Polityczny, sądowy i prokuratorski nadzór nad ustawowo dozwolonymi czynnościami operacyjnymi organów ścigania

Rząd przyjął przedłożony przez ministra sprawiedliwości Projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw. Chodzi o te nowelizacje, które - jak się wydaje - są efektem interwencji Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, a które dotyczą m.in. prób wydobycia statystyk dotyczących stosowania techniki operacyjnej (m.in. podsłuchów telefonicznych) w Polsce. Warto przy tym pamiętać, że 17-tego lutego Rada Ministrów przyjęła projekt nowelizacji ustawy Prawo telekomunikacyjne, w którym poszerza się definicję pojęcia "abonent", co jest wynikiem wyroku Trybunału Sprawiedliwości (C-492/07). Warto również pamiętać o projektowanej od ponad dwóch lat nowej ustawie o ochronie informacji niejawnych. Jak widać deklarowanego "wstrzymania" prac nad projektami ustaw, które dotyczą "społeczeństwa informacyjnego" nie da się tak łatwo wprowadzić w życie, a w przypadku zwiększenia przejrzystości działania organów ścigania (i szerzej - organów władzy publicznej) chyba nikt temu zbytnio nie będzie miał woli przeszkadzać. Z drugiej strony aktualne są pytania o to, czy minister infrastruktury przekroczył delegację ustawową, gdy zaprojektował rozporządzenie dotyczące retencji danych telekomunikacyjnych. To wszystko stanowi element dość skomplikowanego systemu prawnego, na który warto patrzeć "holistycznie".

O przygotowaniach do przyjęcia noweli Kodeksu postępowania karnego pisałem w tekście Informacje na temat stosowania kontroli operacyjnej powinny być udostępniane społeczeństwu. Tam też streściłem działania Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, która niedawno wszak wygrała przed przed Wojewódzkim Sąd Administracyjny w Warszawie z Agencją Bezpieczeństwa Wewnętrznego pierwszą część sporu o udostępnienie informacji publicznej. Pierwszą część, gdyż w wyroku chodziło o formę, w jakiej ABW powinna ustosunkować się do wniosku HFPC, a powinna to zrobić decyzją administracyjną, czego jednak nie uczyniła. Wyrok ten relacjonowałem w tekście Obywatele v. służby: coś się rusza?, jest również dostępna jesgo treść (sygn. II SAB/Wa 152/09) wraz z uzasadnieniem. W uzasadnieniu tym czytamy m.in. "Zgodnie z art. 16 ustawy o dostępie do informacji publicznej, odmowa udostępnienia informacji publicznej w przypadku określonym w art. 14 ust. 2 przez organ władzy publicznej następuje w drodze decyzji (ust. 1). Do decyzji, o której mowa w ust. 1, stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego (ust. 2)" (por. Konstytucyjność "wtórnego prawa wspólnotowego" na przykładzie dostępu do informacji publicznej).

W każdym razie dziś Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, a w wydanym z tej okazji komunikacie czytamy:

Zaproponowano przepisy zapewniające efektywną i merytoryczną kontrolę sądu i prokuratora nad ustawowo dozwolonymi czynnościami operacyjnymi organów ścigania (np. zakładaniem podsłuchów telefonicznych), które ingerują w prawo obywatela do prywatności. Oznacza to, że np. Policja występując do sądu o pozwolenie na założenie podsłuchu, po uzyskaniu pisemnej zgody prokuratora okręgowego, będzie musiała do wniosku w tej sprawie dołączyć także materiały uzasadniające jego złożenie. Do tej pory wystarczał tylko wniosek.

Wprowadzono przepis zobowiązujący prokuratora generalnego do przedstawienia Sejmowi i Senatowi corocznej jawnej informacji o łącznej liczbie ustawowo dozwolonych czynności ingerujących w prawo obywatela do prywatności przez poszczególne służby. Ma ona także zawierać informacje o efektach sądowego i prokuratorskiego nadzoru nad tymi czynnościami.

