O pomysłach uregulowania prekampanii wyborczej z perspektywy aktywnego obywatela dysponującego biernym prawem wyborczym

Jako obywatel staram się wspierać działania podejmowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich. Jest to konstytucyjny organ państwa, który ma ustawowe kompetencje związane z działaniem w moim - obywatela - interesie. Ta notatka również ma za zadanie wsparcie RPO w podejmowanych przez niego działaniach, chociaż może być uznana za nieco przewrotną, bo polemiczną. Chodzi o to, że prof. Lipowicz prowadzi w ostatnim czasie korespondencję z różnymi organami państwa, przedmiotem której jest tzw. prekampania wyborcza, czyli działania agitacyjne prowadzone przed różne podmioty przed oficjalnym rozpoczęciem kampanii wyborczej. Przepisy dotyczące kampanii wyborczej to przepisy o obiegu informacji, dlatego mieszczą się w ramach niniejszego serwisu. Dodatkowo - publicznie wyraziłem jakiś czas temu zamiar brania udziału w wyborach do Senatu (skoro ówczesny minister Michał Boni zdecydował się na kandydowanie do Parlamentu Europejskiego, to ja mam kobyłkę przy płocie). Decyzję o podjęciu próby kandydowania traktuję jako eksperyment intelektualny. I właśnie podnoszona przez Panią Rzecznik Praw Obywatelskich kwestia prekampanii jest ciekawym motywem prowadzenia takiego eksperymentu. Bierne i czynne prawo wyborcze to również prawa obywatelskie. Powinienem bez problemu i bez stresu móc z nich skorzystać tak, jak np. z prawa dostępu do informacji publicznej. Fakt, że nie mam za sobą żadnego zaplecza (politycznego), nie dysponuję strukturą, finansami, ale to przecież nie są wyznaczniki ubiegania sie o mandat. Co najwyżej nie spełnię kryteriów formalnych i moje nazwisko nie pojawi się nawet na liście kandydatów. Ważniejsze jest dla mnie coś innego - reglamentacja obiegu informacji. Przepisy dotyczące kampanii wyborczej stanowią wszak pewne ograniczenie obiegu informacji. Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca uwagę na to, że tzw. prekampania wyborcza nie jest uregulowana i - być może - trzeba ją uregulować. Ja zaś się zastanawiam, jak taka regulacja ma się do konstytucyjnych wolności pozyskiwania i rozpowszechniania informacji, do konstytucyjnej wolności słowa.

Zacząć trzeba chyba od tego, że RPO podjęła swoje działania w związku ze skargą jednego z obywateli, który podnosił "prowadzenie poza okresem przewidzianym prawem kampanii wyborczej” przez jednego z prezydentów miast, a związanej ze zbliżającymi się wyborami samorządowym. W związku z tym RPO przygotowała wystąpienie generalne do Przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej, a następnie wystąpienie generalne do Do Przewodniczącego Komisji Nadzwyczajnej Sejmu RP ds. zmian w kodyfikacjach. Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca uwagę na kwestię braku skutecznej regulacji prawnej odnoszącej się do działań agitacyjnych prowadzonych przez różne podmioty przed formalnym rozpoczęciem kampanii wyborczej i poza jej ramami.

Wystąpienia generalne RPO są dość zwięzłe i krótkie. Kończą się uprzejmą prośbą o przedstawienie stanowisk odnośnie do potrzeby i zakresu pożądanych zmian prawnych regulujących zjawisko „prekampanii” oraz wskazanie ewentualnych planowanych działań w tym obszarze. W ostatnim z linkowanych można też przeczytać:

(...)
Jakkolwiek Rzecznik nie jest organem uprawnionym do oceny konkretnych, wskazanych w skardze materiałów, poważne jednak zastrzeżenie i niepokój wzbudzać może brak skutecznej regulacji prawnej odnoszącej się do działań agitacyjnych prowadzonych przez różne podmioty jeszcze przed formalnym rozpoczęciem kampanii wyborczej i poza jej ramami.
(...)
Działania mające znamiona agitacji, a prowadzone przed oficjalnym rozpoczęciem kampanii wyborczej są zjawiskiem obserwowanym od lat, również w Polsce.
(...)
Należy zauważyć, że do działań określanych jako „prekampania” można zaliczyć inicjatywy prowadzone przez różne podmioty, w tym partie polityczne, a także instytucje publiczne (m.in. samorządowe). W obecnym ustawodawstwie istnieje poważna luka odnosząca się do tego typu działań, uniemożliwiająca ich zidentyfikowanie, a także skuteczne przeciwdziałanie.
(...)
Jak wynika z przedstawionej analizy, zjawisko tzw. „prekampanii wyborczej” pozostaje wciąż nieuregulowane, co w moim przekonaniu negatywnie wpływa na zasadę równości szans kandydatów i komitetów wyborczych, a także na zasadę jawności finansowania kampanii wyborczych. W szczególności istnieje poważna luka w przepisach, która pozwala różnym podmiotom na promowanie osób, a nawet ugrupowań politycznych (choć jeszcze formalnie nie kandydatów i komitetów), w okresie przed formalnym rozpoczęciem kampanii wyborczej. Działania takie odbywa się poza kontrolą organów wyborczych.
(...)

No i zacząłem się zastanawiać.

Jakiś czas temu powiedziałem publicznie, że jeśli minister Michał Boni będzie kandydował do Parlamentu Europejskiego - ja będę kandydował do Senatu RP. Minister Boni kandydował i dziś jest członkiem Parlamentu Europejskiego. Mnie zatem nie pozostaje nic innego, jak kandydować.

Kandydowanie nie oznacza wcale, że się dostanę. Jest to ćwiczenie intelektualne. Proces polegający na uczestniczącym rozpoznaniu mechanizmów demokratycznych. A ponieważ zabiegam o to, by obywatele byli bardziej aktywni w życiu społecznym, by się angażowali w to życie i by w ten sposób brali też odpowiedzialność za państwo - kierunkowskaz powinien podążać drogą, którą sam wskazuje. Aby móc kandydować, gdy przyjdzie na to czas, będę musiał dysponować poparciem dwóch tysięcy obywateli zamieszkałych w okręgu. Nie takich, którzy z zainteresowaniem przyglądają się mojej aktywności z perspektywy innych miejsc. Może się zdarzyć, że nie uda mi się uzyskać nawet tak "prostej" sprawy, jak wstępne poparcie.

Uruchamiając swój intelektualny eksperyment wyborczy jestem w sytuacji "prekampanii". Wszak wybory do Senatu dopiero za ponad rok. Jeszcze nie zostały ogłoszone, więc nie mogę też w trybie kodeksu wyborczego szukać wsparcia jakiegoś komitetu wyborczego (np. mojego własnego), komitet taki nie istnieje, więc nie może też gromadzić funduszy, nie ma konta bankowego, nie mogę też zbierać tych 2 tys. podpisów poparcia od obywateli mieszkających w okręgu wyborczym. Właściwie to jako kandydat nie istnieję, ponieważ żadna kampania wyborcza - formalnie rzecz ujmując - się przecież nie toczy. Ale przecież główne siły polityczne w Polsce prowadzą taką kampanię stale, stale zabiegając o uwagę obywateli, stale tworząc medialne fakty, stale próbują być w mediach. Gdy jakaś frakcja, partia lub inny komitet skutecznie wcześniej wprowadził swoich kandydatów do Sejmu lub Senatu - dziś może z tego korzystać np. w celu angażowania i mobilizowania elektoratu w nadchodzących wyborach samorządowych. Rząd również podejmuje różne działania, które wszak wynikają z tego, że sprawuje władze wykonawczą, zatem "normalne sprawowanie władzy" sprawia, że świadomość tych działań do obywateli się przebija.

