Projekt nowelizacji ustawy o Policji - zmiany dot. czynności operacyjno-rozpoznawczych

Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji - m.in. za pośrednictwem mediów - zapowiada, że przed zwiększeniem uprawnień Policji należy przeprowadzić wielką debatę na temat tych zagadnień. A chodzi o projekt nowelizacji ustawy o Policji (wraz z uzasadnieniem - 79 stron), który przewiduje szersze stosowanie technik operacyjnych (m.in. - kolokwialnie mówiąc - podsłuchów, ale też prowokacji w szerszym niż do tej pory zakresie). W samym uzasadnieniu napisano, że "projekt zostanie poddany dyskusji na forach internetowych". Zachęcam do takiej debaty i do komentarzy (oczywiście wcześniej należy przeczytać projekt; proponuję również sięgnięcie do materiałów zebranych w dziale retencja danych niniejszego serwisu).

Projekt Ustawy o zmianie ustawy o Policji i niektórych innych ustaw (opublikowany w BIP MSWiA 14 października 2008). Projekt istotnie jest dość rozbudowany: plany finansowe terenowych jednostek organizacyjnych, zasady i sposób noszenia umundurowania, wykaz kierunków studiów prowadzonych w Wyższej Szkole Policji, statki powietrzne Policji... To tylko niektóre ze sfer nowelizacji. Z perspektywy tego serwisu istotne są chyba najbardziej zasady określane w art. 19 ustawy o Policji, czyli przepisy dotyczące czynności operacyjno-rozpoznawczych (co ciekawe - nie proponuje się zmian w sławnym art. 20c ustawy). Przy okazji - nie wprowadza się w ustawie zasad prowadzenia internetowych serwisów Policji, o czym parokrotnie w tym serwisie pisałem. Warto jednak zauważyć, że pojawił się przepis, zgodnie z którym "Policjantowi przysługuje zwrot kosztów poniesionych na ochronę prawną, do wysokości wynagrodzenia jednego obrońcy określonego w odrębnych przepisach, jeżeli postępowanie karne, karne skarbowe lub w sprawach o wykroczenia, wszczęte przeciwko niemu o czyn popełniony w związku z wykonywaniem czynności służbowych, zostanie zakończone prawomocnym orzeczeniem o umorzeniu wobec braku ustawowych znamion czynu zabronionego lub niedopełnienia przestępstwa albo wyrokiem uniewinniającym".

Zanim przywołam stosowne ustępy nowelizacji odsyłam do niektórych tekstów opublikowanych wcześniej w tym serwisie:

• Inwigilacja w Wielkiej Brytanii - projekt bazy danych na temat komunikacji elektronicznej obywateli (tekst dodany w serwisie po opublikowaniu niniejszej notatki)
• Kontrola operacyjna bez zgody sądu powinna trafić do TK
• Konflikt "anonimowość" vs. "dochodzenie roszczeń" narasta
• Sąd Najwyższy o podsłuchach: tylko konkretnych ludzi i tylko przy najcięższych przestępstwach
• Konflikt: czynności operacyjne policji – prawa zasadnicze jednostki
• Społeczeństwo inwigilowane w państwie prawa
• Niemożność wskazania sprawcy przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka
• Zabezpieczenie dowodów i wskazanie sprawcy: doświadczenia czytelnika

A teraz propozycje dotyczące zmiany piętnastej, znajdującej się w projekcie nowelizacji ustawy przedstawionym przez MSWiA:

(...)
15) w art. 19:
a) ust. 1 otrzymuje brzmienie:
„1. Przy wykonywaniu czynności operacyjno-rozpoznawczych, podejmowanych przez Policję w celu zapobieżenia, wykrycia, ustalenia i poszukiwania oraz zatrzymania sprawców, a także uzyskania i utrwalenia dowodów ściganych z oskarżenia publicznego, umyślnych przestępstw:

1) przeciwko życiu i zdrowiu, określonych w art. 148-151, art. 158 § 2 i 3 oraz w art. 159 Kodeksu karnego,

