Wystąpienie RPO w sprawie trzykrotności "stosownego" wynagrodzenia z trzema miliardami w tle

Zamieńmy "świadome łamanie praw autorskich" użyte przez Pani/Pana w komentarzu np. na a/ "świadome łamanie prawa własności" czy b/ "świadome łamanie umów." Co otrzymamy?

a/

zastanawiam się czy zlikwidowanie takiej penalizacji świadomego łamania prawa własności (zamiana na kompensatę) nie spowodowałoby, że niektórym zapali się lampka "nie płacę nikomu, po co skoro jeśli mnie pozwą płacę tyle samo co i tak bym zapłacił"

b/

zastanawiam się czy zlikwidowanie takiej penalizacji świadomego łamania postanowień umowy (zamiana na kompensatę) nie spowodowałoby, że niektórym zapali się lampka "nie płacę nikomu, po co skoro jeśli mnie pozwą płacę tyle samo co i tak bym zapłacił"

I jak to brzmi?

W Polsce jedyną funkcją odszkodowania jest (a właściwie: powinna być) tzw. funkcja kompensacyjna, sprowadzająca się do wyrównania wyrządzonej szkody (w przypadku zadośćuczynienia: krzywdy). Kompensacja powinna nastąpić w postaci restytucji naturalnej - czyli przywróceniu stanu, który by miał miejsce, gdyby stanowiące podstawę odpowiedzialności zdarzenie nie wystąpiło - a jeśli nie jest to możliwe albo celowe, to poprzez świadczenie w pieniądzu.

Od karania są przepisy karne - i prawa autorskie również i takimi właśnie przepisami są przecież chronione. Odpowiadając na Pani/Pana tezę: "jeśli mnie złapią, podlegam grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności"- polecam lekturę art. 115 i nast. PrAut.

Tymczasem:
W prawie autorskim jedno naruszenie może wyzwalać sankcje karne i równolegle stanowić podstawę cywilnoprawnej odpowiedzialności o charakterze deliktowym.

Dodatkowa karna funkcja odszkodowania (potworek językowy: bo karanie winowajcy a restytucja poszkodowanemu szkody to dwie różne rzeczy) jest w mojej ocenie szkodliwym dublowaniem sankcji karnej i - będąc wyłomem od zasady restytucji naturalnej - psuciem systemu: bo dlaczego sankcją 2x/3x nie opatrzyć także każdej innej odpowiedzialności deliktowej? Odszkodowanie za wybitą szybę w postaci wstawienia trzech szyb, względnie ceny trzech szyb i ich wstawienia? Bo dzisiaj - parafrazując - "nie płacę nikomu, po co skoro jeśli mnie złapią płacę tylko za szybę?" Czemu nie wprowadzić 2x/3x także do odpowiedzialności kontraktowej, do prawa bezpodstawnego wzbogacenia, do roszczeń o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, do roszczeń o zwrot pożytków itd. itd.?

Tu miała być dłuższa wypowiedź na temat relacji charakteru odszkodowania "2x/3x" za naruszenie a.p.m. z art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b z charakterem odsetek i kary umownej - i w brudnopisie już była, ale nie nadawała się raczej do zamieszczenia; każdy wniosek prowadził do dalszych pytań i wymagał opatrzenia zbyt szerokim komentarzem, a nie chciałbym sugerować Państwu lektury "na wiarę". To temat przynajmniej na solidny artykuł, jeśli nie na pracę magisterską ("Giełda tematów"?). Konkluzja była w każdym razie ta, że odszkodowanie takie w wysokości przenoszącej szkodę na zasadach ogólnych to "środek swoistej represji cywilnej w oderwaniu od rzeczywistej szkody"; nie da się go porównywać z karą umowną nawet wówczas, gdy naruszenie a.p.m. zbiega się z naruszeniem warunków licencji, nie ma też właściwego odsetkom związku z hipotetyczną "szkodą poprzez niemożność korzystania z kapitału" (max. wys. odsetek ustawowych zw. jest z wysokością kredytu lombardowego) czy choćby charakteru świadczenia okresowego.

