Reprografia w bibliotekach

O ile rzeczywiście - zgodnie z art. 30 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych - "ośrodki informacji lub dokumentacji mogą sporządzać i rozpowszechniać własne opracowania dokumentacyjne oraz pojedyncze egzemplarze, nie większych niż jeden arkusz wydawniczy, fragmentów opublikowanych utworów", to zastanawiam się dlaczego niektóre biblioteki, w tym Biblioteka Narodowa, chcą ograniczyć czytelników w możliwości dokonania kopii całej książki... Na terenie bibliotek działają (czasem) punkty usługowe, gdzie można zrobić kopię. W ramach dozwolonego użytku mogę zrobić kopię całej książki. Jeśli nie mogę, to wynika to z regulaminu biblioteki, nie zaś z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Czy też może się mylę?

Jak wiadomo - regulaminowy zakaz fotografowania w muzeach to klauzula abuzywna (sygn. XVII Amc 1145/09), został wpisany do rejestru klauzul niedozwolonych UOKiK, a informacja o tym dotarła na szczyty władzy. Zaczęło się od Wawelu (por. Wawel chroni prawa fotografów???), chociaż wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów dotyczył regulaminu muzeum we Wrześni. Teraz jednak również muzeum wawelskie pochyla się - jak przypuszczam - nad zaistniałą sytuacją...

Wiem, że biblioteki wykonują kawał dobrej roboty. Pojawiającą się cyfryzację zasobów uważam za rzecz ważną i przez ostatnie miesiące wiele czasu korzystałem z bibliotecznych zasobów. Nie zmienia to faktu, że wszyscy, również bibliotekarze, którzy - jak uważam - zabiegają o jak najpełniejszy dostęp do dóbr kultury dla czytelników - operujemy w dość miałkim stanie prawnym. Wystarczy sięgnąć do komentarzy pod tekstem Wygląda, jak 550 lat ochrony praw autorskich Jana Długosza, by zobaczyć, że ważna i potrzebna społecznie aktywność biblioteczna nie jest wcale taka prosta. Powodem jest m.in. prawo autorskie.

To tylko takie rozważania...

Zgodnie z Regulaminem korzystania z Czytelń Biblioteki Narodowej. Czytelnie: Ogólna, Czasopism, Humanistyczna, Bibliologiczna i Mikroform Czytelnik ma prawo:

(...) zamówić odpłatne wykonanie reprodukcji (kserokopie, fotokopie, mikrofilmy) materiałów ze zbiorów Biblioteki Narodowej w granicach dopuszczonych przez prawo autorskie oraz zgodnie z zasadami ustalonymi w Bibliotece. Nie wykonuje się m. in. kserokopii z oryginałów druków XIX-wiecznych, cymeliów i materiałów szczególnie chronionych, egzemplarzy archiwalnych oraz w złym stanie zachowania.

Na stronie pt. Usługi reprograficzne Biblioteka Narodowa pisze:

Na zamówienie osób prywatnych i instytucji wykonywane są odpłatnie reprodukcje materiałów bibliotecznych z oryginałów i dokumentów wtórnych. Ze względu na archiwalny charakter zbiorów Biblioteki Narodowej nie z każdego dokumentu można wykonywać kopie kserograficzny
lub cyfrowe. Zasadzie tej podlegają obiekty archiwalne (sygnatura oznaczona literą A), a także wszystkie obiekty w złym stanie zachowania. Kserokopie wykonywane są wtedy z nośnika wtórnego (z mikrofilmu, zapisu cyfrowego). W przypadku, gdy Biblioteka Narodowa nie dysponuje zapisem na nośniku wtórnym, koszt jego wykonania ponosi czytelnik. Zgodnie z Ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994, nr 24, poz. 83 z późniejszymi zm.) kopiowane mogą być tylko fragmenty opublikowanych materiałów nie większe niż 1 arkusz wydawniczy (do 22 stron).

Tymczasem przywołany już we wstępie tej notatki art. 30 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wspomina, owszem, o arkuszu wydawniczym, ale w pewnym kontekście. Wygląda na to, że ustawodawca miał na myśli "własne opracowania", własne "pojedyncze egzemplarze", "nie większych niż jeden arkusz wydawniczy, fragmentów opublikowanych utworów". Ograniczenie dotyczące arkusza wydawniczego dotyczy działalności biblioteki, którą ona podejmuje nie na rzecz konkretnego czytelnika, a na swój własny rachunek i dla realizacji potrzeb instytucji...

Potem organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi jest uprawniona do pobierania od wymieninych wyżej "ośrodków informacji lub dokumentacji" wynagrodzenia za "odpłatne udostępnianie egzemplarzy fragmentów utworów".

Poza wszystkim, jeśli jednego dnia kupię kopię 20 stron, a następnego kolejnych dwudziestu, to w dwa tygodnie zrobię kopię dwustu-stronicowej książki. Tylko zmarnuję przy tym trochę czasu. Jeśli zaś przyjdę do biblioteki w dziesięć osób i każda kupi kopię 20 stron... Bez sensu. Przepis nie stwierdza, który konkretnie arkusz wydawniczy ma prawo skopiować biblioteka. Nie określa też czasu, który ma upłynąć od ostatniego kopiowania. Może zatem wystarczyłoby, po dokonaniu kopii pierwszych dwudziestu stron, stanąć na końcu kolejki, by poprosić o skopiowanie kolejnych?

Przywołany przepis nie oznacza jednak, że czytelnik nie miałby prawa skopiować - na własny użytek - całej książki w punkcie usługowym, który znajduje się na terenie biblioteki. Tego typu działalność regulowana jest wszak przez art. 20¹ ustawy, w którym mowa o posiadaczach urządzeń reprograficznych, którzy prowadzą działalność gospodarczą w zakresie zwielokrotniania utworów dla własnego użytku osobistego osób trzecich...

Na stronie Filmowanie i fotografowanie zbiorów czytam:

Biblioteka Narodowa umożliwia wykorzystanie swoich zbiorów (poprzez fotografowanie i filmowanie) w publikacjach prasowych i książkowych oraz programach telewizyjnych i filmach. Udostępnianie obiektów ze zbiorów BN do filmowania, fotografowania lub wykonania kopii sprzętem użytkownika spoza BN wymaga specjalnego przygotowania i jest odpłatne.

Jest też cennik.

A jeśli sfotografowanie własnym sprzętem nie wymaga specjalnego przygotowania, jeśli - to istotne, ale tylko potencjalne założenie - w danym przypadku nie będzie też naruszało porządku w czytelni, w tym sensie, że nie będzie przeszkadzało innym czytelnikom?

Tak się tylko głośno zastanawiam. Być może po prostu źle rozumiem sytuację.

Przeczytaj również:

• Wzrosną opłaty pośrednie za dozwolony użytek, a więc wzrosną ceny urządzeń i nośników
• Decyzja w sprawie okładek płyt Warnera
• Vision: druga decyzja UOKiK w sprawie klauzul na opakowaniach płyt DVD