Bujna łąka sztucznej trawy: nieostre i rozmazane zdjęcie polskiej debaty publicznej A.D. 2013

Aby nie wisiała w próżni sprawa "sadzenia sztucznej trawy" wypada napisać jakieś podsumowanie tego tematu. Jak wiadomo - otrzymałem w końcu Umowę między KPRM a brandADDICTED na wsparcie komunikacyjne. Czytelnicy zaczęli dopytywać o jej szczegóły. Dziennikarze zaś przyglądali się temu, w jaki sposób pojawiały się komentarze, od których temat się zaczął. Padły też pytania o dane osoby publikującej komentarze z sieci Ministerstwa Finansów i nawet spotkały się z odpowiedzią. Obok wcześniej sygnalizowanych komentarzy udało się namierzyć też takie, które generowane są niejako w perspektywie "opozycji" wobec rządu. Krótko mówiąc - każda ze stron debaty publicznej gra mniej więcej w tę samą grę. Również rozliczne grupy interesów, nie tylko zwalczające się polityczne frakcje. Publikuję swoiste podsumowanie, ale generalnie jednak temat ten nie będzie miał konkretnego zakończenia. Debata publiczna jest tak "ustawiona", że idealnie nadaje się do manipulowania opinią publiczną bez żadnej odpowiedzialności.

Zaczęło się od obserwacji komentarzy na temat systemu emerytalnego i spekulacji na temat tego, kto mógł być za nie odpowiedzialny. Potem jeszcze opublikowałem tekst W sprawie sadzenia sztucznej, emerytalnej trawy - trzeba zejść głębiej, być może pod ziemię. Tematem zainteresowali się dziennikarze i mogę przywołać informację pochodzącą od Piotra Stasiaka, który w Wydawnictwie Ringier Axel Springer Polska zarządza rozwojem Newsweeka i Forbesa w świecie cyfrowym, a który przyglądał się tematowi komentarzy emerytalnych:

W Dąbrowie pracuje nad tym informatyk i on mówi, że ktokolwiek to zrobił, wiedział co robi. To nie był amator. Przejrzeliśmy też wszystkie komentarze o takiej strukturze na naszych serwisach (Fakt, Newsweek, Forbes). IP się zmieniało co jakiś czas, na przykład mamy kilka spod sieci Play.

W każdym razie wynikało z tych ustaleń, że to nie był sobie taki zwykły sfrustrowany użytkownik internetu, który wklejał sobie jakieś komentarze pod tekstami, tylko było to raczej działanie bardziej przemyślane, systematyczne, zautomatyzowane. Dziennikarzom nie udało się dotrzeć do konkretnej osoby, która za te komentarze była odpowiedzialna.

Ale to nie jest tak, że tylko jeden "nurt myśli politycznej" jest reprezentowany w ramach "sadzenia sztucznej trawy". Oto przykład innych komentarzy "politycznych" (a jest ich zdecydowania więcej):

"Nie chcę Polski Tuska, Michnika, Kutza i Niesiołowskiego. Nie chcę również Polski gejowskiej, feministycznej, znarkotyzowanej i pijanej" - od 22 sierpnia (kiedy to pierwszy raz zrobiłem screenshot wyników dla tej frazy) do dziś przybyło 200 nowych wyników takich komentarzy. Obecnie Google znajduje 10 tysięcy 800 wyników z taką frazą. Siejący tym bot najwyraźniej jest stale aktywny.

Powyższe nie jawi się jako jakieś wyrafinowane narzędzie sterowania umysłami mas społecznych, ale sygnalizuję, że różne "nurty są reprezentowane".

Tematowi debaty publicznej w procesie stanowienia prawa przyglądali się ostatnio dziennikarze przy okazji tekstu Cezarego Łazarewicza pt. "Orzeł może" (nota bene widać, że tytuł akcji "Orzeł może" zaczyna żyć kolejnym życiem). Opisał w nim jak to można wynająć agencję od public relations i jaki to - wedle autora - miało wpływ na proces legislacyjny w interesie konkretnego przedsiębiorstwa: "By zmienić w Polsce ustawę, wystarczy trochę gotówki, firma PR, ulegający wpływom dziennikarze, kilku posłów i generał policji". Ta historia robi się coraz bardziej ciekawa, ze względu na brudną wojnę na haki, która właśnie - jak się wydaje - odbywa się w sferze podmedialnego obiegu informacji (podmedialnego, czyli z udziałem redakcji, które otrzymują jakieś niepodpisane kwity, z udziałem Facebooka, gdzie publikuje się jakieś stanowiska o autorach tekstów, etc.). Wystarczy chyba odesłać do takich materiałów, jak: MDI w odpowiedzi na publikację "Wprost": naczelny tygodnika podejrzewany o podwójne morderstwo, MDI kontra "Wprost". Dziennikarze przegrywają z PR-owcami, albo Brudna wojna MDI z redaktorem naczelnym Wprost. W tle dwa trupy.