Ergo: w przypadku zapłaty dwu- albo trzykrotności "stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia [to ważne - bo nie "w chwili naruszenia"!] byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu" możemy mieć do czynienia z zaistnieniem "punitive damages" na gruncie polskiego prawa cywilnego. I tu pytanie: skoro "punitive damages" jest na gruncie prawa polskiego w zakresie odpowiedzialności z tyt. naruszenia a.p.m. co do zasady dopuszczalne, to czy zasądzające takie "odszkodowania" wyroki sądów USA byłyby z naszym porządkiem publicznym zgodne, a zatem - inaczej niż w spr. Cimoszewicz-Harlan / Wprost - w R.P. wykonalne? Chyba w każdym innym przypadku można by mówić o naruszeniu ordre public... O sprawie Cimoszewicz-Harlan / Wprost czyt. np. tu).

Czy "odszkodowanie" (upieram się przy cudzysłowie) takie ma jednak charakter karny? Polecam lekturę art. pt. "Wyższe wynagrodzenie to broń na autorskich piratów" w formie "rozmowy Marka Domagalskiego z Krzysztofem Czyżewskim, adwokatem zajmującym się prawem autorskim", który to art. jako komentarz do wystąpienia RPO pojawił się dzisiaj na stronach "Rz".

Podyskutujmy...

Wyczuwam pewną nadinterpretację ze strony RPO. Po pierwsze, wiadomo że dyrektywy określają pewnego rodzaju minimum ochronne. I określenie zakresu odszkodowania, oceniam jako formułę „co najmniej", by wystarczyło na naprawienie rzeczywistego uszczerbku, a nie że „więcej nie można".

To, że "więcej nie można", wynika z wyłączności funkcji kompensacyjnej odszkodowania. Wszystko co wykracza poza restytucję naturalną jest "swoiste" i nie ma charakteru odszkodowawczego. To o tyle istotne, że można się zastanawiać, w jakim zakresie do "odpowiedzialności swoistej" z art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b da się stosować ustanawiające "zasady ogólne" (patrz lit. a) przepisy KC o odpowiedzialności odszkodowawczej.

Po drugie, nie wzięto pod uwagę dalszego brzmienia art. 13 ust. 1 cytowanej dyrektywy: że ustanawiając wysokość odszkodowania, sądy biorą pod uwagę wszystkie aspekty, także negatywne skutki gospodarcze z utraconymi zyskami włącznie, nieuczciwe zyski uzyskane przez naruszającego oraz elementy inne niż ekonomiczne np. uszczerbek moralny, jaki naruszenie spowodowało dla właściciela.

To wszystko już jest. "Utracone zyski" to lucrum cessans znane zasadom ogólnym z KC. "Nieuczciwe zyski uzyskane przez naruszającego" to m.in. odpowiedzialność karna i karno-prawny przepadek korzyści, przepadek przedmiotów z art. 121 PrAut, korzyści z art. 79 ust. 1 pkt 4 PrAut, a dodatkowo także sankcja z art. 79 ust. 2 pkt 1 PrAut, czyli "zapłata (...) sumy (...) nie niższej niż dwukrotna wysokość uprawdopodobnionych korzyści (...) na rzecz Funduszu." - itd. itd. "Uszczerbek moralny" to zadośćuczynienie - znane tak KC, jak i PrAut (art. 78 ust. 1).

Po trzecie, nie wzięto pod uwagę kluczowej okoliczności, że mamy do czynienia z dobrami niematerialnymi.
Na czy polega owa specyfika praw autorskich, która uzasadnia inne traktowanie?
Przy tego rodzaju dobrach cena licencji (nabycia praw) rzadko kiedy jest kluczowa. Ważne jest natomiast kto, kiedy, i jak wykorzystuje dany utwór. Twórca może po prostu nie chcieć, by ktoś z jego twórczości korzystał, nawet jeśli ten ktoś chce robić to kulturalnie, rzetelnie i zgodnie zasadami sztuki. Mogą być przecież zawarte umowy licencji wyłącznej: daję zdjęcie do wyłącznego korzystania np. dla Coca Coli, to już Pepsi nie może z niego korzystać.

