Roman Dmowski w raporcie Komisji Europejskiej i pytania o odpowiedzialność za publikacje administracji publicznej

Na gruncie tej - dość zabawnej, jak się wydaje - wpadki Komisji Europejskiej, która przygotowała raport poświęcony e-administracji w Polsce, a datowany na marzec 2014 roku, pojawia się szereg poważniejszych pytań i problemów. Otóż pierwszy problem jest taki, że Komisja Europejska nie "obcyndala się" z prawami autorskimi do zdjęć (a być może i do innych utworów) i dla potrzeb swoich publikacji zwyczajnie sięga po zdjęcia "znalezione" w internecie. Drugi problem to problem rzetelności publikacyjnej. Kolejne dotyczą odpowiedzialności za publikacje.

Raport można znaleźć na stronie Komisji Europejskiej jako 16. edycja eGovernment Factsheets - eGovernment in Poland (PDF). Jest to trzydziestosiedmio "stronicowy" dokument opatrzony logo Komisji Europejskiej, w którym to elektronicznym dokumentcie (zdaje się, że również wydrukowanym) znajdują się informacje na temat kraju, rządu, osób odpowiedzialnych za e-government i tak dalej. Na stronie 24. opublikowano eGovernment Who is who, a tam zdjęcie ministra Rafała Trzaskowskiego wraz z danymi kontaktowymi, ale też dane kontaktowe wiceministra Romana Dmowskiego. Temu ostatniemu dodano zdjęcie Romana Dmowskiego - polskiego polityka z okresu międzywojnia. Całość wyszła dość zabawnie. Spodziewam się, że minister Roman Dmowski codziennie musi zmagać się ze zbieżnością swojego nazwiska z nazwiskiem zmarłego w 1939 roku współzałożyciela Narodowej Demokracji.

Strona 24 raportu Komisji Europejskiej na temat e-Government w Polsce.

Ale przy okazji takiej śmiesznostki można zadać (ponownie) kilka ważnych, jak uważam, pytań o odpowiedzialność za publikacje administracji publicznej (oraz - jak w tym przypadku - odpowiedzialność za publikacje wydawane w imieniu Unii Europejskiej).

Jak wiadomo - niedawno mec. Giertych uzyskał sądownie zabezpieczenie roszczeń wobec "Wprost". Jedna okładka i materiał prasowy sprowokowały byłego wicepremiera do wytoczenia powództwa (zob. Sąd zakazał sprzedaży tytułu "Wprost" do końca procesu z Romanem Giertychem). Zabezpieczenie wynikało z tego, że zdaniem powoda przeprosiny będą kosztowały - wedle szacunków - nawet 7 milionów złotych. Czy (ewentualne) naruszenie praw przez publikację w opiniotwórczym tygodniku ma mniejszą, czy większą doniosłość, niż podobne naruszenie, gdyby dokonane było przez publikację Unii Europejskiej? Oczywiście pokrzywdzony może pozywać kogo chce (a kogo nie chce może nie pozywać). Szacunki dotyczące zadośćuczynienia, szkody, kosztu ewentualnych przeprosin - to wszystko może być zweryfikowane przez sąd w toku sporu. Natomiast naruszenie dóbr osobistych, albo prawa autorskiego, można analizować w każdym z tych "mediów" w podobny sposób. Podobnie, jak kwestie odpowiedzialności.

Na razie jest tak, że w wielu przypadkach publikacje "publiczne" są traktowane nieco luźniej. Raczej, jako element propagandy politycznej, która "umyka" regulacjom prawnym. Wielu - jak się wydaje: zwłaszcza dysponentom publicznej kasy, która idzie na takie publikacje - nie w smak koncepcja, że oto ktoś konkretnie miałby odpowiadać prawnie za takie publikacje. Tworzą się różne. Oto Trybunał Konstytucyjny sięga do narzędzi publicystycznych chcąc "stymulować dyskusje konstytucyjną", a przecież taka dyskusja mogłaby być idealnie stymulowana rzetelnymi uzasadnieniami wyroków TK. Jednak "fajnie mieć gazetę" i powstał Obserwator Konstytucyjny. Ja się tym tytułem zacząłem interesować po tym, gdy opublikowano tam bez mojej zgody artykuł, a wcześniej wyceniłem ew. licencję na miliard euro. W efekcie mogę dziś mówić (pewnie ku irytacji Prezesa TK), że Trybunał Konstytucyjny naruszył moje prawa autorskie i - nawiązując do innego wątku dyskusji - sygnalizować, że mam roszczenie do Skarbu Państwa w wysokości 3 miliardów euro za takie naruszenie. Z drugiej strony - bez podstawy prawnej Kancelaria Premiera postanowiła być wydawcą Przeglądu Legislacyjnego, bo to takie fajne pismo, można zyskiwać punkty, skoro to czasopismo punktowane, a dodatkowo za kilka złotych można dać pięcioletnią licencję wyłączną jednemu z komercyjnych wydawnictw na teksty, które płacone są z publicznych pieniędzy. Jest kłopocik.

