Odpowiedzialność "platformy społecznościowej" za "fałszywe profile" i inne "kradzieże tożsamości"

Temat nie jest nowy, bo wyrok sądu z Sao Paulo zapadł w listopadzie 2009 roku, ale warto go chociaż odnotować: Google został przez sąd zobowiązany do zapłaty pół miliona dolarów odszkodowania na rzecz Rubensa Barrichellego, kierowcy Formuły 1, a to w związku z tym, że w prowadzonym przez korporację serwisie społecznościowym Orkut dopuszczono do zakładania fałszywych profili, rzekomo należących do tego kierowcy. Przypuszczam, że - podobnie jak to było w przypadku wyroków związanych ze zdjęciami w Naszej Klasie i ochroną danych osobowych - również w Polsce zapadną wyroki związane z naruszeniem dóbr osobistych przez podszywanie się w serwisach społecznościowych pod inne osoby. Tym bardziej, że również w Polsce zapadały już wyroki związane z podszywaniem się pod inne osoby, przez zakładanie "fałszywych profili" w serwisach społecznościowych.

O wyroku brazylijskiego sądu pisało wiele źródeł: Breaking: Google ordered to pay Barrichello $500,000, Google ordered to pay 500,000 dlrs to F1 racer Barrichello, F1 Racing Driver Barrichello Wins $500,000 Libel Suit Against Google, Google zapłaci Barrichello odszkodowanie, albo Google przegrał z Barrichello. Z tych źródeł dowiadujemy się, że w serwisie Orkut było ponad 300 różnych profili, których twócy podszywali się pod znanego kierowcę. Wiemy również, że pozew został złożony w 2006 roku. Wiemy również, że sąd zagroził Google dodatkową grzywną w wysokości 590 dolarów za każdy dzień zwłoki w wykonaniu obowiązku usunięcia fałszywych profili. Odszkodowanie zasądzone przez brazylijski sąd jest podobno najwyższym z odszkodowań w historii, zasądzonych w związku z podszywaniem się pod tożsamość (por. phishing) innej osoby. Kierowca ogłosił, że w całej sprawie nie chodzi o pieniądze, a o poszanowanie godności (komentując wyrok Barrichello cytował słowa szwajcarskiego filozofa Henriego Frédérica Amiela: "There is no respect for others without humility in one's self". Zasądzone odszkodowanie ma przeznaczyć na rzecz założonej przez siebie wcześniej organizacji non-for-profit: Barrichello Kanaan Institute.

Nie mogę dotrzeć do treści samego wyroku. Kiedy media relacjonowały jego wydanie pisano również, że wyrok nie jest prawomocny, a spółka Google mogła się od niego odwołać. Nie wiemy dziś, czy spółka Google taką apelcję wniosła.

W 2008 roku zapadł wyrok w sprawie fałszywego profilu założonego w serwisie Facebook. Wówczas sąd miał zasądzić 22 tys. funtów odszkodowania na rzecz pokrzywdzonego (pisał o tym serwis webinside.pl: Pozew za podszywanie się w Facebooku, chociaż o sprawie Mathew Firsht vs. Grant Raphael pisały również inne źródła, np. BBC: Payout for false Facebook profile, albo Channel 4 News: Matthew Firsht wins libel case over Facebook group; sam wyrok The England and Wales High Court, Queen's Bench Division dostępny jest online). O fałszywym profilu w serwisie Facebook pisałem również w tekście Trzy lata i grzywna za profil księcia, kiedy relacjonowałem wyrok przeciwko 26-letniemu informatykowi, który "dla żartu" założył fałszywy profil księcia Maroka.

Również profile w serwisach społecznościowych Yahoo są przedmiotem zainteresowania sądów. O jednej z takich spraw można przeczytać w tekstach: Yahoo sued over failing to delete false profile, lub Court reinstates Yahoo lawsuit over fake profiles. W tej sprawie, której przyglądał się amerykański The Ninth U.S. Circuit Court of Appeals, chodzi o fałszywe profile pewnej kobiety z Oregonu, które spółka Yahoo zobowiązała się usunąć, ale tego nie zrobiła. Sąd zdecydował, że kobieta może w związku z tym pozwać spółkę.

O fałszywych profilach w serwisie LinkedIn pisał serwis ZDNet: Bogus LinkedIn profiles serving malware wskazując, że obok naruszenia dóbr osobistych przy okazji może dochodzić do zagrożeń użytkowników internetu, a to przez zainfekowanie się szkodliwym oprogramowaniem, dystrybuowanym za pośrednictwem takich profili (zob. również Bogus LinkedIn Profiles Harbor Malicious Content).