Skoro mówimy o specyfice dóbr niematerialnych, to wspomnijmy też o walorach "wszechobecności" i "nieskończoności" - jeśli ktoś śpiewa moją piosenkę, to ja ją dalej mogę śpiewać... Jak dla mnie specyfika ta sama w sobie nie jest argumentem za tak dalece idącym odejściem od ogólnych zasad ochrony stosunków rzeczowych i zobowiązaniowych, a już w ogóle nie w stronę przyznania im takiego uprzywilejowania.
Prawa z licencji mają charakter zobowiązaniowy, ale niekiedy wzmocnioną skuteczność - np. art. 67 ust. 4 PrAut: "Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, uprawniony z licencji wyłącznej może dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych, w zakresie objętym umową licencyjną." Czyli - posługując się przykładem przywołanym przez p. mec. Czyżewskiego - jeśli Coca Cola w wyniku bezprawnego naruszenia a.p.m. przez Pepsi poniesie szkodę, to ta Coca Cola sobie tę Pepsi pozwie... A co do "Twórca może po prostu nie chcieć, by ktoś z jego twórczości korzystał, nawet jeśli ten ktoś chce robić to kulturalnie, rzetelnie i zgodnie zasadami sztuki" - pozwolę sobie na parafrazę: "Konstruktor może po prostu nie chcieć, by ktoś z jego konstrukcji korzystał, nawet jeśli ten ktoś chce robić to kulturalnie, rzetelnie i zgodnie zasadami sztuki", i trzykrotności "stosownego wynagrodzenia" z tego tyt. nie otrzyma, a jedynie odszkodowanie na zasadach ogólnych. Jeśli zaś twórca "po prostu nie chce", żeby "kulturalnie, rzetelnie i zgodnie z zasadami sztuki" z jego utworu korzystali np. łysi, Romowie, jednoręcy czy niebieskoocy, to może narazić się na ewentualną odpowiedzialność "dyskryminacyjną" i naruszenie dóbr osobistych... (Czyt. np. tu.)

Gdyby zaś przyjąć koncepcję przyjętą w stanowisku RPO okazałoby się, że pytanie o zgodę i czekanie na zgodę nie ma sensu. Że nie ma sensu cały monopol autorski. Bo można wziąć dowolny utwór i go wykorzystać wbrew woli autora. W tej sytuacji nie miałyby sensu umowy wyłączne i cały obrót dobrami niematerialnymi.

Licencje wyłączne sens mają. Jeszcze raz: art. 67 ust. 4 PrAut. A czy sens ma np. pytanie o zgodę i czekanie na zgodę na skoszenie komuś zboża z pola? Można to zboże wziąć i wykorzystać wbrew woli rolnika, który "odszkodowania" "2x/3x" nie dostanie... I umowy kontraktacji nagle nie mają sensu.

Można jednak zapytać, po co jednak 3-krotność odszkodowania?

W mojej ocenie w 80 proc. procesów nie dochodzi się odszkodowania. Niestety nie przypadkowo, bo piekielnie trudno jest udowodnić szkodę, albo ustalić bezprawnie uzyskane korzyści. Pamiętajmy że w ogromniej większości przypadków, przy naruszeniu praw autorskich, to naruszyciel, jako jedyny, ma wiedzę, gdzie, kiedy, ile razy i jak naruszył prawa. Po drugie jak ustalić ile zarobił reklamodawca na sprzedaży reklamowanego produktu przez to tylko, że użył w reklamie danego zdjęcia lub danej muzyki ? Stąd prawo do żądania wielokrotności stosownego wynagrodzenia jest właściwie jedyną bronią właściciela praw przed samowolnym wykorzystywaniem ich utworów. To ona przekonuje potencjalnego naruszyciela, że warto rozmawiać i pytać o zgodę, a gdy brak zgody, to może lepiej nie wykorzystywać cudzych praw.