Wspomniany we wstępie raport Komisji Europejskiej pokazuje ten kłopocik na poziomie Unii Europejskiej. Najpewniej ktoś, kto nie zatroszczył się o odpowiednie materiały do raportu, postanowił na własną rękę zdobyć ilustracje. Być może skorzystał w tym celu z popularnej wyszukiwarki i po wpisaniu imienia i nazwiska wiceministra w MAiC trafił na zdjęcie Romana Dmowskiego z międzywojnia:

Wyniki wyszukiwania grafik spełniających kryterium Roman Dmowski.

Tu mamy nierzetelność przy wyborze ilustracji. Ale jak dużym kłopotem byłoby, gdyby w urzędowej publikacji (urzędowym materiale lub dokumencie) mylono się z prawdą w inny sposób? Czy byłby kłopot, gdyby na przykład poddano konsultacjom publicznym tekst, który ma inne propozycje przepisów niż w urzędowym projekcie?

Kiedy rozważamy publikacje prasowe, to wiemy, że odpowiedzialność solidarną ponosi wydawca, redaktor naczelny i autor. Autor może być anonimowy, ale na każdym egzemplarzu prasa ma obowiązek umieszczania tzw. impressum. Dzięki temu wiadomo wobec kogo można dochodzić roszczeń. To właśnie dlatego w rozporządzeniu dotyczącym Biuletynu Informacji Publicznej przewidziano konieczność ujawniania kto wprowadził informacje, kto je modyfikował. Ale tendencja wykorzystania różnych kanałów informacyjnych przez administrację publiczną sprawia, że wiele informacji nie trafia do BIP-u, a raczej na takie "frywolne" i mało "oficjalne", a może "oficjalne", ale BETA, strony internetowe. Ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną przewiduje, że świadczący usługi drogą elektroniczną również ma spełnić obowiązek informacyjny. Ma podać dane. A jak to jest w przypadku strony Kancelarii Prezesa Rady Ministrów? Jakim reżimem prawnym należałoby ją oceniać? Kto ponosi odpowiedzialność i wedle jakich zasad za publikacje tam umieszczane? Kto ponosi odpowiedzialność za treść raportów Komisji Europejskiej?

W przypadku wspomnianego raportu mamy kilka "klauzul". Oto na początku raportu czytamy:

Disclaimer Komisji Europejskiej: ten dokument nie jest wyczerpujący, ma przedstawiać informacje na temat eGovernment w Polsce, a przede wszystkim żadnej odpowiedzialności za błędy w raporcie nie chcą ponosić jego wydawcy. Za to chętnie wstawiają notę copyright, chociaż - jak już wiemy - przynajmniej jedno zdjęcie wyciągnięto najpewniej z Sieci, a na pewno nie podano jego źródła. Poza tym komu niby przysługują prawa autorskie, jeśli widzimy taką notę copyright? Czy Unii Europejskiej mogą przysługiwać prawa autorskie? (por. Godło i noty copyright - to takie drobne sprawy do załatwienia w e-government)

A co znajdujemy na końcu publikacji? Bezosobową notę, która symuluje impressum:

Nota końcowa, ale bez adresu, bez nazwisk

Czytamy tam:

European Commission - eGovernment Practice
The eGovernment factsheets are one of the ePractice (epractice.eu) services. ePractice is an information and exchange service for European professionals.
The factsheets present an overview of the state and progress of eGovernment in European countries.
ePractice is a joint initiative by the Directorate General for Informatics (DIGIT) and the Directorate General for Communications Networks, Content & Technology (DG CONNECT).
Production/Publishing: ePractice Editorial Team, EUROPEAN DYNAMICS S.A.

Skoro dziś mam roszczenie do Skarbu Państwa o 3 miliardy euro za naruszenie autorskich praw majątkowych do mojego tekstu, który bez zgody i bez poszanowania integralności dzieła został opublikowany na stronach Trybunału Konstytucyjnego, to wobec kogo miałbym konkretne roszczenia, gdyby Komisja Europejska postanowiła wykorzystać któryś z moich artykułów lub innych utworów, a to wszystko w sposób bezprawny? Wobec kogo mec. Giertych szedłby do sądu, gdyby w takim raporcie zasugerowano na jego temat coś, co sprawiłoby u niego chęć dochodzenia roszczeń? A przecież publikacje quasi prasowe to nie wszystko. Był czas, gdy Kancelaria Prezydenta RP i Biuro Bezpieczeństwa Narodowego zajmowały się wydawaniem płyt, a Policja kolęd.

Kwestie odpowiedzialności za informacje publikowane przez państwo i struktury unijne. To - obok poprawienia wadliwego rozporządzenia dotyczącego Biuletynu Informacji Publicznej i poprawienia sposobu udostępniania obywatelom rzetelnej, kompletnej, aktualnej informacji publicznej - istotne wyzwanie dla polskiego i europejskiego e-government.

Ostatecznie chodzi o coś znacznie ważniejszego niż drobna pomyłka tu czy tam. Chodzi o budowanie zaufania obywateli do państwa.

Przeczytaj: Nowe uzasadnienie - mam wrażenie, że Rząd gra z obywatelami w "Trzy karty"