Świadczenie usług drogą elektroniczną. Ochrona konsumenta oraz naruszenie dóbr osobistych

Zachęcam do lektury opublikowanej w dziale prace magisterskie, nadesłanej przez p. Katarzynę Zarębską, pracy zatytułowanej "Świadczenie usług drogą elektroniczną. Ochrona konsumenta oraz naruszenie dóbr osobistych (analiza cywilnoprawna)". Praca została przygotowana w Katedrze Prawa Cywilnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego, pod kierunkiem prof. zw. dr hab. Władysława Rozwadowskiego. Praca została obroniona na ocenę bardzo dobrą 9 czerwca 2010 roku. Również w tym przypadku Uniwersytet postanowił nie realizować przysługującego mu z mocy art. 15a ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych "pierwszeństwa w opublikowaniu pracy dyplomowej studenta". Zachęcam również do odwiedzenia działów dobra osobiste oraz konsumenci niniejszego serwisu.

Świadczenie usług drogą elektroniczną. Ochrona konsumenta oraz naruszenie dóbr osobistych (analiza cywilnoprawna)
Katarzyna Zarębska

Niniejszy dokument zawiera jedynie wybór z pracy. Cała praca znajduje się w pliku mgr_k_zarebska.pdf (1 Mb).

Uwagi dotyczące cytowania:
Katarzyna Zarębska, "Świadczenie usług drogą elektroniczną. Ochrona konsumenta oraz naruszenie dóbr osobistych (analiza cywilnoprawna)", Gdańsk 2010, http://www.vagla.pl

Spis treści

Wykaz skrótów
Wstęp

1. Wprowadzenie do problematyki świadczenia usług drogą elektroniczną
1.1. Uwagi ogólne
1.2. Internet jako podstawowa elektroniczna droga świadczenia usług
1.3. Metody regulacji obrotu elektronicznego
1.4. Źródła prawa
1.5. Definicje pojęć związanych ze świadczeniem usług drogą elektroniczną
1.6. Rodzaje umów elektronicznych
1.7. Podsumowanie

2. Ochrona konsumenta korzystającego z usług świadczonych drogą elektroniczną
2.1. Uwagi ogólne
2.2. Obowiązki informacyjne usługodawcy względem konsumenta
2.3. Ochrona danych osobowych konsumentów-usługobiorców
2.4. Tendencje i projektowane zmiany w zakresie ochrony konsumenta-usługobiorcy
2.5. Podsumowanie

3. Naruszenia dóbr osobistych w związku ze świadczeniem usług drogą elektroniczną
3.1. Uwagi ogólne
3.2. Spamming
3.3. Traffic data
3.4. Cookies
3.5. Ochrona dóbr osobistych usługobiorcy
3.6. Ograniczenie odpowiedzialności intermediary service providers
3.7. Podsumowanie

Zakończenie
Bibliografia

Wstęp

Stanisław Lem powiedział swego czasu, że znacznie mniej boi się antymaterii niż Internetu. Czy jednak Internetu trzeba się naprawdę bać? Czy może warto dostrzec w rozwoju nowych technologii i społeczeństwa informacyjnego nie zagrożenie, lecz szansę? Nie dla wszystkich odpowiedź na tak postawione pytania będzie oczywista. Być może nawet nie ma jasnej odpowiedzi. Pewnym jest jednak, że nie można ignorować zjawisk zachodzących w tzw. „nowej rzeczywistości”. Nastały bowiem czasy, w których coraz częściej w celu przeczytania gazety nie idzie się do kiosku, lecz włącza się komputer, zakupy robi się w wirtualnych sklepach, przelewy za pośrednictwem banków internetowych, a kartki na święta wysyła się przy użyciu poczty elektronicznej.