W mojej ocenie jest to 83% (źródło: wikia.com). Co do trudności dowodowych: tu właśnie (ukłon w stronę VaGli) jest pies pogrzebany. Cieszy rozgraniczanie "bezprawnie uzyskanych korzyści" i "szkody". Tyle, zdanie p. mec. Czyżewskiego można sprowadzić do tego, że swoista odpowiedzialność represyjna z art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. b PrAut ma pokryć korzyści nieujawnione, a podlegające wydaniu na podst. art. 79 ust. 1 pkt 4. To już nie zbieg, a konfuzja podstaw prawnych. Argument, że w obliczu trudności dowodowych "odszkodowanie 2x/3x" jest środkiem wygodnym, jest sam w sobie b. słuszny - ale dlaczego instrument taki ma przysługiwać jedynie dysponentom a.p.m.? Wrzućmy go do prawa ochrony konkurencji, ochrony dóbr osobistych, prawa rzeczowego (bo nie wiemy, ile kto zebrał z naszej jabłoni śliwek)...

A jak to jest w innych krajach uregulowane?

Oderwanie odszkodowania od „rzeczywistej straty", jest dość powszechne w prawie autorskim w innych krajach. Często wprowadza się np. konstrukcję odszkodowania ryczałtowego czy „karze się" za zawinione naruszenie czyichś praw. Tak jest np. w USA gdzie za każde naruszenie sąd może przyznać odszkodowanie (statutory damages) od 750 USD do 30 tys. USD za każdy utwór naruszony, a w sytuacji naruszenia zawinionego — do 150 tys. dolarów.

Ja bym się jednak ucieszył z obszerniejszej listy - i to nie z krajów systemu Common Law i Copyright, a systemu kontynentalnego i droit d'auteur.

Czasem między „konsumentem" utworu a twórcą (ich właścicielem) jest szereg pośredników (widać to zwłaszcza przy zdjęciach), czy tam nie powinno być jednak pewnej taryfy ulgowej dla finalnego użytkownika?

Na pewno warto rozważać, czy nie należałoby zwolnić z tak rygorystycznej odpowiedzialności tego, kto wypełnił wszystkie formalności, zapłacił, zawarł umowę z profesjonalistą, ale okazało się, że na jakimś ogniwie łańcucha tworzenia utworu, ktoś czegoś nie nabył, a przez to korzystający finalnie (to ostatnie ogniwo) nieświadomie i bez winy narusza czyjeś prawa. Brak winy, dopełnienie profesjonalnej staranności przy nabywaniu praw lub uzyskiwaniu zgody, rzeczywiście, powinno bronić przez tą rygorystyczną odpowiedzialnością odszkodowawczą.

I broni. Ale obrona ta zależy od uznania sądu.

Paradoksalnie zatem swoista sankcja z art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b (przynajmniej w świetle wypowiedzi p. mec. Czyżewskiego) nie ma charakteru karnego - a "pojemnościowy", bo pozwala dysponentom a.p.m. i uprawnionym z licencji wyłącznych dochodzić w sposób bardzo wygodny - bo na zasadzie "ryczałtu" - ochrony, która przysługuje im na podstawie innych przepisów, choćby nawet ponad faktyczną szkodę i należne korzyści; większość przywołanych w cytowanym art. zastosowań "odszkodowania 2x/3x" jest w rzeczywistości zdublowaniem instrumentów PrAut, KC i prawa karnego. Sprowadza to "odszkodowanie 2x/3x" do obejścia trudności dowodowych. Nie mam nic przeciwko. Tylko dlaczego z takiego dobrodziejstwa mogą skorzystać tylko oni?