Z wystąpień Rzecznika Praw Obywatelskich nie wynika dla mnie, w jakie zmiany regulacji prawnych Pani Rzecznik chciałaby widzieć w przyszłości. Na razie sygnalizuje jedynie problem. Ponieważ temat nie przebija się do publicznej debaty - postanowiłem zatem również temat podnieść i w ten sposób pomóc Pani Rzecznik w jej działaniach. I robię to z perspektywy potencjalnie zainteresowanego. Bo czy w tej chwili biorę udział w takiej prekampanii wyborczej? Czy biorę udział wówczas, gdy - jako publicysta - publikuję felietony w miesięczniku IT w Administracji lub w Gazecie Bankowej? Czy wynagrodzenie, które dostaję za takie felietony, to element "finansowania prekampanii"? A moje wynagrodzenie, które otrzymuję za wystąpienia publiczne, szkolenia, albo aktywność dydaktyczną (gdzie mam możliwość infekowania studentów swoją osobowością, co - gdyby mi się to udawało - może się przekładać na ewentualny sukces wyborczy?). A co z serwisem internetowym VaGla.pl? Czy fakt, że go tworzę od 18 lat należy potraktować jako 18-letni okres brania udziału w prekampanii? Czy konieczność utrzymywania hostingu i opłaty z tym związane (przez cały okres tworzenia tego serwisu), ktoś mógłby uznać za wydatki w kampanii wyborczej, skoro nagle postanowiłem skorzystać ze swojego obywatelskiego prawa brania udziału w wyborach, a do tego potrzebne jest też to, by potencjalni wyborcy dowiedzieli się o moim istnieniu? A co przedstawicielami partii opozycyjnych albo z owymi członkami rządu? Czy oni też biorą udział w prekampanii, gdy podejmują jakiekolwiek działania? Czy jeden lub drugi minister, który wisi na Twitterze zamiast publikować w Biuletynie Informacji Publicznej informacje publiczne również bierze udział w prekampanii?

Ciekawy jestem, w jakim kierunku to może pójść. Przypomnę jedynie, że zabiegając o liberalizację przepisów o zbiórkach publicznych pisałem:

Dotychczasowa ustawa, ta z 1933 roku, była wprowadzona m.in. w celu ograniczenia możliwości finansowania działalności ówczesnej opozycji politycznej: ówczesnych Komunistów i Narodowych Demokratów. We współczesnej Polsce ustawa stanowiła barierę dla aktywności filantropijnej obywateli i ograniczała możliwość organizowania takiej aktywności organizacjom pozarządowych, a - dodatkowo - ze względu na przekroczenie delegacji ustawowej w rozporządzeniu wykonawczym - stanowiła też pretekst do nakładania na obywateli grzywien w sytuacjach, w których prosili na stronach internetowych o przekazywanie darowizn.

Mam wrażenie, że związek między tamtymi sanacyjnymi regulacjami a koncepcją uregulowania prekampanii wyborczej dziś może wydawać się istotny. Udało się zliberalizować te przepisy o zbiórkach publicznych, by było mniej ograniczeń, by było więcej wolności obywatelskiej, by państwo nie reglamentowało nadmiernie aktywności obywatelskiej.

Temat ciekawy i wiąże się z wcześniej poruszanymi tu zagadnieniami, jak np. z zasadą legalizmu i praworządności, gdy podnosiłem, że administracja rządowa i samorządowa nie mogą - jak uważam - swobodnie wydawać sobie prasy. Temat wiąże się z problematyką dostępu do informacji publicznej, gdy sygnalizowałem, że zamiast publikować rzetelne, pełne, kompletne i aktualne informacje w urzędowych publikatorach politycy raczej starają się zarządzać wrażeniem w mediach społecznościowych (por. Wydaje mi się, że Rząd zaczyna przejawiać uzależnienie od Facebooka). To samo musi dotyczyć tych wszystkich umów z agencjami od public relations i wspierania w sytuacjach kryzysowych (por. Umowa między KPRM a brandADDICTED na wsparcie komunikacyjne). Ostatnio nawet Najwyższa Izba Kontroli postanowiła zbudować sobie "zasięg" na Facebooku wykupując w tej amerykańskiej spółce reklamy. A przecież komercyjne budowanie zasięgu dotarcia reklamowego nie jest tym, na co iść powinny publiczne pieniądze.

