Projekt nowelizacji prawa autorskiego: stanowisko UOKiK

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów przyjął stanowisko w sprawie projektu nowelizacji prawa autorskiego: "Prezes UOKiK pragnie zwrócić uwagę na konieczność analizy nowo wprowadzanych przepisów, pod kątem zagwarantowania polskim konsumentom prawa do korzystania z dóbr kultury i dziedzictwa narodowego, która została im zagwarantowana w Konstytucji i wynika wprost z art. 6 ust. 1..."

Prezes UOKiK zwrócił uwagę, że na liście kilkudziesięciu organizacji reprezentujących punkt widzenia podmiotów różnych grup interesów zabrakło bardzo istotnego stanowiska organizacji konsumenckich. Poniżej wybór ze stanowiska UOKiK:

W odniesieniu do dozwolonego użytku:

W ocenie Prezesa UOKiK, obserwowane tendencje wzrostu znaczenia praw własności intelektualnej w dobie cyfrowych środków przekazu zmierzają w kierunku osłabiania pozycji konsumenta dóbr kultury, zawężając prawo do dozwolonego użytku prywatnego i publicznego dóbr kultury. Warto podkreślić, iż w trakcie prac nad dyrektywą 2001/29/WE pojawiały się liczne głosy postulujące wyłączenie dozwolonego użytku prywatnego. Ustawodawca wspólnotowy przyjął pewne „kompromisowe rozwiązanie” pozostawiając instytucję dozwolonego użytku prywatnego, w postaci zawężonej, jako wyjątek od monopolu autorskiego. W ocenie Prezesa UOKiK, dyrektywa 2001/29/WE, zawężając zakres dozwolonego użytku publicznego i prywatnego, ogranicza jednocześnie dostęp konsumentów do dóbr kultury. W uwagi na to, polski ustawodawca powinien w sposób szczególnie ostrożny dokonywać implementacji przepisów, w szczególności starać się wykorzystać pozostawioną przez ustawodawcę wspólnotowego państwom członkowskim niewielką dowolność implementacyjną na korzyść polskich konsumentów. Zaproponowane przez Ministra Kin nowe przepisy w sposób pośredni ograniczają prawa konsumentów do korzystania z dóbr kultury, w stopniu nieuzasadnionym koniecznością implementacji przepisów dyrektywy. Warto zwrócić uwagę, iż przyświecająca ustawodawcy wspólnotowemu, jak i projektodawcy, idea podwyższenia poziomu ochrony podmiotów uprawnionych z tytułu autorskich praw majątkowych, musi być dokonywana przy zachowaniu zasad proporcjonalności, uwzględniając również ekonomiczny interes konsumentów, bowiem już w chwili obecnej dobra kultury stają się dla przeciętnego konsumenta towarami luksusowymi.

W odniesieniu do propozycji Ministerstwa (79¹ust. 5 projektu), na mocy której niewykonanie obowiązku, o którym mowa w ust. 3 tego przepisu (chodzi o tryb dochodzenia od uprawnionego wydania technicznych środków umożliwiających sporządzanie pojedynczych kopii, w przypadku osobistego użytku osobistego, o którym mowa w art. 23 prawa autorskiego) stanowi naruszenie zbiorowego interesu konsumentów w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów:

W ocenie Prezesa UOKiK, rozwiązanie takie jest sprzeczne z systematyką instytucjonalnej ochrony praw konsumentów w Polsce. Na mocy przepisów ustawy uokik, Prezes Urzędu jest centralnym organem administracji państwem właściwym w sprawach ochrony konkurencji i konsumentów, działającym w interesie publicznym, w przypadku naruszenia zbiorowych interesów konsumentów. Natomiast organ ten nie posiada kompetencji w sprawach indywidualnych, które podlegają na zasadach ogólnych kognicji sądów powszechnych. W sprawach indywidualnych konsumenci mogą ponadto zgłosić się z prośbą o pomoc do działających w ramach administracji samorządowej powiatowych oraz miejskich rzeczników konsumentów. Rzecznicy nie mają uprawnień arbitrażowych i nie mogą rozstrzygać sporów, służą jednak konsumentom poradą prawną i mogą jednak w przypadku, gdy uznają to za stosowne wystąpić w imieniu konsumenta do przedsiębiorcy w celu wyjaśnienia sprawy.

Na mocy przepisu art. 23c uokik, w przypadku, gdy dana praktyka rynkowa narusza zbiorowe interesy konsumentów, Prezes UOKiK może jej zakazać w formie decyzji administracyjnej, od której przysługuje odwołanie do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Przedmiotowy akt reguluje ponadto od strony negatywnej pojęcie „praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów”. Zgodnie z art. 23a uokik za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów nie można uznać sumy indywidualnych interesów konsumentów. Na mocy przepisów ustawy uokik Prezes UOKiK nie ma uprawnień w zakresie wydawania decyzji w sprawach indywidualnych, a praktyki zdefiniowane w art. 791 Projektu Ustawy mają charakter spraw indywidualnych, gdyż dotyczą sporu w sprawie indywidualnej, pomiędzy konkretnym konsumentem a uprawionym, przy czym podmiotem uprawnionym nie musi być koniecznie przedsiębiorca.