A jeśli spytać mnie o zdanie, to się z p. mec. Czyżewskim nie zgadzam. Skoro ustawodawca przewidział zróżnicowane, ale "dedykowane" instrumenty zniechęcenia potencjalnych i konkretnych naruszycieli w postaci pozbawienia ich korzyści, obowiązku wydania poszczególnych składników, wpłaty na Fundusz itd., to nie można tego interpretować inaczej niż tak, że gdyby chciano udogodnienia dowodowe wprowadzić, to zgodnie z zasadami legislacji wprowadzono by je właśnie tam, a nie do odrębnego instrumentu. Jedynym innym przychodzącym mi na myśl uzasadnieniem "odszkodowania 2x/3x" jest zatem "punitive damages" - czyli jednak funkcja karna...

~~~
Edit: argument historyczno-systematyczny (chociaż w przypadku PrAut systematyka nie jest najlepszym z podejść):

Art. 79 ust. 1 PrAut przed swoją ostatnią nowelizacją brzmiał tak:
"1. Twórca może żądać od osoby, która naruszyła jego autorskie prawa majątkowe,
zaniechania naruszenia,
wydania uzyskanych korzyści albo
zapłacenia w podwójnej, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione, potrójnej wysokości stosownego wynagrodzenia z chwili jego dochodzenia;
twórca może również żądać naprawienia wyrządzonej szkody, jeżeli działanie naruszającego było zawinione."

Dziś jest to:
"1. Uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa:
1) zaniechania naruszania;
2) usunięcia skutków naruszenia;
3) naprawienia wyrządzonej szkody:
a) na zasadach ogólnych albo
b) poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione - trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu;
4) wydania uzyskanych korzyści."

Zapłata sumy pieniężnej w wysokości "2x/3x" od wejścia w życie PrAut1994 aż do 2007 r. (Dz.U. z 5 czerwca 2007 roku, Nr 99, poz. 662) była podstawą roszczenia sui generis, w pojęcie "naprawy wyrządzonej szkody" włączono ją dopiero w 2007...

~~~
Edit 2: Sedno sprawy.

Polecam lekturę materiałów z prac Komisji Kultury i Środków Przekazu nad Rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz o zmianie innych ustaw (Sejm V kad., druk nr 1241), a w szczególności wypowiedzi przedstawiciela Stowarzyszenia Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych prof. Jana Błeszyńskiego (biuletyn nr: 1489/V, komisja: Komisja Kultury i Środków Przekazu /nr 57/, data: 11-01-2007):

(...) Ze zdziwieniem słuchałem osób mówiących o tym, że przedłożony projekt jest wynikiem konsensusu. Nie ma tu żadnego konsensusu. Po prostu była przeprowadzona konsultacja, która została uwzględniona w mniejszym lub większym stopniu. To nie jest projekt zgody zainteresowanych, którzy składali swoje uwagi.

Wydaje mi się, że przedłożony projekt ma podstawową wadę, gdyż od strony legislacyjnej nie jest opracowany w taki sposób, żeby wyeliminować niebezpieczeństwo wprowadzenia zamieszania w obowiązującej obecnie ustawie. Kwestie będące przedmiotem dyrektywy należą do najtrudniejszych. Przede wszystkim chodzi o odpowiedzialność cywilną. Te sprawy muszą być wprowadzane z ogromną ostrożnością, a przede wszystkim z uwzględnianiem skutków, które wynikają z poszczególnych sformułowań.