2) określonych w art. 134, art. 135 § 1, art. 136 § 1, art. 156 § 1 i 3, art. 163 § 1 i 3, art. 164 § 1, art. 165 § 1 i 3, art. 166, art. 167, art. 173 § 1 i 3, art. 182 § 1, art. 183 § 1-3, art. 189, art. 200, art. 202, art. 203, art. 204 § 2-4, art. 223, art. 228 § 1 i 3-5, art. 229 § 1 i 3-5, art. 230 § 1, art. 230a § 1, art. 231 § 2, art. 232, art. 245, art. 246-247, art. 250a, art. 252 § 1-3, art. 253, art. 258, art. 265 § 1 i 2, art. 269, art. 280-282, art. 285 § 1, art. 286 § 1, art. 291, art. 296 § 1-3, art. 296a § 1, 2 i 4, art. 296b § 1 i 2, art. 299 § 1-6 oraz wart. 310 § 1, 2 i 4 Kodeksu karnego,

3) przeciwko mieniu i obrotowi gospodarczemu, określonych wart. 278 i 279 oraz wart. 297-306 Kodeksu karnego, powodujących szkodę majątkową lub skierowanych przeciwko mieniu, jeżeli wysokość szkody lub wartość mienia przekracza pięćdziesięciokrotną wysokość najniższego wynagrodzenia za pracę określonego na podstawie odrębnych przepisów,

4) przeciwko obrotowi papierami wartościowymi i instrumentami finansowymi, określonych wart. 99 -101 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzenia instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (Dz. U. Nr 184, poz. 1539, z 2006 r. Nr 157, poz. 1119 oraz z 2007r. Nr 235, poz. 1734), wart. 178 – 182 ustawy z dnia 29 lipca 2005r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. Nr 183, poz. 1538 oraz z 2006r. Nr 104, poz.708 i Nr 157, poz. 1119) oraz wart. 287 – 289 ustawy z dnia 27 maja 2004r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. Nr 146, poz. 1546, z późn.zm. 4)), jeżeli wysokość szkody lub wartość przedmiotu czynu jest znaczna,

5) skarbowych, jeżeli wartość przedmiotu czynu lub uszczuplenie należności publicznoprawnej przekraczają pięćdziesięciokrotną wysokość najniższego wynagrodzenia za pracę określonego na podstawie odrębnych przepisów,

6) nielegalnego wytwarzania, posiadania lub obrotu bronią, amunicją, materiałami wybuchowymi, środkami odurzającymi lub substancjami psychotropowymi albo ich prekursorami oraz materiałami jądrowymi i promieniotwórczymi,

7) określonych wart. 8 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 554 i Nr 160, poz. 1083 oraz z 1998 r. Nr 113, poz. 715),

8) określonych wart. 43-46 ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz. U. Nr 169, poz. 1411),

9) ściganych na mocy umów i porozumień międzynarodowych, gdy inne środki okazały się bezskuteczne albo zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że będą nieskuteczne lub nieprzydatne,

sąd okręgowy, na pisemny wniosek Komendanta Głównego Policji lub upoważnionego przez niego kierownika komórki organizacyjnej Komendy Głównej Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego albo na pisemny wniosek komendanta wojewódzkiego Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody właściwego miejscowo prokuratora okręgowego, może, w drodze postanowienia, zarządzić kontrolę operacyjną.”,

b) ust. 3 otrzymuje brzmienie:

„3. W przypadkach niecierpiących zwłoki, jeżeli mogłoby to spowodować utratę informacji lub zatarcie albo zniszczenie dowodów przestępstwa, kontrolę operacyjną może zarządzić Komendant Główny Policji lub upoważniony przez niego kierownik komórki organizacyjnej Komendy Głównej Policji albo komendant wojewódzki Policji, zwracając się jednocześnie po uzyskaniu pisemnej zgody właściwego prokuratora, o którym mowa w ust. 1, do właściwego miejscowo sądu okręgowego z wnioskiem o wydanie postanowienia w tej sprawie. Jeżeli prokurator nie zgodzi się na złożenie wniosku do sądu albo w razie nieudzielenia przez sąd w terminie 5 dni od dnia zarządzenia kontroli operacyjnej zgody na dalsze prowadzenie tej kontroli, organ zarządzający natychmiast kończy kontrolę operacyjną oraz dokonuje protokolarnego, komisyjnego zniszczenia materiałów zgromadzonych podczas jej stosowania.”,

c) ust. 15 otrzymuje brzmienie:

„15. W przypadku uzyskania dowodów pozwalających na wszczęcie postępowania karnego lub mających znaczenie dla toczącego się postępowania karnego, Komendant Główny Policji lub komendant wojewódzki Policji przekazuje właściwemu prokuratorowi materiały zgromadzone podczas stosowania kontroli operacyjnej, które zawierają takie dowody, w razie potrzeby z wnioskiem o wszczęcie postępowania karnego. W postępowaniu przed sądem, w odniesieniu do tych materiałów, stosuje się odpowiednio przepisy art. 393 § 1 zdanie pierwsze Kodeksu postępowania karnego.”,

d) po ust. 15 dodaje się ust. 15a -15c w brzmieniu:

„15a. W przypadku uzyskania dowodów popełnienia przestępstw określonych w ust. 1 przez osobę inną niż objęta postanowieniem wydanym na podstawie ust. 2 lub 3 albo popełnionych wprawdzie przez osobę nim objętą, ale innych niż wymienione w tym postanowieniu, dowody te przekazuje się w sposób wskazany w ust. 15, jeżeli właściwy miejscowo sąd okręgowy udzieli na to zgody po rozpatrzeniu wniosku złożonego przez organ Policji, o którym mowa w ust. 1.

15b. Zgromadzone podczas stosowania kontroli operacyjnej materiały zawierające informacje mające znaczenie dla czynności operacyjno-rozpoznawczych prowadzonych w celu zapobieżenia przestępstwu, o którym mowa w ust. 1, przekazuje się do jednostki organizacyjnej Policji prowadzącej te czynności, w celu włączenia do akt odpowiedniej sprawy operacyjnej.

15c. W przypadku zapisów obrazu lub dźwięku utrwalonych na nośniku stanowiącym element wewnętrzny urządzenia użytego do utrwalania przekazanie, o którym mowa w ust. 15, 15a i 15b, następuje po przeniesieniu tych zapisów na odpowiedni nośnik zewnętrzny, przy użyciu metody gwarantującej zgodność zapisu przeniesionego z zapisem pierwotnym. Metodę przeniesienia zapisu obrazu lub dźwięku należy szczegółowo opisać w notatce urzędowej, którą dołącza się do materiałów z kontroli operacyjnej.”,

e) ust. 17 otrzymuje brzmienie:

„17. Zgromadzone podczas stosowania kontroli operacyjnej materiały niezawierające dowodów pozwalających na wszczęcie postępowania karnego oraz niemające znaczenia dla toczącego się postępowania karnego lub dla czynności operacyjnorozpoznawczych podjętych przez Policję w celu zapobieżenia przestępstwu, o którym mowa w ust. 1, podlegają komisyjnemu i protokolarnemu zniszczeniu niezwłocznie po zakończeniu kontroli operacyjnej.”,

f) ust. 20 otrzymuje brzmienie:

„20. Na postanowienia sądu w przedmiocie kontroli operacyjnej, o których mowa w ust. 1, 3, 8, 9 i 15a przysługuje zażalenie organowi Policji, który złożył wniosek o wydanie tego postanowienia. Do zażalenia stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego.”;

Z uzasadnienia (wybrałem fragment dotyczący powyżej przywołanej zmiany):

Art. 1 pkt 15 – zmiany w art. 19 - konstytucyjne wolności i prawa człowieka i obywatela nie mają charakteru absolutnego i mogą być mocą norm ustawowych ograniczane dla realizacji innych wartości konstytucyjnych, ustanowionych w celu ochrony dóbr, którym w danym przypadku trzeba dać pierwszeństwo. W myśl art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej ograniczenia takie są dopuszczalne również wtedy, gdy są konieczne dla ochrony bezpieczeństwa lub porządku publicznego państwa. Muszą być przy tym zgodne z zasadą proporcjonalności, przez co należy rozumieć, że są w stanie doprowadzić do zamierzonych skutków (są przydatne), a ich efekty pozostają w proporcji do uciążliwości, jakich przyczyniają osobom, których dotyczą.