Kandydowałem kiedyś do Rady Gminy. Byłem na piątym roku studiów i myślałem, że doświadczenia z samorządu Uniwersytetu Warszawskiego da się jakoś przełożyć na samorząd gminy... W każdym razie to było ciekawe doświadczenie. Nie tylko dlatego, że ludzie dzwonili do mnie (do domu, na stacjonarny, bo komórki wówczas nie były tak popularne) i mówili, że jestem złodziejem, bandytą, oszustem i wiele więcej (jak ktoś inny z domowników odebrał, to wówczas on wysłuchiwał). Ciekawe głównie dlatego, że przed wyborami trzy główne komitety wyborcze w okolicy: AWS, UW i SLD, proponowały mi start. To było fascynujące, bo wówczas uświadomiłem sobie, że poglądy kandydatów mogą nie mieć znaczenia. Koniec końców kandydowałem z niezależnego i niepartyjnego komitetu, który - ze względu na ordynację - był na znacznie gorszej pozycji (ale osiągnął zakładany cel, że lider tego komitetu wejdzie do Rady). Interesujące później było to, że dostałem potem hejt od przedstawicieli każdego z tych trzech komitetów, które wcześniej mi proponowały start z ich listy. Bo każdy jeden głos na mnie oznaczał, że ktoś od nich nie dostał tego głosu dla siebie. True story. Dalsze reglamentowanie wolności słowa w okresie poprzedzającym kampanię wyborczą będzie - jak uważam - bardziej betonowało dostęp do publicznych funkcji.

Spodziewam się zatem, że chęć poprawienia sytuacji i doprowadzenia do tego, by piastujący różne funkcje w państwie (i samorządzie) po prostu robili dobrze swoją robotę zamiast konwertowali funkcję na przyszły kapitał wyborczy, sprawi, że próg wejścia do dyskursu publicznego przez osoby spoza "układu" będzie większy. Oznaczać to będzie, że zabieganie o prawa obywatelskie w tym obszarze może okazać się przeciwskuteczne, bo "zwykli" obywatele nie będą mogli skorzystać z przysługującego im biernego prawa wyborczego na zasadach równych z tymi, którzy już się okopali na funkcjach i urzędach. Tym bardziej że już dziś kampania wyborcza wymyka się regulacjom. Dlatego pisałem jakiś czas temu: Wydaje się, że w "dobie internetu" cisza przedwyborcza jest fikcją. Prawo nie może oczekiwać od obywateli rzeczy niemożliwych. Nie może być też chyba tak, że każdy przejaw realizowania wolności słowa będzie uznany za udział w jakiejś wyborczej kampanii...

Cóż to zatem jest owa prekampania wyborcza, cóż to jest agitowanie i czym różni się od realizowania konstytucyjnej wolności pozyskiwania i rozpowszechniania informacji, czym się różni od realizowania konstytucyjnej wolności słowa? Tyle pytań, tyle pytań... Kandydowanie to fajny intelektualny eksperyment, ćwiczenie pozwalające podejść do problemów demokracji z perspektywy zaangażowanego obywatela. Każdy powinien startować w wyborach.

A na zakończenie małe motto z Klemensa Janickiego:

Lex nisi tutores habeat, contra arma potentum, est quod araneolus sub trabe nectit opus

"Jeżeli prawo nie ma obrońców przeciw gwałtom możnych, jest jak pajęczyna, którą pająk tka pod belką".

Liczę, że moje powyższe i przewrotne wsparcie Rzecznika Praw Obywatelskich przyda się w dyskusji, której - jak mi się wydaje - nie podejmują inne organy władzy publicznej. Bo najgorzej chyba dla demokracji jest wówczas, gdy jakieś głosy w dyskusji są ignorowane.

A jeśli prezydent miasta lub inna funkcyjna osoba wykorzystuje pieniądze publiczne na kampanie? Dlatego tak ważne są publicznie dostępne wykazy umów.