W przedłożonym projekcie mamy ogromne zamieszanie terminologiczne. Poza tym odnoszę wrażenie, że został on napisany bez odniesienia do stanu potrzeb. Szereg kwestii, będących przedmiotem modyfikacji, jest unormowanych w sposób zadowalający. W uzasadnieniu nie ma ani jednego słowa wskazującego na to, po co zmienia się istniejące zgodne z dyrektywą postanowienia, które mają utrwaloną praktykę i interpretację. W ich miejsce wprowadza się sformułowania, które niepotrzebnie będą budzić wątpliwości i w konsekwencji będą się odwracać przeciwko celowi dyrektywy, jakim jest wzmocnienie ochrony praw autorskich. Podam przykład fundamentalnego przepisu art. 79, który ma dla w polskiej doktrynie i orzecznictwie ogromną tradycję. Przepis art. 79 został napisany w sposób niezrozumiały dla polskiego prawnika, gdyż mieszane są co najmniej trzy pojęcia: szkody i odpowiedzialności odszkodowawczej, prawa do wynagrodzenia, bezpodstawnego wzbogacenia i kary ustawowej w postaci zmultiplikowanego, dwukrotnego obowiązku wypłacenia wynagrodzenia. Niezależnie od zapewne dobrych intencji tego rodzaju regulacja niepotrzebnie będzie powodowała zamieszanie i tworzenie różnych koncepcji zmierzających do uniknięcia ochrony praw autorskich. Została naruszona stara mądra zasada: primum non nocere."

Tamże w podobnym duchu przedstawiciel Stowarzyszenia Zbiorowego Zarządzania Prawami Autorskimi Twórców Dzieł Naukowych i Technicznych Michał Błeszyński:

(...) Na wstępie posiedzenia usłyszeliśmy, jaka jest przyczyna zmiany oraz jaka ewentualna korzyść płynie z nowego brzmienia. Wskazano, że można będzie dochodzić roszczeń na zasadach ogólnych oraz dochodzić krotności stosownego wynagrodzenia. Takie rozwiązanie funkcjonuje już w obecnej ustawie, a więc nie ma konieczności zmieniania tego, co już jest.

Obawiam się zburzenia pewnego ładu, który jest w obecnym przepisie art. 79. Proponowane brzmienie niewątpliwie zawiera błędy terminologiczne i błędy w rozumieniu pojęć. Pomylone jest dochodzenie roszczeń na podstawie dochodzenia odszkodowania (czyli naprawienia szkody) z roszczeniami z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Art. 79 mówi o tym, że szkoda jest naprawiana albo na zasadach ogólnych albo poprzez zapłatę stosownej krotności wynagrodzenia. Funkcją naprawienia szkody jest kompensacja, czyli wyrównanie rzeczywistej szkody. Na czym innym polega dochodzenie roszczeń bezpodstawnego wzbogacenia się, a na czym innym naprawienie szkody.

Tamże: prof. M. Czajkowska-Dąbrowska:

Trochę niepokoi mnie dysproporcja, której od lat byłam przeciwniczką i która bardzo wyraźnie rysowała się w naszym prawie, tzn. dysproporcja między intensywnością ochrony praw autorskich i pokrewnych a intensywnością ochrony własności przemysłowej. Z cywilistycznego punktu widzenia uważam, że to zawsze było bezzasadne i złe. (...) Jeśli nie popełniam jakiegoś błędu w rozumowaniu, to w przedłożonym projekcie widzę utrzymywanie się niepokojącego rozdźwięku w intensywności ochrony. Bardzo wyrazistym tego przykładem jest utrzymanie dwu– czy trzykrotności wynagrodzenia. Tej dwu– czy trzykrotności nie ma w odniesieniu do własności przemysłowej. Pomijając to, że prywatnie, jako teoretyk, uważam to za bezzasadne i niesprawiedliwe, to obawiam się, że jest to po prostu sprzeczne z dyrektywą, która miała na celu wyrównanie, a my utrzymamy duże zróżnicowanie, podczas gdy inne kraje zastosują jednolite środki ochrony. Zwracam uwagę na sprawę szczegółową, tzn. na dwukrotność wynagrodzenia przy niezawinionym naruszeniu. Zawsze mnie to bardzo wzburzało, gdyż jest to sprzeczne z założeniami odpowiedzialności cywilnej. Chodzi mi o systematykę stosowaną w art. 13 dyrektywy. Jestem skłonna zgodzić się z opiniami mówiącymi o wprowadzeniu zamieszania pojęciowego. Jednak ta dyrektywa wprowadziła olbrzymie zamieszanie. Pamiętam list skierowany do bardzo prestiżowego pisma, w którym wybitni przedstawiciele teorii (profesorowie uniwersyteccy) protestowali jeszcze na etapie projektu dyrektywy. Twierdzili, że dyrektywa „wywraca” krajowe porządki w stopniu nieobliczalnym. Jednak dyrektywa została uchwalona – być może z pewnym złagodzeniem tych różnic.