Dla mnie to tylko jeszcze jeden przykład na to, że potrzebne są w Polsce cywilizowane zasady debaty publicznej. Chodzi o rozwiązania systemowe, o które będą dbać instytucje kontroli państwowej, które będą też objęte ochroną przysługującą obywatelom, a konkretyzowaną przed niezawisłymi sądami. Stąd w debacie o konsultacjach publicznych różne organizacje domagają się ustawy o procesie stanowienia prawa. By wykonanie przepisów rangi ustawowej chroniło prawa obywatela. W tekście Czego się spodziewam w związku z emerytalnym astroturfingiem pisałem:

Jako obywatel (...) chciałbym móc zapoznać się z rzetelną dyskusja na temat rządowych propozycji. To element postulatu tworzenia prawa opartego na dowodach. Takie konsultacje, jak sobie to wyobrażam, powinny być odpowiednio zaprojektowane. Odpowiednio, to znaczy:

• powinny zostać ogłoszone,
• dokumenty do konsultacji (w tym pytania konsultacyjne) powinny być opublikowane (wszystkie dokumenty w taki sposób, by mogły się z nimi samodzielnie zapoznać również osoby niewidome, czyli w formacie nadającym się do maszynowego przetwarzania),
• powinien być dany odpowiedni czas na zgłaszanie uwag,
• uwagi zgłaszane w trakcie konsultacji (wraz z tożsamością osób je zgłaszających) powinny być udostępnione opinii publicznej.
• jeśli rząd zdecydowałby się na zorganizowanie jakichś spotkań z ekspertami, jakichś konferencji z jedną lub drugą grupą interesariuszy - jako obywatel chcę znać przebieg tych spotkań; jeśli nie dałoby się wówczas uruchomić transmisji online, to chcę poznać przynajmniej protokoły z takich spotkań - i chcę poznać treść tych protokołów przed tym, gdy rząd podejmie decyzje w konsultowanym temacie.
• Rząd ustosunkuje się merytorycznie do zgłaszanych w toku konsultacji uwag, a to odniesienie się będzie publicznie dostępne przed tym, gdy rząd podejmie decyzje w konsultowanym temacie.

Ten ostatni punkt wynika z zasady responsywności, która znajduje się w "Kodeksie konsultacji" (PDF). Zgodnie z nią gospodarz konsultacji ma się odnieść merytorycznie do wszystkich zgłoszonych w toku konsultacji uwag.

Tymczasem "nikt nic nie wie". Odnośnie tekstu Host *.mofnet.gov.pl w debacie o "sadzeniu sztucznej trawy", w którym sygnalizowałem aktywność jakiegoś użytkownika z Sieci Ministerstwa Finansów, który był uprzejmy pisać, że "Polacy to debile", poszło zapytanie do Ministerstwa Finansów w trybie dostępu do informacji publicznej i taka oto przyszła odpowiedź:

Szanowni Pastwo,

Niniejszym informujemy, że Departament Informatyki nie jest w stanie ustalić, który z pracowników umieścił przedmiotowe wpisy na forum dyskusyjnym.
Z uwagi na wolumen danych ustalenie takich informacji możliwe jest za okres ostatnich czterech miesięcy.
W dniach publikacji wpisów na forum w MF nie odnotowano żadnych incydentów związanych z bezpieczeństwem teleinformatycznym.

Pozdrawiam,
Piotr Król
Naczelnik Wydziału
Departament Informatyki
Wydział Koordynacji Procesów i Kontroli"

Jednocześnie rządowa aktywność na Facebooku i w innych "mediach społecznościowych", w których da się rękami zleceniobiorców "zniwelować opinię", przybiera na intensywności (por. Oficjalny kanał KPRM, Wydaje mi się, że Rząd zaczyna przejawiać uzależnienie od Facebooka), zaś w serwisie Kancelarii Prezesa Rady Ministrów nie publikuje się dokumentów, które rząd był uprzejmy przyjąć, a jedynie publicystyczne omówienia (por. Proces legislacyjny: w pogoni za wrażeniem gubi się obywatela).

I takie oto, nieostre i rozmazane zdjęcie polskiej debaty publicznej A.D. 2013 musi starczyć za podsumowanie historii z sadzeniem sztucznej trawy przy okazji "reformy emerytalnej". Wydaje się, że górnicy obronili swoje przywileje, za to - jak słyszę tu i ówdzie - w to miejsce czeka nas wielka nacjonalizacja. Przynajmniej tak mi pisze p. Steve Forbes. Ale kto mu dyktuje kwestie?

Państwo powinno udostępniać obywatelom konkretne dokumenty, nie zaś jedynie ich omówienia. Jeśli tego nie robi - wpycha tym samym debatę publiczną w ramiona siewców trawy. Nie ma to, jak uważam, wiele wspólnego z demokratycznym państwem prawnym.