Marta Klimowicz w 2007 roku zastanawiała się nad konsekwencjami usuwania fałszywych profili przez platformy społecznościowe w tekście Fałszywe profile w społecznościach internetowych. Autorka postawiła tezę, że usuwanie fałszywych profili to błąd:

Jak pokazuje historia Friendstera tego typu zabiegi przynoszą skutki odwrotne od zamierzonych. Zamiast zaprowadzić domniemanie pożądany ład w obrębie społeczności i umożliwiając jej użytkownikom kontakty z samymi "prawdziwymi" ludźmi, serwis ten zgarnął sporą krytykę, niechęć swoich użytkowników (złośliwie zakładających jeszcze więcej fałszywych profili), wreszcie - ich odpływanie.

Rozważania te jednak nie były czynione na gruncie zasad, którymi kierują się współczesne systemy prawne, w których chroni się dane osobowe osób fizycznych (por. doniesienia o przegranej kasacji związanej ze sporem o zdjęcie w serwisie Nasza-klasa), a także dobra osobiste takich osób (por. Zapadają wyroki w sporach o ochronę dóbr osobistych naruszanych w internecie, Wyrok ETPCz: prawo dochodzenia roszczeń w przypadku naruszenia prywatności, czy Przeprosiny online: co można zrobić z domenami, czyli jak Super Express przeprasza Kotecką i Fałszywy blog krakowskiej poetki).

31 lipca 2009 roku Sąd Okręgowy we Wrocławiu wydał wyrok, zgodnie z którym spółka prowadząca serwis internetowy Nasza-klasa ma opublikować przeprosiny i zapłacić 5 tys. zł zadośćuczynienia mężczyźnie, "w imieniu którego" ktoś założył w serwisie profil na jego nazwisko i niejako w "jego imieniu" rozesłał do internautów obraźliwe komunikaty (por. 5 tys. zadośćuczynienia za fałszywy profil w Naszej-klasie). Pokazuje to, że w pewnych sytuacjach utrzymujący infrastrukturę społecznościową podmiot może ponosić prawną odpowiedzialność za przechowywane przez siebie treści, opublikowane - w ramach tej infrastruktury - przez swoich użytkowników...

Zgodnie z art 14 ust. 1 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną:

Nie ponosi odpowiedzialności za przechowywane dane ten, kto udostępniając zasoby systemu teleinformatycznego w celu przechowywania danych przez usługobiorcę, nie wie o bezprawnym charakterze danych lub związanej z nimi działalności, a w razie otrzymania urzędowego zawiadomienia lub uzyskania wiarygodnej wiadomości o bezprawnym charakterze danych lub związanej z nimi działalności niezwłocznie uniemożliwi dostęp do tych danych.

Moim zdaniem nie może być wątpliwości, że w przypadku uzyskania "wiarygodnej wiadomości" i wobec braku reakcji "serwis społecznościowy" może ponosić odpowiedzialność cywilnoprawną również za zagrożenie lub naruszenie dóbr osobistych, o których traktują przepisy art 23 i 24 Kodeksu cywilnego, w przypadku gdy rozważamy wykorzystanie cudzej "tożsamości" w "fałszywym profilu":

Art. 23.
Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Art. 24.
§ 1. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

§ 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.

§ 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym.

Oczywiście są tu również pewne problemy, gdyż czasem nie wiadomo, kto prowadzi dany serwis.

W Polsce toczy się proces, w którym Arnold Buzdygan domaga się ochrony swoich dóbr osobistych, naruszanych - jego zdaniem - przez Zarząd Stowarzyszenia Wikimedia Polska. Ponieważ stowarzyszenie to nie ma wpływu na to, co piszą - w ramach projektów Wikipedia - internauci (stowarzyszenie jest całkowicie odrębnym bytem, wobec Wikimedia Foundation Inc. z siedzią w Tampa na Florydzie) - sądy w dwóch instancjach uznały, że członkowie zarządu tego stowarzyszenia nie mogą ponosić odpowiedzialności za opublikowane w Wikipedii treści (por. Ogłoszono wyrok w sprawie Arnold Buzdygan vs. Stowarzyszenie Wikimedia Polska i Sąd Apelacyjny we Wrocławiu podtrzymał wcześniejszy wyrok w sprawie przeciwko Wikipedii). Powód zamierza złożyć kasację od ostatniego z wyroków, tak więc sprawa jeszcze nie jest zakończona.

Chociaż w tej ostatniej sprawie nie chodzi o podszywanie się pod tożsamość powoda przez założenie i wykorzystywanie jego "fałszywego profilu", to jednak podstawy prawne dochodzenia roszczeń w takim przypadku są takie, jakie mogłyby zostać wykorzystane w przypadku podszycia się kogoś pod tożsamość innej osoby w serwisie społecznościowym (por. również Rynek domenowy: czy już zarejestrowali twoje nazwisko?).

Wydaje się, że takich procesów będzie coraz więcej.