Trybunał Sprawiedliwości: brak ogólnego obowiązku nadzoru i filtrowania dostępu do Sieci, ale...

Dziś zapadł ciekawy wyrok Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-70/10. Trybunał uznał, że prawo Unii Europejskiej stoi na przeszkodzie wydanemu przez sąd krajowy nakazowi zobowiązującemu dostawcę dostępu do Internetu do wdrożenia systemu filtrowania mającego na celu zapobieganie niezgodnemu z prawem pobieraniu plików. Co więcej - Trybunał uznał, że tego typu nakaz nie jest zgodny z zakazem nakładania na takiego usługodawcę ogólnego obowiązku nadzoru ani z wymogiem zapewnienia odpowiedniej równowagi pomiędzy, z jednej strony, prawem własności intelektualnej, a, z drugiej strony, wolnością prowadzenia działalności gospodarczej, prawem do ochrony danych osobowych oraz wolnością otrzymywania i przekazywania informacji. Mamy zatem wyrok, w którym łączą się rozważania o ochronie prawa autorskiego oraz neutralności sieci, a także problem filtrowania (moderowania, blokowania, zwłaszcza jeśli chodzi o usługi peer-2-peer) treści przesyłanych w Sieci. Nie można nakładać ogólnego obowiązku, ale - co pośrednio, jak uważam, wynika z tego wyroku - jeśli dostawca dostępu do Internetu sam zdecyduje się wprowadzić taki nadzór lub wprowadzi system filtrowania - może ponosić odpowiedzialność za treści przesyłane w Sieci przez osoby trzecie, a dodatkowo będzie musiał spełnić wszystkie (dodatkowe) przesłanki ochrony danych osobowych, ochrony konkurencji i konsumentów. Generalnie: udostępnianie "neutralnej sieci" jest mniej ryzykowne dla przedsiębiorców, niż takiej, która jest "zarządzana" w zależności od "rodzaju" przesyłanych treści.

Wyrok Trybunału w sprawie C-70/10 dostępny jest na stronach Trybunału (również w języku polskim). W tej sprawie Trybunał analizował m.in. takie przepisy, jak art. 15 dyrektywy 2000/31 o handlu elektronicznym (ogólny brak obowiązku nadzorowania informacji, który w polskim porządku prawnym implementowany jest do art. 15 ustawy o świadczeniu usług drogą elektorniczną i dotyczy również tzw. "zwykłego przesyłu/przekazu"; por. Czy istnieje coś takiego, jak "mere conduit" - "zwykły przekaz"?), motywy 45 i 47 dyrektywy 2000/31 (ograniczenia odpowiedzialności usługodawców będących pośrednikami nie mają wpływu na możliwości zakazów, które mogą np. przybierać formę orzeczeń sądów lub innych organów administracyjnych wymagających, aby usunąć lub zapobiec każdemu naruszeniu prawa oraz brak możliwości nakładania na usługodawców obowiązku nadzoru jedynie w odniesieniu do obowiązków o charakterze ogólnym), artykuł 1 oraz art. 12 wspomnianej dyrektywy (a więc właśnie odpowiedzialność za "mere conduit"). Trybunał analizował również przepisy dyrektywy 2001/29 w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (tu zaś motywy 16 i 59 dyrektywy i art. 8 dyrektywy) oraz Dyrektywy 2004/48 w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej (czyli IPRED; chodzi o motyw 23, art. 3 i art. 11 tej dyrektywy). Trybunał również analizował kwestie ochrony prywatności i ochrony danych osobowych (por. Neutralność sieci oraz zarządzanie siecią w oczach Europejskiego Inspektora Ochrony Danych Osobowych), tj. przepisy dyrektyw 95/46/WE i 2002/58/WE.

Trybunał orzekł:

Dyrektywy:

• 2000/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego (dyrektywa o handlu elektronicznym);
• 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym;
• 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności;
• 95/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 października 1995 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych i swobodnego przepływu tych danych, oraz
• 2002/58/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 lipca 2002 r. dotyczącej przetwarzania danych osobowych i ochrony prywatności w sektorze łączności elektronicznej (dyrektywa o prywatności i łączności elektronicznej),

pozostające w związku i interpretowane w świetle wymogów wynikających z ochrony mających zastosowanie praw podstawowych, należy rozumieć w ten sposób, że stoją na przeszkodzie skierowanemu do dostawcy dostępu do Internetu nakazowi wdrożenia systemu filtrowania

