Crowdfunding: woda drąży skałę - interpelacja w sprawie finansowania społecznościowego

Powinniśmy sobie uświadomić, że potrzebna jest szersza dyskusja na temat różnych spraw związanych z funkcjonowaniem Internetu w Polsce. (...) Powinniśmy być w ciągu tygodnia gotowi ze wskazaniem obszarów, nad którymi warto toczyć dyskusję na temat utrzymania, a nawet wzmocnienia wszystkich swobód, które w Internecie funkcjonują. (...) Drugi obszar dotyczy crowdfundingu - różnych form finansowania niektórych przedsięwzięć. Przy okazji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy mieliśmy taki przykład i przepisy prawne muszą się na to otworzyć. Jest również - dla tych, którzy naprawdę interesują się Internetem - jeszcze jedno zjawisko i jeden proces zwany corwdsourcingiem, który polega na tym, że szuka się wspólnych rozwiązań poprzez debatę internetową. Myślę, że o takich sprawach również warto dyskutować i będziemy chcieli dyskutować.

Deklarację przystosowania anachronicznego polskiego prawodawstwa do popularnych na całym świecie nowoczesnych form pozyskiwania kapitału finansowego dla przedsięwzięć dobroczynnych, kulturalnych i biznesowych należy przyjąć z dużym zadowoleniem.

Finansowanie społecznościowe jest obecnie jednym z najdynamiczniej rozwijających się trendów kapitalizacji innowacyjnych rozwiązań gospodarczych oraz pozyskiwaniem funduszy na działalność dobroczynną lub artystyczną. Największy portal crowdfundingowy na świecie Kickstarter poinformował niedawno, że w kwietniu 2011 r. za jego pośrednictwem przekazano (po dwóch latach działalności) już łącznie 50 mln dolarów. W ciągu kolejnego półrocza, do października 2011 r. suma ta została podwojona - zebrano łącznie 100 mln. Według analityków Gartner Research już w 2013 r. na świecie zostanie w ten sposób zebranych i zainwestowanych blisko 7 mld dolarów.

W wyniku kolejnych sukcesów portali prowadzących zbiórki na rzecz indywidualnych osób oraz stowarzyszeń w Stanach Zjednoczonych przygotowane zostały odpowiednie zmiany likwidujące lukę prawną i wprowadzające wyłączenie podatkowe w zakresie crowdfundingu. Tym samym, dzięki uchwaleniu przez Izbę Reprezentantów w listopadzie ub.r. the Entrepreneur Access to Capital Act finansowanie społecznościowe będzie legalną formą pozyskiwania kapitału przez drobnych amerykańskich przedsiębiorców. Tymczasem w Polsce nie tylko nie ma przepisów podatkowych uwzględniających specyfikę pozyskiwania kapitału od społeczności internetowej, ale dodatkowo możliwość prowadzenia tego rodzaju działalności może być uniemożliwiona bądź w najlepszym wypadku reglamentowana przepisami anachronicznej ustawy o zbiórkach publicznych z 15 marca 1933 r. Świadczy o tym choćby informacja twórców projektu Projektstarter, którzy w październiku 2011 r. poinformowali, iż tymczasowo zawieszają uruchomienie portalu, gdyż mimo długich i szczegółowych rozmów z Ministerstwem [Spraw Wewnętrznych i Administracji - Przemysław Wipler] platforma crowdfundingowa z punktu widzenia utartych procedur nadal stanowi dużą innowację i przez to nastręcza trudności w jej rejestracji jako narzędzia do przeprowadzania zbiórki publicznej.

Uruchomienie inicjatyw opartych o ideę finansowania społecznościowego w zakresie działalności dobroczynnej i kulturalnej wymaga w pierwszej kolejności nowelizacji lub całkowitej derogacji przepisów określających zasady prowadzenia zbiórek publicznych. Jednocześnie potencjalny rozwój finansowania społecznościowego dla innowacyjnych przedsiębiorstw, start-upów i małych firm może zostać zablokowany innymi przepisami prawa. To szczególnie niepokojące, gdy weźmie się pod uwagę niedawno opublikowane dane ZUS pokazujące, że w 2011 r. powstało w Polsce tylko 37 tys. nowych firm, podczas gdy w poprzednich latach powstawało średnio między 80 a 100 tys. nowych przedsiębiorstw. W tej sytuacji pozyskiwanie kapitału ze społeczności tworzy perspektywę dokapitalizowania innowacyjnych pomysłów przy jednoczesnej partycypacji w zyskach szerokiej rzeczy inwestorów.

W związku z powyższymi informacjami zwracam się z uprzejmą prośbą do Pana Ministra o udzielenie odpowiedzi na pytania:

1. Czy MAC widzi możliwość uchylenia ustawy o zbiórkach publicznych?

2. Czy w MAC prowadzone są obecnie jakiekolwiek prace na rzecz zapowiedzianego przez Pana Ministra otwarcia przepisów polskiego prawa na ideę crowdfundingu?

