Dyskusja nad standaryzacją dokumentu elektronicznego wymiaru sprawiedliwości

Od jakiegoś czasu współpracuję z Interdyscyplinarnym Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego. Jestem tam odpowiedzialny za realizację projektu, który nazywa się System Analiz Orzeczeń Sądowych. Projektu polega na integracji danych na temat orzeczeń sądów powszechnych, sądów administracyjnych, orzeczeń Sądu Najwyższego oraz Trybunału Konstytucyjnego. Wszystko to w ramach ponownego wykorzystania informacji z sektora publicznego i w celu stworzenia narzędzi, dzięki którym dałoby się wygodnie analizować orzecznictwo w Polsce. Tworząc ten system zderzyłem się z problemem niejednolitości publikowania orzeczeń przez poszczególne ośrodki udostępniające takie dokumenty obywatelom. W związku z tym postanowiłem ów projekt przedstawić instytucjom publicznym i zaproponować im współpracę w sferze standaryzacji dokumentu elektronicznego dla wymiaru sprawiedliwości. Wcześniej tego typu działania podejmowałem w sferze konsultacji publicznych. Wówczas w Ministerstwie Gospodarki powstał schemat XML dla dokumentu elektronicznego w procesie legislacyjnym. To mało seksowna aktywność. Praca u podstaw. Tworzenie fundamentów sprawnie działającego państwa. Dzięki uprzejmości Rzecznika Praw Obywatelskich dziś odbyło się spotkanie, w czasie którego rozmawialiśmy o możliwościach współpracy różnych instytucji publicznych ze sobą nawzajem, a także z partnerami społecznymi. Jest nadzieja.

Stan obecny jest taki, że sądownictwo administracyjne publikuje orzeczenia w ramach Centralnej Bazy Orzeczeń Sądów Administracyjnych, Trybunał Konstytucyjny publikuje swoje orzeczenia na stronie Trybunału, sądy powszechne publikują w ramach Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych, a Sąd Najwyższy w ramach internetowej strony tegoż sądu. Każdy z tych ośrodków tworzy własne narzędzia do publikacji orzeczeń, każdy w inny sposób formatuje orzeczenia, każdy w inny sposób stosuje przyjęte przez siebie zasady anonimizacji orzeczeń. Dziś nie da się prześledzić toku sprawy w różnych instancjach (np. gdy z sądów powszechnych sprawa trafia do Sądu Najwyższego, albo gdy któryś z sądów powołuje się na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego lub NSA).

Pomysł na SAOS (czyli System Analiz Orzeczeń Sądowych) był taki, by dzięki integracji orzeczeń ze wskazanych wyżej ośrodków zaproponować jakiś jednolity, spójny standard dokumentu elektronicznego. No bo przecież każdy wyrok, niezależnie od tego, który sąd go wyda, zawiera pewien zestaw informacji. Data, sentencja, uzasadnienie, sędziowie... Dlaczego zatem nie zrobić tak, by w ramach jednolitego państwa orzeczenia miały standardową strukturę? Do tej pory nie implementowaliśmy w Polsce Konkluzji Rady zalecających wprowadzenie europejskiej sygnatury orzecznictwa (European Case Law Identifier — ECLI) oraz minimalnego zestawu znormalizowanych metadanych orzecznictwa (2011/C 127/01). Jeśli dokument orzeczenia miałby standardową strukturę, jeśli w sposób ustandardowiony (brzydkie słowo, wiem) stosowano by odesłania do innych orzeczeń (a przecież sądy powołują się na orzecznictwo, a do orzeczeń odwołuje się też GIODO w swoich decyzjach, RPO w swoich wystąpieniach generalnych, na orzecznictwo powołuje się też np. UOKiK), jeśli dałoby się stosować odesłania do przywoływanych przepisów powszechnie obowiązującego prawa, to wówczas - jak w suwaku - dałoby się spinać ze sobą różne systemy informacji działające w państwie. To dawałoby pełniejszą realizację prawa do sądu, zwiększałoby zaufanie obywateli do państwa, powodowałoby racjonalizację wydatków publicznych, pozwalałoby wykorzystywać informacje dotyczące orzeczeń również przez inne instytucje publiczne. Byłbym szczęśliwy, gdyby - dzięki standaryzacji w udostępnianiu informacji publicznej - sądy i portale orzeczeń udostępniały informacje również przez API (Application Programming Interface). Takie udostępnienie danych pozwoliłoby na optymalizację wykorzystania infrastruktury udostępniania informacji publicznej. Ale też mogłoby powstać narzędzia analityki publicznej, które mogłyby być wykorzystane w trakcie analizy praktyki wymiaru sprawiedliwości, a także w procesie legislacyjnym - w ramach przygotowaniu Oceny Skutków Regulacji (w ramach postulatu tworzenia prawa opartego na dowodach). Pozwoliłyby też obywatelom na sprawne i wygodne analizowanie działania państwa. Taki projekt koresponduje też z ministerialnymi pracami podejmowanymi w ramach prac Rządu, np. z tworzeniem portalu informacji o prawie (co następuje w realizacji uchwały Rady Ministrów w sprawie przyjęcia programu „Lepsze regulacje 2015”). Przy realizacji projektu ICM wykorzystuje wcześniejsze doświadczenia związane z analizą publikacji naukowych, a jednym z problemów badawczych, który pojawia się przy okazji realizacji takiego projektu, jest automatyczna strukturalizacja oraz anonimizacja dokumentów.