• wszystkich połączeń elektronicznych przekazywanych za pośrednictwem jego usług, w szczególności przy zastosowaniu programów „peer-to-peer”;
• mającego zastosowanie bez rozróżnienia w stosunku do wszystkich jego klientów;
• w celach zapobiegawczych;
• na wyłączny koszt dostawcy i
• bez ograniczeń w czasie,

zdolnego do zidentyfikowania w sieci tego dostawcy przypadków przekazywania plików elektronicznych zawierających utwory muzyczne, kinematograficzne lub audiowizualne, co do których strona powodowa rości sobie prawa własności intelektualnej, celem zablokowania transferu plików, których wymiana narusza prawo autorskie.

W komunikacie prasowym po dzisiejszym wyroku (PDF) czytamy (wytłuszczenie moje):

U źródła omawianej sprawy leży spór pomiędzy Scarlet Extended SA, dostawcą dostępu do Internetu, a SABAM – belgijską organizacją zarządzającą prawami w zakresie udzielania zezwoleń na wykorzystywanie przez podmioty trzecie utworów muzycznych autorów, kompozytorów i wydawców.

W 2004 r. SABAM stwierdziła, że internauci korzystający z usług Scarlet pobierają z Internetu, bez zezwolenia i bez uiszczania opłat, utwory zapisane w katalogu SABAM za pomocą sieci „peer–to–peer” (przejrzysty środek pozwalający na wymianę treści, niezależny, zdecentralizowany i wyposażony w zaawansowane funkcje wyszukiwania i pobierania).

Na wniosek SABAM prezes tribunal de premiere instance de Bruxelles (Belgia) nakazał Scarlet jako dostawcy dostępu do Internetu, pod groźbą okresowej kary pieniężnej, doprowadzenie do zaprzestania tych naruszeń praw autorskich, poprzez uniemożliwienie przesyłania lub odbierania przez jej klientów, w jakiejkolwiek formie, za pomocą programów „peer-to-peer”, plików elektronicznych zawierających utwory muzyczne z repertorium SABAM.

Scarlet wniosła apelację do cour d´appel de Bruxelles podnosząc niezgodność nakazu z prawem Unii z tego względu, że nałożył on na nią de facto ogólny obowiązek nadzorowania połączeń w jej sieci, co pozostaje w sprzeczności z dyrektywą o handlu elektronicznym i z prawami podstawowymi. W tym kontekście cour d’appel de Bruxelles zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem, czy prawo Unii pozwala państwom członkowskim dopuścić, by sąd krajowy nakazał dostawcy dostępu do Internetu wdrożenie systemu filtrowania połączeń elektronicznych – o zasięgu ogólnym, w celach zapobiegawczych, na jego wyłączny koszt i bez ograniczenia w czasie – w celu identyfikacji nielegalnego pobierania plików.

W wydanym dzisiaj wyroku Trybunał przypomniał przede wszystkim, że podmioty praw własności intelektualnej mogą występować o wydanie nakazu przeciwko pośrednikom, takim jak dostawcy dostępu do Internetu, których usługi są wykorzystywane przez podmioty trzecie w celu naruszenia ich praw. Zasady wydawania nakazów podlegają prawu krajowemu. Niemniej jednak, te przepisy krajowe muszą pozostawać w zgodności z ograniczeniami wynikającymi z prawa Unii, takimi jak w szczególności przewidziany dyrektywą o handlu elektronicznym i skierowany do organów krajowych zakaz przyjmowania przepisów zobowiązujących dostawców dostępu do Internetu do prowadzenia ogólnego nadzoru nad informacjami, które przekazują oni w ramach swoich sieci.

W tym względzie Trybunał stwierdził, że taki nakaz wymagałby od Scarlet prowadzenia aktywnego nadzoru nad wszystkimi danymi każdego z jej klientów w celu zapobieżenia wszelkim naruszeniom praw własności intelektualnej. Wynika z tego, że omawiany nakaz nałożyłby obowiązek sprawowania ogólnego nadzoru, co jest niezgodne z dyrektywą o handlu elektronicznym. Ponadto taki nakaz byłby niezgodny z mającymi zastosowanie prawami podstawowymi.

