Potencjał wielkich danych - Komisja sygnalizuje chęć tworzenia nowych praw "własności"

Trochę się boję, gdy czytam, że "Komisja zainicjuje konsultacje i powoła grupę ekspertów w celu dokonania oceny zapotrzebowania na wytyczne dotyczące konkretnych kwestii własności danych i odpowiedzialności związanej z dostarczaniem danych, w szczególności w odniesieniu do danych zebranych w ramach technologii internetu przedmiotów". Już w Europejskiej Agendzie Cyfrowej mowa była o rynku informacji. Nie uwzględniono tam, że wolność słowa, wolność pozyskiwania i rozpowszechniania informacji należą do podstawowych wolności (politycznych) człowieka. W związku z europejskim myśleniem o "wykorzystaniu potencjału dużych zbiorów danych" znowu pojawia się tendencja do grodzenia prawnego informacji. Ale generalnie zgadzam się, że potencjał dużych zbiorów danych należy wykorzystywać. Nie jestem jedynie przekonany, czy służyć temu będzie działanie podobne do "grodzenia gruntów wspólnych" w XVIII w. Anglii.

Miesiąc temu Komisja opublikowała Komunikat „Ku gospodarce opartej na danych”. Jest to oczywiście kontynuacja myślenia zaproponowanego w Europejskiej Agendzie Cyfrowej, w której myśli się o społeczeństwie informacyjnym głównie w kategoriach rynku informacji. Przy okazji opublikowania samego komunikatu dostępna jest też notatka prasowa: Komisja apeluje do rządów: wykorzystajmy potencjał dużych zbiorów danych.

Zgadzam się, że potrzebne są Otwarte standardy i interoperacyjność danych - co wynika z treści komunikatu. Cieszę się, że ten problem jest dostrzegany. Niepokoję się jedynie tymi ewentualnymi nowymi przepisami o "własności".

Jakiś czas temu przygotowałem dla Sejmu RP opinię pt. "Korzyści, koszty, szanse i zagrożenia dla Polski i polskich obywateli płynące z dokumentu Europejska Agenda Cyfrowa, ze zwróceniem szczególnej uwagi na kwestie praw, wolności i obowiązków internautów, a także szacowanych kosztów wdrażania postulowanych w EAC rozwiązań i osiągnięcie założonych celów - (kontekst społeczny)." Dostępna jest na stronach Sejmu (PDF). Zadałem tam pytanie:

Konstruując zatem recepty dot. gospodarki polegającej na przepływie informacji – warto zadać sobie pytanie o znaczenie dla jednostek tworzących współczesne, demokratyczne społeczeństwa wolności słowa, wolności pozyskiwania i rozpowszechniania informacji, czy dostępu do dóbr kultury. Należy odpowiedzieć na pytanie: czy rzeczywiście tworzącym się „nowym” społeczeństwie informacja może być towarem, który będzie kołem zamachowym europejskiej i światowej gospodarki?

Sygnalizowałem też, że EAC niemal całkowicie pomija takie zjawiska, jak:

• swoista „konkurencja” pomiędzy informacjami stanowiącymi przedmiot obrotu komercyjnego oraz niekomercyjnym obiegiem informacji, będącym udziałem „użytkowników”. Ten ostatni, wobec upowszechniania się „zdemokratyzowanych”, a więc omijających pośredników, środków społecznego przekazu, stopniowo coraz bardziej „zagraża” tradycyjnym modelom biznesowym i znaczeniu tych pośredników.
• „Konkurencja” miedzy tradycyjnie rozumianymi mediami, a oficjalnymi, urzędowymi źródłami informacji publicznej. Upowszechnianie informacji z
  sektora publicznego, co następuje w ramach elektronicznych urzędowych publikatorów – Biuletynów Informacji Publicznej, ale też w „oficjalnych” serwisach internetowych innych niż BIP, stopniowo powoduje ograniczenie roli pośredników w dostępie do informacji, którą wcześniej, wobec barier w dostępie, zdobywali, przetwarzali i przekazywali dalej. Dziś obywatel może korzystać z serwisu parlamentarnego, by czerpać informacje na temat dyskusji parlamentarnej, z serwisu rządu na temat ogłaszanych strategii i na temat opracowywanych projektów ustaw, a publikowane przez polityków komentarze w „mediach społecznościowych” i prowadzonych przez siebie serwisach internetowych zaspakajają zapotrzebowanie na tego typu informacje bez sięgania do mediów tradycyjnych.
• Pojawienie się w sferze obiegu informacji tzw. prosumentów, a więc osób, które nie tylko są konsumentami, odbiorami informacji, ale są też twórcami, producentami „wysokiej jakości”, „unikalnych”, „profesjonalnych” treści, które – często nieodpłatnie – udostępniają innym. Na istnienie takich prosumentów zwrócił już w Polsce uwagę Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Delegatura UOKiK w Poznaniu). W decyzji z 2 listopada 2010 roku (Decyzja nr RPZ 26/2010) Prezes UOKiK uznał za praktykę ograniczającą konkurencję zawarcie przez Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich w Warszawie porozumienia ograniczającego konkurencję na krajowym rynku świadczenia usług fotograficznych, poprzez opracowanie i opublikowanie przez Klub Fotografii Prasowej przy Stowarzyszeniu Dziennikarzy Polskich cennika zawierającego sugerowane ceny minimalne za usługi fotoreporterskie; istotne jest jednak to, że w uzasadnieniu decyzji Prezes UOKiK zauważył: „Na przedmiotowym rynku działa duża ilość fotoreporterów amatorów, co jest skutkiem łatwego dostępu do profesjonalnych aparatów cyfrowych. Amatorzy oferują swoje zdjęcia wydawnictwom oraz umieszczają je w internecie, a czasem nawet oddają zdjęcia za darmo za sam fakt publikacji.”
• W efekcie zwiększania się liczby podmiotów uczestniczących w zasilaniu społeczeństwa nowymi informacjami – niektóre grupy zawodowe tracą na
  znaczeniu. Można to pokazać na przykładzie stopniowego braku opłacalności zatrudniania fotoreporterów i dziennikarzy, a w efekcie ich masowe zwolnienia i utrata pozycji. Podaż osób mogących wykonywać działania polegające na „generowaniu kontentu” jest tak znaczna, że spada wysokość oferowanych tym grupom zawodowym wynagrodzeń. W efekcie powstaje swoisty infoproletariat.

Kiedy teraz mowa o potencjale dużych danych, to zgadzam się z tezą, która znalazła się w komunikacie, że Unia Europejska winna "koncentrować badania i innowacje finansowane ze środków publicznych na usuwaniu przeszkód technologicznych, prawnych i innych". To jednak dla mnie znaczy m.in. to, by koncentrowano te badania na ochronie domeny publicznej, nie zaś na tworzeniu nowych monopoli informacyjnych.

No i ten re-use danych publicznych. Bez zapewnienia obywatelom możliwości korzystania z informacji z sektora publicznego bez ograniczeń monopoli informacyjnych nie będzie można realizować postulatu konstytucyjnego, że władza zwierzchnia w RP należy do Narodu.

We wnioskach Komunikatu Komisji czytamy:

Prosperująca gospodarka oparta na danych przyczyni się do ogólnego dobra obywateli i postępu społeczno-gospodarczego poprzez nowe możliwości prowadzenia działalności gospodarczej oraz bardziej innowacyjne usługi publiczne. Będzie się rozwijać w ramach europejskiego jednolitego rynku w dziedzinie gospodarki cyfrowej regulowanego za pomocą nowoczesnych i innowacyjnych przepisów.

Wynikiem wdrożenia proponowanych działań będą: przyspieszenie innowacji, wzrost produktywności i zwiększenie konkurencyjności w obszarze danych w ramach całej gospodarki, a także na rynku światowym z Europą jako podmiotem o kluczowym znaczeniu.

Komisja przeprowadzi dalsze konsultacje z Parlamentem Europejskim, Radą, państwami członkowskimi i zainteresowanymi stronami w celu opracowania bardziej szczegółowego, wielowymiarowego i opartego na dowodach planu działań zapewniającego postęp na drodze ku opartej na danych gospodarce przyszłości i podejmującego wyzwania społeczne pojawiające się w Europie.

Czyli obywatele nie raz jeszcze będą mogli się wypowiedzieć, ale o wybranym kiedyś kierunku strategicznym Europejskiej Agendy Cyfrowej jakoś się nie wypowiadali chętnie, więc teraz wszystko popychane jest w tym kierunku, który kiedyś został wybrany: myśli się o obiegu informacji jako o kole zamachowym gospodarki, nie zaś jako tym, co tworzy społeczeństwo. Bo każde społeczeństwo jest informacyjne. Bez obiegu informacji nie ma społeczeństwa. Nie ma nawet człowieka.