RSS, prawa autorskie a zasady współżycia społecznego

Przedmiotem prawa autorskiego jest utwór, a więc każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Czy w internecie można mówić o przedruku? Co z informacją, która chce być wolna? Klarują się zasady nowego współżycia społecznego i dowiemy się z czasem czegoś nowego o otaczającym nas świecie.

Marek Futrega w swoim Steku opisuje dziś wymianę korespondencji z wydawcą serwisów IDG, a dotyczącą sposobu działania jednego z tych serwisów - mianowicie Fidera. W czym problem? Ano w syndykowanych treściach, a ściślej we wtórnym ich wykorzystywaniu w ramach agregatora RSS'ów.

Do czego służą RSS'y? Wikipedia podpowiada: "RSS - umowna rodzina języków znacznikowych do przesyłania nagłówków wiadomości. Wszystkie w wiekszym lub w mniejszym zakresie bazują na XML-u. Aby "obejrzeć" kanał RSS musimy skorzystać ze specjalnego programu (tzw. czytnik kanałów). Często czytniki RSS-ów są zamieszczane w programach pocztowych". Ale nie tylko programy pocztowe i inne oprogramowanie personalne potrafi czytać RSS'y. Weźmy takiego Drupala, dzięki któremu do Państwa teraz piszę. Ma on wbudowany RSS Agregator, dzięki któremu (oraz dzięki mechanizmowi crona) można pobierać z sieci opublikowane w tym celu nagłówki. Czasem - tak jak ma to miejsce w przypadku feedów Electronic Frontier Foundation, a także - czego dowiadujemy się z tekstu Marka Futregi - w przypadku prowadzonego przez niego Steku.

Google i inne wyszukiwarki publikują kopie zdjęć oraz kopie niedostępnych w danej chwili stron. Pisałem o tym na tych łamach, że być może naruszają w ten sposób prawa autorskie do takich utworów (a nawet zdarzają się już pozwy), jednak to nie jest takie proste. Aby dowiedzieć się czegoś na ten temat potrzebowalibyśmy jakiegoś polskiego wyroku sądowego, bo nie wystarczy jedynie zacytować suchy przepis ustawy. Są już pewne sygnały z zagranicy, m.in. doniesienie o orzeczeniu, zgodnie z którym Google nie narusza prawa autorskiego w ten sposób, iż system wyszukiwawczy rozwijany przez tą firmę pozwala na zaprezentowanie treści, które skanują i indeksują roboty tej wyszukiwarki. W innym orzeczeniu inny sąd podzielił to stanowisko stwierdzając, że na gruncie amerykańskiego prawa "kopia lokalna" prezentowana w wynikach wyszukiwania (w ramach serwisów wyszukiwarek internetowych takich jak Google), nie stanowi naruszenia prawa autorskiego... Oczywiście wydawcy niezwykle się irytują, że ktoś może zarabiać na ich treściach, ale praktyka stosowania prawa autorskiego w tym zakresie dopiero powstaje.

W internecie nie można mówić też o "przedruku", bo i druku w internecie nie ma żadnego. Wiem, że to jest dość oczywistą prawdą, jednak w tym przypadku ma to swoje znaczenie...

Jasne, że jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Tak stanowi art. 17 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Można by się zastanawiać czy w przypadku RSS i formatu XML nie należałoby analizować też przepisów o ochronie baz danych (w szczególności o ochronie baz danych spełniających cechy utworu). Jednym z takich przepisów jest art 17¹, który stwierdza, że "Opracowanie lub zwielokrotnienie bazy danych spełniającej cechy utworu, dokonane przez legalnego użytkownika bazy danych lub jej kopii, nie wymaga zezwolenia autora bazy danych, jeśli jest ono konieczne dla dostępu do zawartości bazy danych i normalnego korzystania z jej zawartości. Jeżeli użytkownik jest upoważniony do korzystania tylko z części bazy danych, niniejsze postanowienie odnosi się tylko do tej części". Zatem rodzi się pytanie o znaczenie "legalnego użytkownika" w tym przypadku, czym jest "normalne korzystanie" w przypadku udostępnianych przez uprawnionego kanałów RSS i czy przez przypadek udostępnienie kanałów RSS nie stanowi swoistej zgody autora na "normalne" korzystanie z tak udostępnionego dzieła, w tym agregowanie go w istniejących mechanizmach publikujących nagłówki z danego źródła.