3. Jakie ograniczenia - poza przepisami dotyczącymi zbiórek publicznych - dla rozwoju finansowania społecznościowego zidentyfikowało MAC w polskim systemie prawnym?

4. W jaki sposób, zdaniem MAC, powinny docelowo zostać opodatkowane środki przekazywane przedsiębiorcom w ramach crowdfundingu inwestycyjnego, a w jaki sposób potencjalne zyski inwestorów?

Poseł Przemysław Wipler

Na wstępie należy zaznaczyć, iż tematyka zbiórek publicznych znajduje się w kompetencjach Departamentu Zezwoleń i Koncesji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, zaś pojawienie się tematyki crowdfundingu w wystąpieniu pana Michała Boniego, ministra administracji i cyfryzacji, na posiedzeniu Komisji Innowacyjności i Nowych Technologii należy wiązać z pracami nad nowelizacją ustawy o działach oraz planami włączenia komórki zajmującej się ww. kwestiami w struktury powołanego Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Zatem poniżej przedstawione stanowisko w tej materii opiera się na informacjach uzyskanych z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

Organizacje pozarządowe, jako podmioty mające osobowość prawną, prowadzące działalność o zdefiniowanym charakterze, mają prawo do upowszechniania celów swojego działania oraz pozyskiwania funduszy na tę działalność w sposób określony statutem oraz przepisami prawa. Pod pojęciem „zbierania funduszy” należy rozumieć ogół działań, jakie podejmują organizacje pozarządowe, a których efektem ma być pozyskanie środków na prowadzoną działalność. Zbieranie funduszy na działalność organizacji może odbywać się m.in. poprzez otrzymywanie darowizn, spadków, zapisów, dotacji, dochodów z majątku organizacji i prowadzonej działalności gospodarczej czy wreszcie z ofiarności publicznej.

Sprawy dotyczące zbiórek publicznych reguluje ustawa z dnia 15 marca 1933 r. o zbiórkach publicznych (Dz. U. Nr 22, poz. 162, z późn. zm.) oraz rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 6 listopada 2003 r. w sprawie sposobów przeprowadzania zbiórek publicznych oraz zakresu kontroli nad tymi zbiórkami (Dz. U. Nr 199, poz. 1947, z późn. zm.).

Art. 1 ustawy o zbiórkach publicznych mówi, iż wszelkie publiczne zbieranie ofiar w gotówce lub naturze na pewien z góry określony cel wymaga uprzedniego pozwolenia władzy. Zgodnie zatem z dyspozycją cytowanego przepisu prawa, ze zbiórką publiczną mamy do czynienia w sytuacji, gdy jednocześnie zostaną spełnione trzy przesłanki: określony będzie cel, akcja będzie miała publiczny charakter oraz zbierane będą ofiary.

Konieczność zapewnienia ochrony interesu społecznego rozumianego jako ochrona woli ofiarodawców oraz odbiorców pomocy niesionej ze środków pochodzących z ofiarności publicznej dała wyraz potrzebie reglamentacji i odróżnienia od innych źródeł dochodu organizacji uzyskanego ze zbiórki publicznej. Powyższe było i nadal pozostaje podstawą regulacji prawnych z zakresu zbiórek publicznych. Zgodnie z wolą ustawodawcy środki uzyskane w wyniku przeprowadzenia zbiórki publicznej mogą być spożytkowane wyłącznie na cel określony decyzją, co pozostaje gwarancją realizacji celu godnego poparcia ze stanowiska interesu publicznego, zgodnego z wolą ofiarodawców, nie pozostawiając miejsca na dysponowanie tymi środkami zależnie od woli i kondycji finansowej organizacji, która zbiórkę przeprowadziła, w tym na finansowanie z tych środków administracyjnych kosztów prowadzonej działalności.

Mając na uwadze powyższe, w ocenie Departamentu Zezwoleń i Koncesji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, nie wydaje się zasadne uchylenie ustawy o zbiórkach publicznych. Jednakże wobec współcześnie dostępnych, a nieprzewidzianych przez ustawodawcę w 1933 r. technicznych możliwości przekazywania ofiar i nowoczesnych form pozyskiwania funduszy, jak również aspektów związanych z finansowaniem społecznościowym dla przedsiębiorstw i małych firm uzasadnione może być dokonanie analizy przepisów w przedstawionym wyżej zakresie. W tym kontekście konieczne będzie wypracowanie całościowych rozwiązań, w tym również podatkowych, odnoszących się do pozyskiwania środków zarówno na szeroko rozumianą działalność charytatywną, jak i finansowanie innowacyjnych rozwiązań gospodarczych/kulturalnych/artystycznych. Obecnie obserwowane jest powstawanie nowych portali/serwisów, za pośrednictwem których pozyskiwane są środki m.in. na finansowanie innowacyjnych przedsiębiorców, start-upów i małych firm. Serwis pozwala jego użytkownikom na pozyskiwanie środków finansowych na realizację projektów. Środki finansowe na realizację projektów wpłacane są przez finansujących projekt i gromadzone przez operatora. Warunkiem przekazania zgromadzonych środków finansowych dla twórcy projektu jest zebranie co najmniej całej zadeklarowanej kwoty w określonym terminie. W przeciwnym razie dotychczas zebrana kwota środków finansowych wedle uznania finansujących projekt jest im zwracana lub przekazywana na rzecz innego projektu. Zaznaczyć należy także, że z reguły serwis pobiera prowizję od zgromadzonych środków.