Wprowadzono zakaz wykorzystywania dowodów uzyskanych w wyniku kontroli procesowej oraz kontroli operacyjnej w innych postępowaniach niż postępowanie karne.

Zobowiązano organy ścigania do powiadomienia prokuratora o wydaniu i wykonaniu zarządzenia dotyczącego zniszczenia materiałów z kontroli operacyjnej, które nie potwierdziły informacji o popełnieniu przestępstwa. Przewidziano też zapis, że o zachowaniu materiałów z kontroli operacyjnej istotnych dla bezpieczeństwa państwa, będzie orzekał sąd okręgowy w Warszawie na pisemny wniosek szefa ABW, po uzyskaniu pisemnej zgody prokuratora generalnego.

Wprowadzono także instytucję tzw. „zgody następczej”, tj. zgody sądu na wykorzystanie dowodów pochodzących z kontroli procesowej lub operacyjnej, gdy utrwalone zapisy wskazują na fakt popełnienia przestępstwa, które nie było przedmiotem postanowienia sądu. O taką zgodę będzie występował tylko prokurator. Możliwość wykorzystania tak zdobytych dowodów ma dotyczyć jedynie najpoważniejszych przestępstw. Odpowiednie zmiany wprowadzono także do ustaw kompetencyjnych.

Nowe rozwiązania ustawowe mają obowiązywać po 30 dniach od daty ich ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.

Projektu tej nowelizacji, którą przyjął dziś rząd, nie podlinkowano przy komunikacie, dlatego odsyłam na storny Ministerstwa sprawiedliwości, gdzie można znaleźć Projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (RFT). Pierwszym przepisem, który proponuje się w tej nowelizacji jest zmiana art. . 237 §2, który ma uzyskać brzmienie:

„§ 2. W wypadkach niecierpiących zwłoki kontrolę i utrwalanie rozmów telefonicznych może zarządzić prokurator, który obowiązany jest zwrócić się w terminie 3 dni do sądu z wnioskiem o zatwierdzenie postanowienia. Sąd wydaje postanowienie w przedmiocie wniosku w terminie 5 dni na posiedzeniu bez udziału stron. W wypadku niezatwierdzenia postanowienia prokuratora sąd zarządza zniszczenie wszystkich utrwalonych zapisów. Zaskarżenie postanowienia wstrzymuje jego wykonanie.

Tymczasem przypominam tekst Kontrola operacyjna bez zgody sądu powinna trafić do TK z 2007 roku, który nie dotyczył KPK, a ustawy o policji, a konkretnie "pięciodniowych podsłuchów" związanych ze stosowaniem art. 19 ust. 3 ustawy o Policji, art. 27 ust. 3 ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu oraz art. 17 ust. 3 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym...

Całość przedstawionego na posiedzenie rządu projektu zajęło 40 stron. Poza przepisami KPK projektuje się również zmiany w ustawie o prokuraturze, ustwie o Policji (w tym we wspomnianym wyżej art. 19), ustawę o Straży Granicznej, ustawę o kontroli skarbowej, ustawę o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych, ustawę o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (w tym wspomniany wyżej art. 27 tej ustawy), ustawę o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (w tym wspomniany wyżej art. 17 ustawy), ustawę o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego.

Zobaczymy, w jakim kształcie ta ustawa wyjdzie z Sejmu. Niezależnie od tego w powietrzu cały czas wisi pytanie - kto w Polsce postanowi zainicjować kontrolę abstrakcyjną konstytucyjności przepisów o retencji danych. To pytanie jest tym bardziej aktualne po niedawnym wyroku niemieckiego Federalnego Trybunału Konstytucyjnego, który uznał przepisy tamtejszej ustawy retencyjnej (nowelizującej zarówno tamtejsze prawo telekomunikacyjne, ale również kodeks postępowania karnego) za niezgodne z niemiecką konstytucją.