Przy wsparciu Narodowego Centrum Badań i Rozwoju podjęliśmy w ICM prace nad systemem, a jednocześnie przedstawiliśmy jego założenia "głównym graczom" w państwie. Opis projektu trafił zatem zarówno do Rządowego Centrum Legislacji, Ministerstwa Sprawiedliwości, Ministerstwa Gospodarki czy Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji, ale przede wszystkim przedstawiliśmy założenia tego projektu I Prezesowi Sądu Najwyższego, Prezesowi Trybunału Konstytucyjnego, Prezesowi Naczelnego Sądu Administracyjnego, a także Generalnemu Inspektorowi Ochrony Danych Osobowych. Staraliśmy się zainteresować projektem środowiska sędziowskie (Stowarzyszenie Sędziów Iustitia, Stowarzyszenie Sędziów Themis, Krajowa Rada Sądownictwa), środowiska zawodowe notariuszy, adwokatów czy radców prawnych. Podjęliśmy współpracę z Koordynatorem Krajowym ds. koordynacji wdrożeń systemów informatycznych w sądach powszechnych (w ramach tej współpracy ICM otrzymał dostęp do orzecznictwa sądów powszechnych). Sam projekt realizowany jest w konsorcjum, w skład którego wchodzi ICM, Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych (OFOP), Sieć Obywatelska Watchdog Polska i Akces Lab Spółdzielnia Socjalna (zakładamy, że stworzymy system, który będzie dostępny dla osób niepełnosprawnych, czyli będzie realizował postulaty web accessibility).

Od samego początku przedstawialiśmy założenia projektu Rzecznikowi Praw Obywatelskich, który niejednokrotnie w debacie publicznej sygnalizował problemy związane z brakiem możliwości skutecznego monitorowania rozbieżności orzecznictwa. Dziś to właśnie w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich odbyło się spotkanie przedstawicieli wspomnianych wyżej instytucji i organizacji. Zastanawialiśmy się wspólnie na tym, w jaki sposób te instytucje oraz organizacje mogą ze sobą współpracować w celu wypracowania wspólnych, jednolitych, spójnych zasad publikowania orzeczeń sądowych.

W spotkaniu wziął udział Stanisław Trociuk, Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich, Wojciech Hajduk, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości oraz przedstawiciele m.in. Rządowego Centrum Legislacji, Trybunału Konstytucyjnego, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Sądu Najwyższego i sądów powszechnych oraz organizacji pozarządowych.

Zdaję sobie sprawę z tego, że jeden zainteresowany nie da rady zaproponować "standardu" innym, że żadnego standardu narzucić się nie da, a jednocześnie wiem, że aby taki standard powstał, to muszą ze sobą współpracować wszyscy interesariusze. Dodatkowo raz wypracowany standard (w dowolnej dziedzinie) zmienia się w czasie. Zatem stale potrzebny jest dialog i współpraca. Postanowiliśmy zatem stworzyć próbę zbudowania swoistej platformy dialogu i wymiany doświadczeń i informacji pomiędzy administracją publiczną oraz instytucjami nauki w obszarze informatyzacji państwa. Ze względu na to, że poszczególne sądy publikują orzeczenia sądowe - staramy się sygnalizować tym sądom ewentualne, czasem dostrzegane przez nas problemy związane z wykorzystywaniem udostępnianych przez nie informacji. Wszak nie po to, by krytykować, tylko by systemy działały lepiej. Wiem, że poszczególne ośrodki publikacji orzeczeń tworzą je z myślą o korzystających z nich obywatelach. Stale rozwijają te systemy publikacji orzeczeń. Sprawa może się delikatnie skomplikować, gdy ktoś stale z takiego systemu korzysta w ramach re-use, bo oto należałoby uwzględnić takich partnerów w swoich procedurach logistycznych. Pamiętam sytuację, gdy Sejm RP zmienił subdomenę, w której publikowano Internetowy System Aktów Prawnych. Nie poinformowali Naczelnego Sądu Administracyjnego o tej zmianie i Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych nagle zaczęła linkować "w kosmos". Współpraca wymaga stałego dialogu. Trzeba wypracować zasady komunikowania zmian w sytuacji, w której jedna zmiana oddziałuje na różne systemy i różne podmioty. Można to np. zrobić uruchamiając listę dystrybucyjną dla zainteresowanych użytkowników i sygnalizować tam, że za kilka dni zostanie dokonana zamiana w API systemu. To przykład.

Dziś odbyło się pierwsze spotkanie. Odbyła się dyskusja nad możliwością współpracy. Zobaczymy, czy uda się to przekuć we współpracę stałą. Rzecznik Praw Obywatelskich wspiera nas w tym dziele. Po dzisiejszym dniu jestem optymistą. Już współpracujemy z portalem orzeczeń sądów powszechnych, a teraz mamy dodatkową deklarację współpracy ze strony Ministerstwa Sprawiedliwości. Współpracę zadeklarował Sąd Najwyższy i Trybunał Konstytucyjny. Na pytanie, czy mógłbym poprosić o przegranie na dyskietkę miliona orzeczeń udostępnianych w ramach Centralnej Bazy Orzeczeń Sądów Administracyjnych przedstawiciel NSA odpowiedział, że teoretycznie powinno być to możliwe. Liczę, że dzięki współpracy poszczególnych instytucji w państwie uda się stworzyć coś społecznie wartościowego i przydatnego. No i oczywiście zachęcam wszystkich zainteresowanych do przyłączenia się do tych prac.