Kwestia dwukrotności stawki przy braku winy. Na poziomie dyrektywy to roszczenie zostało umieszczone w obrębie ust. 1, który mówi o odszkodowaniu, co niezupełnie odpowiada naszym tradycjom. Przesłanką odszkodowania w ujęciu dyrektywy ma być świadome lub mające rozsądne podstawy przekonanie naruszającego. Wydaje się, że utrzymanie dwukrotności stawki przy braku winy w obrębie pojęcia odszkodowania narusza to, co dyrektywa traktuje jako odszkodowanie.

I co? I nic.

~~~
Edycja kolejna. Dalsza lektura materiałów legislacyjnych:

Prof. M. Czajkowska-Dąbrowska:

Mamy takie, a nie inne przepisy, a ja nie jestem przeciwko ochronie praw autorów. Z punktu widzenia cywilistycznego to środowisko dostało jednak jakieś nienormalne przywileje, czego przykładem jest przepis mówiący o dwukrotności wynagrodzenia przy niezawinionym naruszeniu praw. Mój adwersarz mówił o tym, że trudno jest udowodnić winę. Winę trudno jest udowodnić każdemu, a twórcy są jedynymi podmiotami, które przy niezawinionym naruszeniu mają dostawać podwójną stawkę tego, co normalnie byłoby odszkodowaniem czy wynagrodzeniem. W Sądzie Najwyższym stykałam się z przypadkami, kiedy jakiś drobny przedsiębiorca w oczywisty dla mnie sposób nie miał świadomości naruszenia praw i działał w dobrej wierze. Dlaczego ci ludzie mają płacić dwukrotność wynagrodzenia przy braku winy?

Profesor Stanisław Sołtysiński i prof. Aurelia Nowicka koncentrowali się na środkach ochrony własności przemysłowej, które „zjechały” do bardzo umiarkowanego poziomu. Nie kwestionowałam możliwości istnienia jakichkolwiek różnic w poziomie ochrony, lecz zwracałam uwagę na to, że są one nieuzasadnione i gigantyczne. Za wkroczenie w prawo własności intelektualnej typu własność przemysłowa płaci się jednokrotność stawki, natomiast w wypadku praw autorskich – trzykrotność stawki, a przy braku winy – dwukrotność stawki.

Można twierdzić, że owa dwukrotność przy niezawinionym naruszeniu praw jest sprzeczna z prawem unijnym. MKiDN dysponuje ustną opinią, mówiącą o zgodności projektu z dyrektywą unijną, co „zamyka” drogę do jakiejkolwiek polemiki. Jednak kilkoro profesorów uważa, że dwukrotność wynagrodzenia przy niezawinionym naruszeniu jest nieuzasadniona. Oczywiście, jest to korzystne dla autorów, a de facto dla organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Jeśli dostały to w 1993 roku, to trudno oczekiwać, że powiedzą, iż chętnie z tego rezygnują. Po prostu jest to niespotykany prezent.

Uważa się, że prawo cywilne powinno raczej kompensować, ewentualnie może mieć jakąś funkcję prewencyjną. Jego zadaniem nie jest represja, gdyż od tego jest prawo karne. Tymczasem represją jest dwukrotność wynagrodzenia przy niezawinionym naruszeniu praw i trzykrotność przy zawinionym. W wypadku owej dwukrotności jest to niezależne od winy, czyli łamana jest zasada, obowiązująca w prawie karnym, mówiąca o tym, że nie ma represji bez winy.

