Prawo petycji - zaraz będzie ustawa, więc sygnalizuję swoje do niej zastrzeżenia

Sejm przyjął, a Senat nie zgłosił poprawek do ustawy o petycjach. Ustawa ma realizować (konkretyzować ustawowo) postanowienia art. 63 Konstytucji poprzez uregulowanie zasad składania i rozpatrywania petycji, a także sposobu postępowania oraz określenia właściwości organów w sprawach dotyczących petycji. Temat petycji jest - jak uważam - niezwykle istotny dla obywatelskiego udziału w procesie stanowienia prawa, podejmowania decyzji w państwie i - generalnie - funkcjonowania demokracji. Zgodnie z art. 63 Konstytucji RP: "Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Tryb rozpatrywania petycji, wniosków i skarg określa ustawa". Kiedy ustawa wejdzie w życie zgłoszone petycje powinny być rozpatrzone "bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w terminie 3 miesięcy od dnia jej złożenia".

O pracach nad ustawą pisałem m.in. w tekście Ostatnie debaty na temat partycypacji w procesie stanowienia prawa, kiedy to brałem udział w spotkaniach Parlamentarnego Zespołu ds. Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi. Wcześniej sygnalizowałem też, że w ramach dyskusji w Obywatelskim Forum Legislacji doszliśmy do wniosku, że realizacja prawa do petycji jest nawet ważniejsza niż np. usprawnienie publicznego wysłuchania w Sejmie.

W projekcie wypracowanym pierwotnie przez Senat znalazło się wyłączenie dla zawodowych lobbystów, projektodawcy uznali, że nie powinni oni mieć możliwości składania petycji. Żartowałem wówczas, że chętnie przyjmę zlecenie od zawodowych lobbystów, by tego typu wyłączenie z ustawy wyeliminować. Wychodziłem z założenia, że prawo petycji powinno przysługiwać każdemu. Zawodowi lobbyści nie musieli jednak zrzucać się na moje usługi (zatem też nie miałem okazji zostać zawodowym lobbystą!). Z przyjętej ustawy ostatecznie tego typu pomysły zostały wyeliminowane. Tym jestem usatysfakcjonowany.

Prawo petycji jest ważne. Chodzi w nim o to, że organ, do którego petycje się wnosi, ma obowiązek ustosunkować się do takiej petycji. Dziś można wnosić skargi i wnioski, ale petycje nie były (przed wejściem w życie ustawy nie będą) uregulowane ustawowo. Petycja, do której organ musi się ustosunkować, jest ważnym elementem obywatelskiej partycypacji. Dlatego uważałem i uważam, że ustawa konkretyzująca konstytucyjne prawo powinna zostać przyjęta i dlatego angażowałem się w dyskusje na jej temat.

Dziś jesteśmy na etapie, w którym Sejm ustawę przyjął, a Senat nie zgłosił poprawek. Przebieg procesu legislacyjnego związanego z senackim projektem ustawy o petycjach. Dostępny jest też Tekst ustawy przyjęty przez Senat bez poprawek.

Ciesząc się z faktu, że będzie ustawa o petycjach, mam też do jej przyjętego kształtu kilka krytycznych uwag i zastrzeżeń.

Pierwsze zastrzeżenie dotyczy przepisu, zgodnie z którym "na stronie internetowej podmiotu rozpatrującego petycję lub urzędu go obsługującego niezwłocznie zamieszcza się informację zawierającą odwzorowanie cyfrowe (skan) petycji...". W dyskusji na temat praw osób niepełnosprawnych i - generalnie - web accessibility sygnalizowałem wielokrotnie, że publikowanie skanów nie jest zgodne ze standardem dostępności informacji. Polska jest stroną konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. W 2012 roku ratyfikowaliśmy tę konwencję (por. Prezydent RP ratyfikował dziś Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych). Stworzenie prawnej dopuszczalności publikowania jedynie skanów petycji jest krokiem wstecz. Przy okazji tworzenia ustawy o petycjach nie uwzględniono zatem przepisów ustawy o informatyzacji podmiotów realizujących zadania publiczne, gdzie znalazła się delegacja dla Rady Ministrów, by określiła w drodze rozporządzenia minimalne wymagania dla systemów teleinformatycznych, mając na uwadze konieczność zapewnienia m.in. dostępu do zasobów informacji osobom niepełnosprawnym. "Skan" nie jest takim standardem, ktory dostęp zapewnia. Tu dodatkowo mam ten problem, że nie mam pojęcia co to jest "skan" w języku prawnym (czyli w języku ustawy). Użycie takiego słowa w ustawie jest - jak uważam - niewłaściwe. Skan nie nadaje się do maszynowego przetwarzania (w tym wyszukiwania treści w graficznym odwzorowaniu dokumentów), zatem publikowanie skanów będzie utrudniało możliwości wykorzystania petycji w ramach re-use (proszę wyszukać cokolwiek w publikowanych na stronach Sejmu skanach oświadczeń majątkowych posłów - nie da się po prostu). Dodatkowo w ustawie - przez mówienie o publikowaniu skanów - stworzono też kolejny "odrębny tryp" publikowania informacji publicznej, zamiast po prostu odesłać do zasad tworzenia Biuletynu Informacji Publicznej, w którym treści petycji powinny być publikowane.

Petycję będzie się składało w formie pisemnej albo za pomocą środków komunikacji elektroniczne. Gdzie tu jest problem? Otóż tu, gdzie ustawa przewiduje, że "Petycja składana za pomocą środków komunikacji elektronicznej może być opatrzona bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu oraz powinna zawierać także adres poczty elektronicznej podmiotu wnoszącego petycję". Pytanie brzmi, czy przepisy ustawy o petycjach dopuszczają, czy też nie dopuszczają możliwości zgłaszania petycji zwykłym mailem, albo - jeśli konieczne będzie identyfikowanie podmiotu składającego petycję - z wykorzystaniem zaufanego profilu ePUAP? Petycja "może być opatrzona bezpiecznym podpisem elektronicznym", co wszak nie znaczy, że "musi być" nim opatrzona. Postulaty dotyczące możliwości wykorzystania profilu zaufanego formułowałem m.in. w tekście Społeczna, elektroniczna partycypacja w Polsce - ucieczka do przodu.

Wreszcie trzeci "główny" problem, może nawet najistotniejszy, to to, że ustawa nie ma "zębów": "Sposób załatwienia petycji nie może być przedmiotem skargi". Ustawa nie przewiduje możliwości reagowania w sytuacji, w której organ zobowiązany do odpowiedzi na petycje przygotuje taką odpowiedź jedynie zdawkowo ("Dlaczego nie?" "Bo nie").

Ustawa wejdzie w życie po upływie 12 miesięcy od dnia ogłoszenia. Czekamy zatem na podpis Pana Prezydenta i odliczamy równy rok. Dopiero za rok będziemy mogli zacząć testować, jakie też inne problemy wiążą się z przyjętą właśnie przez Parlament ustawą. Być może będzie można wykorzystać prawo petycji do tego, by poprawić ustawę o petycjach. Zobaczymy.