Tempo rozwoju obrotu elektronicznego najlepiej oddają dane statystyczne. Według raportu podsumowującego rok 2008 w polskim handlu elektronicznym przygotowanego w marcu 2009 r. przez Stowarzyszenie Marketingu Bezpośredniego, Polacy wydali na zakupy w sieci 11,01 mld zł, czyli o ponad 36% więcej niż w roku poprzednim. Z kolei według danych z końca 2009 r. liczba ta była już równa 13,7 mld zł. Udział e-commerce w handlu detalicznym wyniósł w 2008 r. 1,94% i wciąż rośnie. Taka sytuacja związana jest ze zdecydowanie szybszym tempem rozwoju handlu elektronicznego niż tradycyjnego. W ramach ciekawostki można dodać, że prognozuje się, iż w 2014 roku wartość amerykańskiego rynku e-commerce wyniesie 248,7 mld dolarów, a europejskiego 114,5 mld euro.

Wagę zjawiska, jakim jest świadczenie usług drogą elektroniczną, podkreśla również fakt, że usługi takie obejmują nie tylko te, które stanowią zarazem przejaw handlu elektronicznego, lecz także ogromną ilość usług niekomercyjnych (co zostanie zilustrowane w pierwszej części pracy).

Statystyka to jednak nie wszystko. W 2006 r. „Człowiekiem Roku magazynu Time” została światowa społeczność internetowa (za przejęcie sterów globalnych mediów, za ustanowienie i kształtowanie nowej, cyfrowej demokracji, za pracę za darmo i za pokonanie profesjonalistów w ich własnej grze). Z kolei w bieżącym, 2010, roku Internet został zgłoszony jako kandydat do Pokojowej Nagrody Nobla (za promowanie dialogu i demokracji).

Na tle tego, co zostało wyżej powiedziane, zainteresowanie problematyką prawną związaną ze świadczeniem usług drogą elektroniczną zdaje się być w pełni uzasadnione. Coraz szerszy dostęp do globalnego Internetu, a zarazem ciągła jego ewolucja stwarzają nowe wyzwania dla nauki prawa. Jak trafnie zauważyli J. Barta i R. Markiewicz, problemy prawne dotyczące obrotu elektronicznego „pojawiły się równie szybko, jak szybko rozwijało się u większości osób początkowe naiwne przekonanie (czy nadzieja), że Internet stanowić będzie swoisty obszar wolności bez sztywnych prawnych ram, administracyjnych ograniczeń czy fiskalnych obciążeń”. Warto zastanowić się, które zjawiska związane z obrotem elektronicznym, w jaki sposób i przez kogo zostały uregulowane, a które pominięto i dlaczego. Niezależnie bowiem od tego, jak ocenia się zmiany, które przynosi rozwój handlu elektronicznego, pewnym jest, że związane z nimi problemy prawne nie są przejściowe. „Można raczej twierdzić, że kształtują nowy obraz systemu prawa cywilnego”.

Celem niniejszej pracy jest przeprowadzenie cywilnoprawnej analizy istniejących regulacji odnoszących się do świadczenia usług drogą elektroniczną, przede wszystkim pod względem ich zdolności adaptacji do niezwykle dynamicznych zmian zachodzących w obrocie elektronicznym. Ze względu na horyzontalny charakter ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną omówienie wszystkich zagadnień prawnych związanych ze świadczeniem usług drogą elektroniczną jest praktycznie niemożliwe, tym bardziej w tak ograniczonym objętościowo opracowaniu. W związku z powyższym niniejsza praca będzie koncentrowała się na dwóch zagadnieniach – na ochronie konsumenta oraz na naruszeniach dóbr osobistych, których omówienie zostanie poprzedzone (w pierwszym rozdziale) obszernym wprowadzeniem teoretycznym. Założeniem jest, że tego typu analiza, dzięki naświetleniu pozytywnych i negatywnych aspektów aktualnych regulacji obrotu elektronicznego, pozwoli na lepsze zrozumienie niezmiernie aktualnej problematyki prawnej świadczenia usług drogą elektroniczną, przede wszystkim zaś umożliwi wyciągnięcie w tym zakresie wniosków na przyszłość.

Ze względów systematycznych wszystkie rozdziały niniejszego opracowania rozpoczynają uwagi ogólne, które pozwalają czytelnikowi na oswojenie się z analizowaną problematyką przed przejściem do szczegółowych rozważań, kończy je zaś podsumowanie, w którym wskazane są najważniejsze słabe i mocne strony regulacji prawnych odnoszących się do danego zagadnienia.