W moim przekonaniu nadmierny jest zarówno stopień zróżnicowania ochrony praw, jak i owa dwukrotna stawka wynagrodzenia przy braku winy. W opinii prof. Stanisława Sołtysińskiego i prof. Aurelii Nowickiej zawarty był zarzut, który został uwzględniony w odniesieniu do własności przemysłowej. Zgodnie z dyrektywą UE odszkodowanie nie powinno być niezależne od winy. W naszym prawie owe dwu– i wielokrotności tak są zlokalizowane, że mieszczą się w obrębie odszkodowania. Powtarzam, że w dodatku owa dwukrotność jest niezależna od winy.

(...)

Pan prof. Stanisław Sołtysiński zwracał uwagę na to, że w punktach preambuły jest wyraźny punkt, mówiący o tym, że jej celem nie jest wprowadzenie odszkodowania o karnym charakterze. Pani dyrektor z MKiDN mówi, że to wszystko zostało ustnie zaaprobowane jako zgodne z dyrektywą. Jednak pkt 26 mówi, że nie jest celem wprowadzenie obowiązku zastosowania odszkodowań o charakterze kary. Charakter kary ma chyba odszkodowanie będące trzykrotnością stawki wynagrodzenia przy winie, a dwukrotnością przy braku winy. [Wytłuszczenie - MM]

Akurat ten "prosty powód" zupełnie mnie nie przekonuje. Aktualnie obowiązująca ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych wyraźnie odróżnia prawa majątkowe i niemajątkowe. Brak zatem podstaw, aby twierdzić, że prawo zdefiniowane przez samego ustawodawcę jako majątkowe, chroni jakieś inne interesy poza majątkowymi.

Co więcej, ustawa odrębnie wymienia również roszczenia przysługujące w przypadku naruszenia autorskich praw majątkowych i niemajątkowych. Gdyby przyjąć, że art. 79 chroni jakiś interes niemajątkowy, to przepis ten dublowałby regulację art. 78. W konsekwencji ten sam uszczerbek podlegałby podwójnej kompensacji.

Myślę, że uzasadnienia dla roszczenia o 2/3-krotność wynagrodzenia należy szukać gdzie indziej. Moim zdanie chodzi tu raczej o niewymierny uczerbek majątkowy, wynikający z naruszenia prawa do decydowania o sposobie wukorzystania utworu (a więc naruszenie monopolu autorskiego).

Jeśli uznamy, że roszczenie z art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b PrAut służy ochronie nie tylko a.p.m., o czym jednoznacznie negatywnie przesądza nie tylko systematyka PrAut i sam tyt. rdz. 9 (bo wyciąganie z PrAut argumentów systematycznych to jednak wejście na grunt b. grząski), ale przede wszystkim sam określnik zdarzenia wyzwalającego odpowiedzialność w art. 79 ust. 1 ab initio: "uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać...", to rację bytu przepisu art. 78 zupełnie podważamy.

To iż art. 79 zawiera sankcje odnośnie naruszeń praw majątkowych klasyfikuje go jako artykuł ochrony na gruncie cywilnoprawnym dóbr jakimi są prawa majątkowe. Ale sankcje za owe naruszenia mogą mieć charakter i skutek dwutorowy.

Mogą zawierać kompensację, służącą chronieniu oraz odbudowaniu interesu majątkowego (lucrum cessans, jednokrotności opłaty licencyjnej) ale też - poprzez podwyższenie stawki do 2-3-krotności - mieć charakter represyjny, co - w moim przekonaniu - czyni zadość pogwałceniu art. 16 u. 5 i nie pozostaje w żadnej kolizji (a nawet ścisłym związku) z sankcjami z art. 78.

Art. 79 u. 1 p. 3 lit. b, w kontekście 2-3-krotności, pełni taką samą rolę, jaką pełnią sankcje płynące z art. 79 u. 2 p. 2, jedynie skutkuje on dodatkową korzyścią majątkową na rzecz osoby autora.