokazuje, że w sferze prawodawstwa w Polsce panuje swoisty chaos. Do tego strona społeczna coraz częściej domaga się „tworzenia prawa opartego na dowodach” (chodzi o postulat evidence based policy). Obywatele domagają się informacji publicznej i możliwości brania udziału w konsultacjach społecznych. Aby to wszystko mogło nastąpić należy – jak uważam – wykonać pewną pracę u podstaw.

Rok 2013 mógłby być rokiem walki z anomią. W styczniu pojawią się pierwsze ustawy, które zostaną poddane konsultacjom publicznym za pomocą stworzonego w Ministerstwie Gospodarki pilotażu Konsultacji on-line. W Fundacji ePaństwo uruchomiliśmy kolejne narzędzia serwisu Sejmometr.pl. Można już wyszukiwać pełnotekstowo, a nawet tworzyć powiadomienia. Można już teraz sobie sprawdzić, co "streem danych publicznych" wie o "pewności prawa" przeszukując ponownie wykorzystywane przez Fundację dokumenty sejmowe, rządowe i inne, jak np. wyroki sądów (zachęcam do ustawiania powiadomień).

O działaniach Fundacji można też przeczytać w przywołanym wyżej wywiadzie m.in.:

Zabiegamy o stworzenie standardów technicznych obiegu dokumentów, zabiegamy o dostępność dokumentów, staramy się tworzyć narzędzia, dzięki którym zainteresowani obywatele będą mogli skutecznie i wygodnie monitorować proces legislacyjny i orzecznictwo w tych obszarach, które ich rzeczywiście interesują. Te narzędzia oczywiście będą mogły być wykorzystywane również przez dziennikarzy, organizacje pozarządowe czy lobbystów, a także samych polityków i urzędników. Ale chodzi o stworzenie równego boiska do gry.

I na temat przygotowywanego właśnie w Sejmometrze mechanizmu "kolekcji":

Teraz zaczynamy pracę nad „kolekcjami”. Chodzi o to, by każdy obywatel mógł sobie stworzyć własny zbiór dokumentów, np. dodać do kolekcji projekt ustawy. Potem system będzie powiadamiał go o kolejnych dokumentach związanych z tymi, które dodano do kolekcji. Na przykład mając w kolekcji ustawę o VAT system powiadomi o tym, że właśnie wpłynął projekt jej nowelizacji, albo że odbyło się pierwsze czytanie, albo że Komisja sejmowa będzie nad takim projektem pracować.

Jest szansa również na to, by system podpowiedział, że zapadło orzeczenie na podstawie dodanej do kolekcji ustawy. Szczegóły takich kolekcji wyjdą „w praniu”, ale to jest zarys tego, nad czym myślimy. Liczę na to, że Fundacja ePaństwo będzie partnerem wszystkich organizacji pozarządowych w Polsce. Każda taka organizacja będzie mogła prowadzić własne kolekcje. Kolekcje będą mogły być publiczne lub prywatne. Będzie można nimi współadministrować.

To zaś pozwoli na współpracę między różnymi organizacjami, które działają w danej dziedzinie. Wyobraźmy sobie na przykład kolekcję poświęconą prawu autorskiemu. Ktoś mając konto w serwisie i mając uprawnienia do zarządzania daną kolekcją, będzie mógł obserwować proces legislacyjny i ze „streemu publicznych dokumentów” dodawać kolejne materiały do kolekcji. To zaś pomoże zainteresowanym na bardziej rzetelne branie udziału w konsultacjach publicznych.

Będziemy mogli przygotować kolekcje w takich dziedzinach, jak np. pakiet ustaw wymaganych na taką lub inną aplikację (wówczas system będzie automatycznie sygnalizował nowelizacje i inne dokumenty związane z ustawami w kolekcji). Takie narzędzie pozwoli też na promowanie aktywnych w danej dziedzinie jednostek. Społeczność będzie mogła oceniać, czy warto korzystać z kolekcji zarządzanej przez tego czy innego. To nie musza być organizacje pozarządowe.

To mogą być redakcje prasowe, które w ten sposób będą mogły wzbogacać swoje serwisy o aktualne materiały na temat procesu legislacyjnego i – szerzej – działania państwa. Prowadzę serwis na temat prawnych aspektów społeczeństwa informacyjnego. Zamiast żmudnie przyglądać wszystkie projekty ustaw by wyszukać w nim treści istotnych ze względu na moje zainteresowania – będę mógł wspierać się Sejmometrem. Owszem, będę przeglądał tam projekty ustaw, ale mogę to robić we współpracy z innymi osobami.

Generowany przez kolekcję stream informacji będę mógł przeglądać w telefonie, będę mógł włączyć go do prowadzonego przeze mnie serwisu, będę mógł łatwiej analizować działanie państwa, komentować je. Zwiększy się dostępność informacji, wygodniej też będzie śledzić aktywność państwa w takich dziedzinach, które istotnie leżą w sferze zainteresowania takiego lub innego podmiotu. Myślimy też w Fundacji o tym, by stworzyć narzędzia do promowania aktywnych podmiotów monitorujących państwo.

Na przykład zaznaczyć w Sejmometrze, że gospodarzem danej kolekcji jest ten lub inny. Ktoś, kto aktywnie bierze udział w monitorowaniu państwa w sposób niemal automatyczny stanie się ekspertem, naturalnym partnerem w dyskusji o przyszłości danej dziedziny prawa. Społeczność może taką pozycję weryfikować. Ale jeśli ktoś będzie szukał ekspertów w danej dziedzinie – łatwiej ich znajdzie.

Będziemy też chcieli z czasem wprowadzić możliwość komentowania fragmentów dokumentów publicznych. To oczywiście może być ryzykowne, bo sam wiesz, jaki potrafi być poziomom komentarzy w Internecie. Ale jeśli to dobrze zorganizujemy – społeczność zyska narzędzie „wczesnego ostrzegania” oraz narzędzie wspomagające analizę sytuacji w Państwie. Mając informacje Naród będzie mógł łatwiej realizować władzę zwierzchnią w Rzeczypospolitej Polskiej.

Proponuję, by rok 2013 był rokiem walki z anomią.