Pierwszy rozdział zawiera wprowadzenie do problematyki świadczenia usług drogą elektroniczną. Została w nim omówiona historia Internetu jako najważniejszej, a na pewno najczęściej wykorzystywanej elektronicznej drogi świadczenia usług. Następnie pokrótce prezentowane są różne metody regulacji obrotu elektronicznego – te tradycyjne, te które nabierają szczególnego znaczenia w tzw. „nowej rzeczywistości” oraz te zupełnie nowe, wypracowane specjalnie na potrzeby globalnej sieci internetowej.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że kolizyjnoprawne aspekty świadczenia usług drogą elektroniczną, mimo ich ogromnego znaczenia dla sprawnego funkcjonowania i rozwoju obrotu elektronicznego (w tym dla ochrony konsumenta, a także dla dochodzenia roszczeń związanych z naruszeniami dóbr osobistych w Internecie) nie zostały omówione w szerszym zakresie ze względu zarówno na cywilnoprawny charakter niniejszej pracy, jak i na jej ograniczoną objętość.

Kolejna część rozdziału pierwszego jest poświęcona źródłom prawa, czyli aktualnym ramom prawnym świadczenia usług drogą elektroniczną. Na tym etapie pracy dość obszernie, ze względu na ich podstawowe znaczenie dla poruszanej problematyki, zostały omówione Dyrektywa 2000/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego (w skrócie nazywana dyrektywą o handlu elektronicznym lub dyrektywą ramową) oraz Ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną. Następnie zostały zdefiniowane podstawowe pojęcia związane z tematem niniejszego opracowania (m.in. „handel elektroniczny”, „obrót elektroniczny”, „usługa społeczeństwa informacyjnego” i „świadczenie usług drogą elektroniczną”). Rozdział kończy się prezentacją rodzajów umów zawieranych drogą elektroniczną, według odpowiednich kryteriów (m.in. ze względu na sposób wykonania umowy i ze względu na charakterystyczne świadczenie).

Rozdział drugi dotyczy ochrony konsumenta korzystającego z usług świadczonych drogą elektroniczną jako słabszej strony stosunków prawnych zawieranych za pośrednictwem sieci internetowej. Szczegółowe rozważania są poprzedzone obszernym wprowadzeniem do tematu. Poza kwestiami terminologicznymi poświęcone jest ono m.in. rozważaniom, czy w związku z pojawieniem się i stopniowym upowszechnianiem w społeczeństwie nowych technologii to właśnie konsument powinien być chroniony, a jeśli tak, to dlaczego i czy jego ochrona powinna być zwiększona w stosunku do tej, którą zapewniają mu regulacje istniejące w obrocie tradycyjnym.

Dalsza część rozdziału drugiego koncentruje się na dwóch zagadnieniach. Po pierwsze, poruszony jest problem obowiązków informacyjnych ciążących na usługodawcy względem usługobiorcy usług świadczonych drogą elektroniczną – tych przewidzianych w uśude (czyli odnoszących się do wszystkich kategorii usługobiorców) oraz tych, które, na podstawie szczególnych regulacji prawnych, dotyczą wyłącznie konsumentów. Na tym etapie pracy zostało obszernie omówione zagadnienie informacji handlowej, zarówno zamówionej, jak i niezamówionej. Po drugie, szczegółowe rozważania dotyczące ochrony konsumenta obejmują problem ochrony jego danych osobowych w procesie świadczenia usług drogą elektroniczną. Przedstawione więc zostały odpowiednie postanowienia uśude (uznawane zresztą przez dużą część przedstawicieli nauki za „martwe” i zbędne). Rozdział ten zamyka analiza aktualnych tendencji i projektowanych zmian o charakterze legislacyjnym w zakresie ochrony konsumenta korzystającego z usług świadczonych drogą elektroniczną.