Obecnie w Kancelarii Prezydenta RP organizowane są spotkania na temat zbiórek publicznych, w których udział biorą zarówno przedstawiciele organów administracji, jak i organizacji pozarządowych. Kolejne spotkanie zaplanowane jest na dzień 29 marca 2012 r.

Jednocześnie warto podkreślić, iż zacytowany przez pana posła fragment wypowiedzi wskazujący na konieczność podjęcia działań w zakresie dostosowania polskiego prawodawstwa do wymogów i wyzwań społeczeństwa cyfrowego należy rozpatrywać w szerszym kontekście związanym z problematyką umowy ACTA i dyskusji na temat ram prawnych społeczeństwa cyfrowego. Rozwój mechanizmów finansowania społecznościowego, jak również otwartych modeli dystrybucji w zakresie działalności kulturalnej, artystycznej oraz badawczej może stanowić ważne uzupełnienie systemu zbiorowego zarządzania prawami własności intelektualnej, zwiększając dostępność wartościowych treści w Internecie czy przeciwdziałając prywatyzacji informacji.

W odniesieniu do działalności społecznej i dobroczynnej mechanizmy te stają się elementem budowy społeczeństwa obywatelskiego. Mając na względzie powyższy kontekst, umiejscawiający zagadnienia związane z barierami rozwoju finansowania społecznościowego w szerszej perspektywie dyskusji o regulacji środowiska cyfrowego, należy przypomnieć, iż Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji podjęło działania związane z identyfikacją najważniejszych obszarów prawnych wpływających na realizację swobód obywatelskich w Internecie. Zainicjowana została również debata publiczna w zakresie realizacji praw dotyczących m.in. wolności wypowiedzi, dostępności do informacji, przejrzystości reguł i sposobów zarządzania przepływem danych. W dniu 5 marca 2012 r. w Centrum Nauki Kopernik zorganizowany został Kongres Wolności w Internecie, podczas którego odbyły się panele dyskusyjne dotyczące m.in. kwestii zapewnienia równowagi między twórcami a użytkownikami (praw związanych z dostępem do dóbr kultury oraz praw własności intelektualnych) oraz zagadnień dotyczących trendów w modelach dostępu do zasobów w sieci (biznesowych oraz związanych z dostępem do zasobów publicznych). Na stronie internetowej MAC opublikowane zostały postulaty zebrane w czasie warsztatów, jak również pełne nagrania z otwarcia i czterech sesji warsztatowych Kongresu Wolności w Internecie. Wyłonione zostały również tematy, które zostaną poddane analizie w ramach specjalnie powołanych grup warsztatowych mających na celu wypracowanie konkretnych propozycji realizacyjnych, w których uczestniczyć będą zarówno przedstawiciele administracji rządowej, jak i zainteresowani eksperci społeczni. Jako że mechanizmy finansowania społecznościowego mogą być wykorzystywane w różnych dziedzinach życia publicznego (kultura, nauka, dobroczynność, przedsiębiorczość) mających osobne systemy regulacyjne kwestie dotyczące identyfikacji barier rozwoju tego typu inicjatyw sieciowych będą przedmiotem czwartego tematu obejmującego ogólny przegląd systemu prawnego pod kątem przystawalności do świata cyfrowego. I to właśnie na forum tej grupy warsztatowej będziemy chcieli dokonać analizy rozwiązań prawnych i podatkowych istniejących w innych krajach, w tym wskazanych przez pana posła doświadczeń i rozwiązań rządu Stanów Zjednoczonych – kraju wiodącego w dziedzinie innowacji internetowych.

Rozwój inicjatyw opartych na idei finansowania społecznościowego wpisuje się w priorytety rządu RP wskazane w obowiązujących i powstających dokumentach strategicznych. Z analiz porównawczych Polski na tle innych krajów europejskich, w tym regionu Europy Środkowo-Wschodniej, wynika, iż przestarzałe środowisko prawne jest jednym z głównych czynników opóźniających rozwój cyfrowy Polski. W wizji „Polski cyfrowej roku 2030” przedstawionej w długookresowej strategii rozwoju kraju wskazano, iż jednym z wymiarów obecnych przemian związanych z rozwojem mediów cyfrowych jest deinstytucjonalizacja dostępu do wiedzy, edukacji i kultury, która wynika z interaktywnej właściwości nowych mediów i technik teleinformatycznych. Rozwój finansowania społecznościowego jest jednym z przejawów tych procesów.