Ochrona prawa własności intelektualnej została wprawdzie przewidziana w Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Niemniej jednak, z Karty ani z orzecznictwa Trybunału w żaden sposób nie wynika, by prawo to było nienaruszalne i że w konsekwencji powinno być objęte bezwzględną ochroną.
Tymczasem w niniejszym przypadku nakaz ustanowienia sytemu filtrowania oznacza nadzorowanie, w interesie podmiotów prawa autorskiego, wszystkich połączeń elektronicznych realizowanych w sieci danego dostawcy dostępu do Internetu, przy czym nadzór taki jest ponadto nieograniczony w czasie. Co za tym idzie, taki nakaz stanowiłby kwalifikowane naruszenie wolności prowadzenia przez Scarlet działalności gospodarczej, ponieważ zobowiązywałby ją do wprowadzenia złożonego, kosztownego i trwałego systemu informatycznego na jej wyłączny koszt.

Co więcej, skutki takiego nakazu nie ograniczyłyby się do Scarlet, gdyż sporny system filtrowania może naruszać także prawa podstawowe jej klientów, a mianowicie ich prawo do ochrony danych osobowych oraz wolność otrzymywania i przekazywania informacji, chronione Kartą Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Oczywiste jest bowiem, po pierwsze, że nakaz ustanowienia sytemu filtrowania pociągałby za sobą konieczność przeprowadzania systematycznej analizy wszelkich zawartości oraz gromadzenie i identyfikację adresów IP użytkowników, od których pochodzą przesłane w sieci nielegalne treści, przy czym adresy te stanowią chronione dane osobowe. Po drugie, istnieje ryzyko, że omawiany nakaz naruszyłby wolność informacji, ponieważ system ten mógłby nie rozróżniać w wystarczającym stopniu niezgodnej z prawem zawartości i zgodnej z prawem zawartości, skutkiem czego jego wdrożenie mogłoby doprowadzić do blokady połączeń o zawartości zgodnej z prawem.

W konsekwencji Trybunał stwierdził, że wydając nakaz zobowiązujący Scarlet do wdrożenia takiego systemu filtrowania sąd krajowy nie spełniłby wymogu zapewnienia odpowiedniej równowagi pomiędzy, z jednej strony, prawem własności intelektualnej, a, z drugiej strony, wolnością prowadzenia działalności gospodarczej, prawem do ochrony danych osobowych oraz wolnością otrzymywania i przekazywania informacji.

Trybunał udzielił zatem odpowiedzi, iż prawo Unii stoi na przeszkodzie skierowanemu do dostawcy dostępu do Internetu nakazowi wdrożenia systemu filtrowania wszystkich połączeń elektronicznych przekazywanych za pośrednictwem usług tego dostawcy, mającego zastosowanie bez rozróżnienia w stosunku do wszystkich jego klientów, w celach zapobiegawczych i na wyłączny koszt dostawcy oraz bez ograniczeń w czasie.

I dodam od siebie, że jeśli przedsiębiorca telekomunikacyjny zdecyduje się jednak wprowadzić filtrowanie lub analizowanie samodzielnie, bez nakazu sądu (co pewnie będzie dotyczyło każdego rodzaju zarządzania przepływem w Sieci, który dotyczyłby analizy treści przesyłu), to chociaż, jak uważam - może to zrobić, ale wówczas nie może korzystać z wyłączenia odpowiedzialności za mere conduit, a dodatkowo musi spełnić wszelkie (dodatkowe) wymogi prawne związane z ochroną danych osobowych i prywatności, a także z ochroną konkurencji i konsumentów...

PS
Przywołajmy jeszcze ten art. 15 dyrektywy o handlu elektronicznym, o którym tu mowa:

Artykuł 15

Brak ogólnego obowiązku w zakresie nadzoru

1. Państwa Członkowskie nie nakładają na usługodawców świadczących usługi określone w art. 12, 13 i 14 ogólnego obowiązku nadzorowania informacji, które przekazują lub przechowują ani ogólnego obowiązku aktywnego poszukiwania faktów i okoliczności wskazujących na bezprawną działalność.

2. Państwa Członkowskie mogą ustanowić w stosunku do usługodawców świadczących usługi społeczeństwa informacyjnego obowiązek niezwłocznego powiadamiania właściwych władz publicznych o rzekomych bezprawnych działaniach podjętych przez ich usługobiorców lub przez nich przekazanych informacjach lub obowiązek przekazywania właściwym władzom, na ich żądanie, informacji pozwalających na ustalenie tożsamości ich usługobiorców, z którymi mają umowy o przechowywanie.