W ostatnim (trzecim) rozdziale pracy zawarte są rozważania na temat naruszeń dóbr osobistych w obrocie elektronicznym. W uwagach ogólnych zaprezentowane zostały przede wszystkim istniejące przepisy prawa odnoszące się do tej tematyki oraz specyficzne cechy charakteryzujące wirtualną rzeczywistość, z którymi, według wielu autorów, związana jest potrzeba odrębnego uregulowania naruszeń dóbr osobistych w obrocie elektronicznym (w szczególności w Internecie) jako znacznie różniących się od tych występujących w tradycyjnym obrocie prawnym. W dalszej kolejności omówione są trzy zjawiska – spamming, traffic data oraz cookies, które stanowią istotne zagrożenie dla dóbr osobistych użytkowników Internetu. W niezbędnym zakresie przedstawione zostały również istniejące środki cywilnoprawnej ochrony dóbr osobistych. Nie ma bowiem najmniejszych wątpliwości, że z roszczeń tych korzystać mogą również podmioty, których dobra osobiste zostały zagrożone bądź naruszone za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej.

Druga część ostatniego rozdziału koncentruje się na przedstawieniu nowatorskiego uregulowania przez uśude odpowiedzialności tzw. intermediary service providers, czyli pośredniczących dostawców usług. Poza skrupulatną analizą przepisów prawa wskazane zostały praktyczne aspekty tej regulacji (m.in. pokrótce omówiono bardzo ważne, przede wszystkim dla operatorów wyszukiwarek internetowych, orzeczenie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości oraz wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu w sprawie portalu Nasza-klasa.pl).

Cywilnoprawna analiza wybranych zagadnień prawnych zawarta w niniejszej pracy została przeprowadzona w oparciu o monografie, prace zbiorowe, artykuły i wypowiedzi szerokiego grona specjalistów (zarówno polskich, jak i zagranicznych) zajmujących się m.in. prawem cywilnym, prawem telekomunikacyjnym, prawem nowych technologii i prawem ochrony konsumenta.