Na pierwszy rzut oka można by przypuszczać, że w opisywanym przypadku w grę będzie mógł wejść art. 25 ustawy, który stanowi licencję ustawową i dopuszcza rozpowszechnianie w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji: już rozpowszechnionych, aktualnych artykułów na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, chyba że zostało wyraźnie zastrzeżone, że ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione... W takim przypadku przepis stwierdza, iż twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia (inaczej niż w przypadku krótkich wyciągów ze sprawozdań i artykułów, o których mowa wyżej). Jak wspomniałem - przypuszczać tak można jedynie na pierwszy rzut oka, gdyż przepis - co podnosi się w licznych debatach dotyczących tego zagadnienia) mówi o prasie, radiu i telewizji, a spory na temat tego czy i kiedy internet jest prasą (i jeszcze - które usługi w ramach Sieci funkcjonujące można prasą nazwać) nie mają końca.

Jest też art. 29 ustawy, który enigmatycznie stanowi, że "Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości.". Na ten przepis powoływałbym się będąc doradcą prawnym Peii w sporze ze Stanem Borysem ("Ciemno już zgasły wszystkie światła..."). Kto wie, czy nie dałoby się obronić przed sądem tezy, iż wykorzystanie na swoich stronach udostępnionych przez uprawnionego kanałów RSS jest właśnie działaniem na podstawie tego przepisu.

Odpowiadając zatem na pytanie czy wolno wykorzystywać treści publikowane za pomocą feedów RSS trzeba by odpowiedzieć na inne - czy jest to "normalne korzystanie" z takich feedów. Oczywiście, że tylko twórca kanału RSS ma wpływ na to ile treści przekazuje publiczności. Oczywiście też nie musi spełniać żadnych formalnych wymogów, by jego utwór był chroniony przez prawo autorskie. Pytanie tylko, czy sąd w przypadku sporu polegającego na dochodzeniu roszczeń z tytułu autorskich praw majątkowych do tak udostępnionego utworu nie musiałby brać pod uwagę art. 5 kodeksu cywilnego, który brzmi: "Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony". Będąc na miejscu IDG wykazywałbym właśnie, że dochodzenie roszczeń przez autora w przypadku wykorzystania treści udostępnionych (jak sama nazwa "Really Simple Syndication" wskazuje: chodzi o udostępnienie na wiele platform jednocześnie) za pomocą kanałów RSS jest działaniem sprzecznym z zasadami współżycia społecznego właśnie.

Ktoś powie - no przecież opublikowane w internecie strony www też można specjalnym "pająkiem" pobrać i publikować następnie na swoim serwerze. Intuicja podpowiada mi jednak, że tym razem takie działanie nie byłoby zgodne z zasadami współżycia społecznego, inaczej zaś jest w przypadku publikacji nagłówków RSS. A, że ktoś zamiast kawałka tekstu (nagłówka) syndykuje społeczności cały swój artykuł, no to cóż można na to poradzić? RSS zdaje się nie do tego został powołany (nawet mówi się, o udostępnianiu „nagłówków”, chociaż można i całą treść artykułu), a chcącemu nie dzieje się krzywda. Jednak zbyt stanowczych tez na ten temat wygłaszać nie mam zamiaru, z tego względu, że nie jest mi znane żadne orzeczenie sądowe, które kończyłoby spór o ewentualne naruszenie prawa autorskiego do tak udostępnianych materiałów.

Zastanowiłbym się jednak nad takim sporem, skoro międzynarodowa społeczność pasjonatów w społecznym projekcie (mówię o Drupalu) przewidziała możliwość agregowania i udostępniania tak pozyskanych feedów, to coś nam to mówi o ustalonych zasadach współżycia w nadchodzącym społeczeństwie informacyjnym. A ustalenie tych zasad ma istotne znaczenie w ocenie czy doszło, czy też nie doszło w danym przypadku do naruszenia normy prawnej i co może z tym zrobić formalnie przez przepisy uprawniony...

A jeszcze dodam na koniec: rzeczywiście Lessig pisze o tym, iż prawo autorskie automatycznie chroni utwory, jednak w tej samej książce (Wolna kultura), którą cytuje Marek w swoim blogu, a która "wisi" u niego na serwerze (gdyż autor udostępnił ją na licencji creative commons), Lessig pochyla się z troską nad tym zagadnieniem i stwierdza, że może jednak warto rozważyć powrót do formalizmu, gdyż - co cytowałem wczoraj, w newsie o Cyfrowym Rejestrze: "...dzisiaj formalności niekoniecznie muszą być ciężarem dla twórcy. To raczej świat bez formalności jest światem, w którym twórczość jest ograniczana". Nie przypuszczałem, że będę używał cytatów z Lessiga w obronie wydawcy, no ale tak jakoś ostatnio wychodzi, że życie mnie zaskakuje :) A pamiętasz Marku jak mnie przekonywałeś, bym w swoich RSSach publikował więcej treści?

Ach. I jeszcze jedno dodam: powyższe napisałem nie dlatego, że jutro w Computerworldzie (tytule wydawanym przez IDG) ukaże się mój tekst na temat projektowanej właśnie ustawy o spamie...