Według art. 8 ust. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie protokołami nr 3,5 i 8 oraz uzupełnionej protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) ingerencje państwa w indywidualne sfery prywatności są uzasadnione, jeżeli mają służyć takim celom, jak ochrona bezpieczeństwa państwowego, bezpieczeństwa publicznego lub dobrobytu gospodarczego kraju, ochrona porządku i zapobieganie przestępstwom, ochrona zdrowia i moralności lub ochrona praw i wolności innych osób. Ingerencje te muszą być wyraźnie przewidziane przez przepisy prawa krajowego, dostępnego osobom zainteresowanym oraz przewidywalnego co do swoich skutków („prawo musi być dostatecznie jasne w swych sformułowaniach, by dać obywatelom odpowiednie wskazówki odnośnie do okoliczności i warunków, w jakich władze publiczne są uprawnione do działania w tajemnicy i do potencjalnie niebezpiecznej ingerencji w prawo do życia prywatnego i tajemnicy korespondencji” - z wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wydanego w sprawie Malone przeciwko Wielkiej Brytanii [skarga nr 8691/79]).

Czynności operacyjno-rozpoznawcze muszą być z natury rzeczy najczęściej niejawne, zwłaszcza wobec osób, których dotyczą, i prowadzone są w warunkach dających podmiotom uprawnionym szeroki margines uznaniowości w zakresie szczegółowej metodyki wykonawczej, dostosowywanej do dynamiki zmian okoliczności faktycznych. Ten sposób działania podmiotów uprawnionych jest nieodzowny. Przejrzystość czynności operacyjno-rozpoznawczych powodowałaby ich nieskuteczność. Zapewnienie przez podmioty uprawnione bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego, co jest powinnością konstytucyjną organów władzy wykonawczej, współcześnie staje się coraz trudniejszym zadaniem, ze względu na zagrożenia terroryzmem i przestępczością zorganizowaną.

Przestępcy bez przeszkód wykorzystują techniczne udogodnienia np. zwiększające szybkość komunikowania się i przemieszczania, co sprawia, że służby zwalczające przestępczość muszą mieć równie swobodny dostęp do tych udogodnień.

Proponowane niniejszym projektem zmiany przepisów składających się na art. 19 ustawy o Policji są konieczne z następujących powodów szczegółowych:

odnośnie ust. 1 - rozszerzenie przedmiotowego zakresu dopuszczalności kontroli operacyjnej wypełnia luki w ochronie przed przestępczością, jakie istnieją obecnie z powodu pominięcia przestępstw bezpośrednio zagrażających życiu ludzkiemu (np. przestępstwo bójki lub przestępstwo toksycznego zanieczyszczenia środowiska) albo moralności publicznej (sutenerstwo, pedofilia), niektórych przestępstw o charakterze ekonomicznym oraz innych przestępstw o znacznym stopniu społecznej szkodliwości; w tym przestępstw przeciwko wymiarowi sprawiedliwości. Należy podkreślić, że przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości są popełniane najczęściej w związku z innymi poważnymi przestępstwami, aktualnie objętymi katalogiem przedmiotowym kontroli operacyjnej;

odnośnie ust. 3 - ustawowe upoważnienie osób kierujących specjalistycznymi służbami policyjnymi o właściwości miejscowej obejmującej całe terytorium kraju (aktualnie dotyczy to tylko dyrektorów Centralnego Biura Śledczego oraz Biura Spraw Wewnętrznych Komendy Głównej Policji), do bezpośredniego wnioskowania do sądu o zarządzenie kontroli operacyjnej oraz do jej zarządzania w trybie niecierpiącym zwłoki, jest konieczne dla usprawnienia procedury wdrażania kontroli operacyjnej w sytuacjach wymagających natychmiastowego działania wykrywczego. Obecny stan prawny, przyznający takie kompetencje wyłącznie Komendantowi Głównemu Policji, w coraz większym stopniu absorbuje Komendanta Głównego do zajmowania się kontrolą operacyjną, co oczywiście negatywnie wpływa na zarządzanie innymi, niemniej ważnymi dziedzinami funkcjonowania Policji, a także z konieczności powoduje sukcesywne wydłużanie czasu trwania wewnętrznej procedury decyzyjnej kontroli operacyjnej w Komendzie Głównej Policji, której zrealizowanie dopiero rozpoczyna część zewnętrzną, a faktyczne rozpoczęcie kontroli jest coraz bardziej odwlekane;

odnośnie ust. 15a - należy określić procedurę wykorzystywania materiałów z kontroli operacyjnej na podstawie tzw. następczej zgody sądu, zgodnie ze wskazaniami wynikającymi z treści postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2007r., sygn. I KZP 6/2007. Według interpretacji sformułowanej w tym orzeczeniu nie podlega bowiem żadnej wątpliwości możliwość dowodowego wykorzystania uzyskanych w wyniku kontroli operacyjnej materiałów dotyczących:

- przestępstwa z ustawowego zakresu przedmiotowego tej kontroli, jeżeli kontrola operacyjna ujawniła związek z przestępstwem innej osoby niż wskazana we wcześniejszym wniosku uprawnionego organu o zarządzenie kontroli przez sąd,

- osoby objętej wnioskiem uprawnionego organu o zarządzenie kontroli przez sąd, ale innego niż określone we wniosku przestępstwa z ustawowego zakresu przedmiotowego kontroli operacyjnej;

odnośnie ust. 15b - trzeba wypełnić lukę prawną poprzez określenie sposobu dalszego postępowania z materiałami, które nie mogą być przydatne dowodowo w postępowaniu karnym, ale tylko dlatego, że przestępstwo jest dopiero przygotowywane i kontrola operacyjna jest elementem czynności operacyjnorozpoznawczych prowadzonych nie dla uzyskania i utrwalenia dowodów popełnionego już przestępstwa, lecz w celu zapobieżenia popełnieniu, czy też chociażby usiłowaniu popełnienia przestępstwa - zgodnie z dyspozycją ust. 1 art. 19 ustawy o Policji. Wyniki kontroli operacyjnej w tym przypadku powinny być wykorzystane wyłącznie w prowadzonej przez Policję prewencyjnej sprawie operacyjnej i z tego powodu należy je włączyć do akt tej sprawy, bo zniszczenie tych materiałów mogłoby uniemożliwić skuteczne zapobieżenie przestępstwu;

odnośnie ust. 15c - konieczne jest umożliwienie wykorzystywania dla celów dowodowych zapisów obrazu i dźwięku na tzw. nośnikach mobilnych, które nie stanowią integralnych elementów urządzeń rejestrujących. W przeciwnym razie przekazywanie materiałów z kontroli operacyjnej będzie wymagać demontażu urządzeń rejestrujących, co oznacza znaczne dodatkowe koszty, na których pokrycie nie ma odpowiednich środków finansowych;

odnośnie ust. 17 - Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 30 czerwca 2005r. wydanym w sprawie sygn. K 4/2004. stwierdził, że sposób postępowania z materiałami uzyskanymi w wyniku kontroli operacyjnej należy do warunków istotnych, z punktu widzenia ochrony prawa do prywatności i autonomii informacji oraz wolności komunikowania się, a także zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. Zniszczenie takich materiałów niezwłocznie po zakończeniu kontroli operacyjnej stanowi gwarancję, że nie zostaną one wykorzystane w sposób nieuprawniony (Trybunał zakwestionował konstytucyjność uregulowania zawartego w ustawie o kontroli skarbowej, nakazującego przechowywanie przez 2 miesiące nieprzydatnych dowodowo materiałów z kontroli operacyjnej);

odnośnie ust. 20 - zmiana ma charakter porządkujący i polega na uzupełnieniu wykazu postanowień sądu w przedmiocie kontroli operacyjnej, na które przysługuje zażalenie – o postanowienie, o którym mowa w dodanym ust. 15a.

Ustawa nowelizująca przewiduje również zmiany m.in. w ustawie o Straży Granicznej, w ustawie o Biurze Ochrony Rządu...

O nowelizacji również:

• Rzeczpospolita: Wielka reforma policji
• Puls Biznesu (za PAP): Więcej uprawnień dla policji
• RMF: Zmiany w ustawie o policji; by funkcjonariusz nie bał się interweniować
• Wiadomości24: MSWiA pracuje nad nowelizacją ustawy o policji

Dziennik w tekście PiS nie stworzył państwa podsłuchów napisał:

Polska policja i służby specjalne zakładają rocznie blisko 12 tysięcy podsłuchów. A liczba "pluskiew" w ostatnich latach nie zależała od tego, kto rządził.