Bibliografia

Książki

1. Barta J., Fajgielski P., Markiewicz R., Ochrona danych osobowych. Komentarz, wyd. 3, Kraków 2004.
2. Barta J., Markiewicz R., Internet a prawo, Kraków 1998.
3. Barta J., Markiewicz R., Wstęp, [w:] Handel elektroniczny. Problemy prawne, pod red. J. Barty i R. Markiewicza, Kraków 2005.
4. Czapliński W., Wyrozumska A., Prawo międzynarodowe publiczne. Zagadnienia systemowe, wyd. 2, Warszawa 2004.
5. Dickie J., Internet and Electronic Commerce Law in the EU, Oxford and Portland, Oregon 1999.
6. Dubis W., Elektroniczne oświadczenia woli, [w:] Umowy elektroniczne w obrocie gospodarczym, pod red. J. Gołaczyńskiego, Warszawa 2005.
7. Duisberg A., Fritzemeyer W., Report: Doing E-Commerce in Europe, New York: Baker and McKenzie 2001.
8. Gołaczyński J., Umowy elektroniczne – próba definicji, [w:] Umowy elektroniczne w obrocie gospodarczym, pod red. J. Gołaczyńskiego, Warszawa 2005.
9. Gołaczyński J., Umowy elektroniczne w prawie prywatnym międzynarodowym, Warszawa 2007.
10. Gołaczyński J., Ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną. Komentarz, Warszawa 2009.
11. Jaroszek A., Prawo właściwe dla umów konsumenckich zawieranych przez Internet, Warszawa 2009.
12. Kasprzycki D., Handel elektroniczny. Etap przedofertowy, [w:] Handel elektroniczny. Problemy prawne, pod red. J. Barty i R. Markiewicza, Kraków 2005.
13. Kasprzycki D., Komercyjne wykorzystanie poczty elektronicznej oraz inne postaci nieuczciwych zachowań w Internecie, [w:] Prawo Internetu, pod red. P. Podreckiego, wyd. 2, Warszawa 2007.
14. Kasprzycki D., Spam, czyli niezamawiana komercyjna poczta elektroniczna. Zagadnienia cywilnoprawne, Kraków 2005.
15. Kilian W., Umowy elektroniczne w prawie międzynarodowym, [w:] Prawne i ekonomiczne aspekty komunikacji elektronicznej, pod red. J. Gołaczyńskiego, Warszawa 2003.
16. Kocot W., Wpływ Internetu na prawo umów, Warszawa 2004.
17. Konarski X., Komentarz do ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, Warszawa 2004.
18. Konarski X., Ochrona konsumenta korzystającego z usług elektronicznych w prawie polskim i Unii Europejskiej, [w:] Prawo umów elektronicznych, pod red. J. Gołaczyńskiego, Kraków 2006.
19. Korus K., Umowy i inne czynności prawne w obrocie elektronicznym, [w:] Prawo handlu elektronicznego, M. Chudzik, A. Frań, A. Grzywacz, K. Korus, M. Spyra, Bydgoszcz, Kraków 2005.
20. Kotler Ph., Marketing, 2005.
21. Kowalik-Bańczyk K., Ochrona przed spamem w prawie Unii Europejskiej, [w:] Prawo umów elektronicznych, pod red. J. Gołaczyńskiego, Kraków 2006.
22. Kowalik-Bańczyk K., Sposoby regulacji handlu elektronicznego w prawie wspólnotowym i międzynarodowym, Kraków 2006.
23. Kozyris P. J., General Report, [w:] Regulating Internet Abuses. Invasion of Privacy, Kluwer Law 2007.
24. Kurzępa-Dedo K., Uprawnienia konsumentów przy zawieraniu umów za pośrednictwem Internetu, [w:] Prawne aspekty e-biznesu, pod red. W. Mendysa, Rzeszów 2005.
25. Lem S., Cave Internetum, [w:] Dziury w całym, Kraków 1997.
26. Litwiński P., Ochrona konsumenta w umowach zawieranych przez Internet, [w:] Prawo Internetu, pod red. P. Podreckiego, wyd. 2, Warszawa 2007.
27. Litwiński P., Ochrona konsumentów w umowach zawieranych na odległość, [w:] Handel elektroniczny. Problemy prawne, pod red. J. Barty, R. Markiewicza, Kraków 2005.
28. Litwiński P., Świadczenie usług drogą elektroniczną, [w:] Prawo Internetu, pod red. P. Podreckiego, wyd. 2, Warszawa 2007.