W ocenie Prezesa UOKiK, przedmiotowa regulacja, w tym procedura sądowego dochodzenia udostępnienia narzędzi nawet we wspomnianym trybie przyspieszonym w pierwszej instancji, nie stanowi dostatecznego zabezpieczenia pozycji konsumenta na rynku dóbr własności intelektualnej. I nie spełnia tym samym celu zdefiniowanego w tezie 51 i 52 dyrektywy 2001/29/WE.

Odnośnie propozycji rozszerzenia zakresu art. 118¹ (wedle projektu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego: "kto posiada, przechowuje lub wykorzystuje urządzenia, ich komponenty lub programy komputerowe, o których mowa w ust. 1, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku") Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów stwierdził m.in.:

...należy zwrócić uwagę, iż zastosowanie norm prawnych z art.118¹ w związku z definicjami z art. 6 ustawy o prawie autorskim nie tworzy klarownego systemu odpowiedzialności karnej. Od strony przedmiotowej definicja ta nie jest precyzyjna, i nie akcentuje elementów, które w dyrektywie 2001/29/WE statuują odpowiedzialność. Zgodnie z przedmiotowym przepisem wytwarzanie urządzeń, ich komponentów lub programów komputerowych przeznaczonych do niedozwolonego usuwania lub obchodzenia skutecznych technicznych zabezpieczeń, jak również ich posiadanie, przechowywanie lub wykorzystywanie podlega odpowiedzialności karnej. Przy czym pod pojęciem zabezpieczeń technicznych należy rozumieć wszelkie technologie, urządzenia lub ich elementy, których przeznaczeniem jest zapobieganie lub ograniczanie korzystania z utworu z naruszeniem prawa. Techniczne zabezpieczenia uznawane są za skuteczne pod warunkiem, iż umożliwiają uprawnionym podmiotom kontrolę nad korzystaniem z chronionych utworów poprzez stosowanie środków technologicznych w postaci: szyfrowania czy zakłócania.

W ocenie Prezesa UOKiK, regulacje te są nieprecyzyjne i ze względu na to, iż nie akcentują zdefiniowanych przez wspólnotowego ustawodawcę elementów funkcjonalnych, mogą przyczynić się do nadinterpretacji strony przedmiotowej czynów karalnych.

Polski ustawodawca wprowadza kryterium „przeznaczenia”, zakazując posiadania urządzeń, bądź technologii, które mogą służyć niezgodnemu z prawem korzystaniu z utworu. Warto zwrócić uwagę, iż każde urządzenie służące do zgodnego z prawem korzystania z dóbr kultury, może być wykorzystane do działania niezgodnego. W związku z tym, tak skonstruowana dyspozycja normy prawnej wydaje się być zbyt szeroka. Ustawodawca wspólnotowy wprowadza dodatkowe kryterium „przeznaczenia przy normalnym funkcjonowaniu”. Intencją tej regulacji nie jest zakazywanie posiadania jakiegokolwiek urządzenia bądź technologii, a tylko takiej, której głównym przeznaczeniem i podstawową funkcjonalnością jest korzystanie niezgodne z prawem.

W podsumowaniu Prezes UOKiK zwraca uwagę na konieczność uwzględnienia praw konsumentów w czasie prac legislacyjnych oraz na konieczność zastosowania środków proporcjonalnych podczas ochrony praw właśności intelektualnej.

W ocenie Prezesa UOKiK, rozważenia wymaga ponadto przyjęcie innych, alternatywnych metod równoważenia praw producentów i konsumentów na rynku dóbr cyfrowych. Przykładem takie rozwiązania jest kierunek legislacyjnych działań podjętych przez ustawodawcę francuskiego, opierający się na stymulowaniu konkurencyjności pomiędzy przedsiębiorcami, poprzez uwolnienie technicznych standardów zabezpieczeń DRM i umożliwienie w ten sposób konsumentom nabywania kompatybilnych urządzeń pozwalających na korzystnie z dóbr cyfrowych w ramach dozwolonego prywatnego użytku...

Treść stanowiska Prezesa UOKiK dostępna jest w formacie PDF (232 KB, 10 stron). Dokument udostępniony przez UOKiK za zgodą rzecznika prasowego Urzędu.

Informacji na podobny temat szukaj w dziale: "prawo autorskie" niniejszego serwisu.

Przeczytaj zwłaszcza:

• Skuteczne techniczne zabezpieczenia i nowelizacja prawa autorskiego
• Polscy bibliotekarze o DRM
• Projekty "własności intelektualnej" i prawo do kopiowania...
• Francuska interoperacyjność prawa autorskiego
• Francja: wymowne głosowanie w sprawie dozwolonego użytku
• Ugoda w sprawie rootkita Sony

Przeczytaj felieton: Ograniczanie i kontrola dostępu oraz kanałów dystrybucji

Czytaj również:

• Ostatnia z wersji francuskiego prawa autorskiego (wersja angielskojęzyczna)
• Obszerny materiał o francuskiej ustawie po angielsku w Wikipedii
• Propozycje legislacyjne Australii - dopusczenie konwersji formatów w ramach dozwolonego użytku: Transferring music ruled legal