29. Łętowska E., Europejskie prawo umów konsumenckich, Warszawa 2004.
30. Łętowska E., Prawo umów konsumenckich, Warszawa 1999.
31. Łętowska E., Prawo umów konsumenckich, wyd. 2, Warszawa 2002.
32. Łętowska E., Ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów: komentarz, Warszawa 2000.
33. Malarewicz A., Konsument a reklama. Studium cywilnoprawne, Warszawa 2009.
34. Mednis A., Ochrona prawa danych osobowych a zagrożenie prywatności – rozwiązania polskie, [w:] Ochrona danych osobowych, pod red. M. Wyrzykowskiego, Warszawa 1999.
35. Pazdan M., [w] Kodeks cywilny, t. I, Komentarz do artykułów 1-449 (11), pod red. K. Pietrzykowskiego, wyd. 4, Warszawa 2005.
36. Pazdan M., Dobra osobiste i ich ochrona, [w:] Prawo cywilne – część ogólna. System prawa prywatnego. Tom 1, pod red. M. Safjana, Warszawa 2007.
37. Piątek S., Prawo telekomunikacyjne. Komentarz, Warszawa 2005.
38. Podrecki P., Ochrona konsumentów w umowach zawieranych na odległość, [w:] Handel elektroniczny. Problemy prawne, pod red. J. Barty, R. Markiewicza, Kraków 2005.
39. Podrecki P., Podział i rodzaje umów w Internecie, [w:] Prawo Internetu, pod red. P. Podreckiego, wyd. 2, Warszawa 2007.
40. Podrecki P., Wprowadzenie, [w:] Prawo Internetu, pod red. P. Podreckiego, wyd. 2, Warszawa 2007.
41. Podrecki P., Zawarcie umowy w sieci Internet, [w:] Prawo Internetu, pod red. P. Podreckiego, Warszawa 2007.
42. Radwański Z., Prawo cywilne - część ogólna, Warszawa 2005.
43. Radwański Z., Teorie oświadczeń woli w świetle najnowszych zjawisk społecznych – komunikacji elektronicznej i ochrony konsumentów, [w:] Prawo prywatne czasu przemian. Księga dedykowana prof. S. Sołtysińskiemu, pod red. A. Nowickiej, Poznań 2005.
44. Rączka G., Ochrona usługobiorcy usług elektronicznych, Toruń 2007.
45. Skory M., O potrzebie interdyscyplinarnego podejścia do tak zwanego obrotu elektronicznego, [w:] Handel elektroniczny. Problemy prawne, pod red. J. Barty i R. Markiewicza, Kraków 2005.
46. Skory M., Sytuacja konsumenta w umowach elektronicznych, [w:] Umowy elektroniczne w obrocie gospodarczym, pod red. J. Gołaczyńskiego, Warszawa 2005.
47. Sołtys B., Podleś M., Umowy z pośredniczącymi dostawcami usług internetowych, [w:] Umowy elektroniczne w obrocie gospodarczym, pod red. J. Gołaczyńskiego, Warszawa 2005.
48. Stasiak M., Internet – wyzwanie dla nauki prawa, [w:] Internet – problemy prawne, pod red. R. Skubisza, Lublin 1999.
49. Stosio A., Umowy zawierane przez Internet, Warszawa 2002.
50. Streżyńska A., Ochrona konsumentów w Unii Europejskiej i Polsce, Warszawa 2000.
51. Szpunar A., Ochrona dóbr osobistych, Warszawa 1979.
52. Waglowski P., Internet a dobra osobiste człowieka, [w:] Internet – fenomen społeczeństwa informacyjnego, pod red. T. Zasępy, Częstochowa 2001.
53. Woch E., Sfera życia prywatnego i jej ochrona przed naruszeniami w Cyberprzestrzeni, [w:] Internet 2000. Prawo – ekonomia – kultura, pod red. R. Skubisza, Lublin 2000.
54. Wojciechowska A., Naruszenie powszechnych dóbr osobistych w Internecie, [w:] Media a dobra osobiste, pod. red. J. Barty i R. Markiewicza, Warszawa 2009.
55. Wojciechowska A., Ochrona prywatności w handlu elektronicznym, [w:] Handel elektroniczny. Problemy prawne, pod red. J. Barty, R. Markiewicza, Kraków 2005.
56. Wójcik R., Świadczenie usług drogą elektroniczną, [w:] Prawne aspekty e-biznesu, pod red. W. Mendysa, Rzeszów 2005.

Artykuły

1. Barta J., Markiewicz R., Ja tu tylko przesyłam. Odpowiedzialność za rozpowszechnianie treści sprzecznych z prawem, Rzeczpospolita, 31 sierpnia 1999 r.
2. Barta J., Markiewicz R., Świadczenie usług drogą elektroniczną – nowa rzeczywistość dla prawników, RP 2002, nr 4-5.
3. Domagalski M., Esemesy do byłego pracownika naruszały prywatność, Rzeczpospolita, 5 grudnia 2006 r., nr 283.
4. Drewniak P., Wybrane problemy regulacji antyspamowych w Polsce, PME, dodatek do MoP 2007, nr 4.
5. Frań A., Uwagi do ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, TPP 2000, nr 4.
6. Hugenholtz P. B., Copyright, Contract and Code: What Will Remain of the Public Domain?, 26 BJIL 77-90, 2000.
7. Jackowski M., Hosting – operacje na danych objęte wyłączeniem odpowiedzialności – polemika, MoP 2009, nr 24.
8. Jagielska M., Umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa i na odległość, MoP 2000, nr 9.
9. Kasprzycki D., Spam, czyli niezamawiana komercyjna poczta elektroniczna. Zagadnienia cywilnoprawne, Prace IPWI UJ, 2005, z. 91.
10. Kenig-Witkowska M.M., Niektóre zagadnienia prawnomiędzynarodowej regulacji Internetu, PiP 2001, nr 9.
11. Kniaź A., Od redakcji, PNT, 2008, nr 4.
12. Kocot W., Elektroniczna forma oświadczeń woli, PPH 2001, nr 3.
13. Kocot W., Nowe zasady zawierania i wykonywania umów z udziałem konsumentów (II), PPH 2000, nr 12.
14. Kocot W., Ofertowy i negocjacyjny tryb zawarcia umowy w ujęciu znowelizowanych przepisów Kodeksu cywilnego, PPH 2003, nr 5.
15. Kondrat M., Regulacje wspólnotowe dotyczące Internetu, PUE 2000, nr 1-2.
16. Kopff A., Koncepcja prawa do intymności i do prywatności życia osobistego (zagadnienia konstrukcyjne), SC 1972, t. XX.
17. Kopff A., Ochrona sfery życia prywatnego jednostki w świetle doktryny i orzecznictwa, PP 1982, nr 100.
18. Kot D., Dyrektywa Unii Europejskiej o handlu elektronicznym i jej implikacje dla prawa cywilnego, KPP 2001, nr 1.
19. Kowalik K., Umowy w handlu elektronicznym – jurysdykcja i prawo stosowane w Unii Europejskiej, PiP 2002, nr 10.
20. Krawczyk A., Ochrona ekonomicznych interesów konsumenta w umowach zawieranych na odległość, RP 2006, nr 4.
21. Krochmal-Węgrzyn A., Spam - użycie poczty elektronicznej w celach komercyjnych, PPH 2005, nr 1.
22. Krupa K., Internet a dobra osobiste (uwagi o odpowiedzialności za treści na tzw. plotkarskich stronach internetowych), GSP 2009, tom XXI.
23. Kuczerawy A., Odpowiedzialność dostawcy usług internetowych, PME, dodatek do MoP 2007, nr 4.
24. Kurek J., Nowe koncepcje ochrony antyspamowej w projekcie ustawy – Prawo telekomunikacyjne, MoP 2009, nr 17.
25. Lasota K., Reklama w poczcie elektronicznej w prawie europejskim, PiP 2002, nr 5.
26. Litwiński P., Hosting danych osobowych. Zagadnienia podstawowe, MoP 2008, nr 23.
27. Litwiński P., Ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną – nowa regulacja, nowe obowiązki, Ochrona Informacji, Biuletyn TISM 2000, nr 6-7.
28. Lubiniecka K., Portal Nasza-klasa.pl został skazany prawomocnie, Gazeta Wyborcza Wrocław, 15 stycznia 2010 r.
29. Mendis A., Propozycje zmian prawnych w zakresie zwalczania spamu, PNT 2008, nr 4.
30. Michalska A., Spam – przykład naruszania dóbr osobistych czy czyn nieuczciwej konkurencji?, RP 2003, nr 5.
31. Michalski B., Ochrona czci – próba rozwiązania, Jurysta 1994, nr 1.
32. Mikoś M., SPAM – metody walki i obrony, PME, dodatek do MoP 2006, nr 2.
33. Młynarska-Sobaczewska A., Wolność wirtualnej wypowiedzi, PiP 2008, nr 2.
34. Olesiuk I., Ochrona dobrego imienia w Internecie (Na tle orzecznictwa i doktryny USA), PiP 2005, nr 11.
35. Pacek G. J., Wybrane zagadnienia związane z odpowiedzialnością dostawców usług hostingowych, PME, dodatek do MoP 2007, nr 4.
36. Polański P., A New Approach to Regulating Internet Commerce, ECLR 2002, nr 9.
37. Polański P., Problemy z modelem ochrony konsumenta w transakcjach internetowych, PNT 2008, nr 4.
38. Rączka G., Informacja handlowa w prawie polskim, RP 2006, nr 4.
39. Rączka G., Ochrona konsumentów w usługach świadczonych drogą elektroniczną, PPH 2005, nr 7.
40. Rączka G., Prawne aspekty odpowiedzialności accidental spammers, PPH 2006, nr 9.
41. Rączka G., Problematyka obrotu elektronicznego w orzecznictwie sądowym, RP 2007, nr 1.
42. Rączka G., Zagadnienie dóbr osobistych w świetle ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, RP 2004, nr 4.
43. Sadowski P., Wyłączenie odpowiedzialności przy świadczeniu usług hostingu – polemika, MoP 2009, nr 16.
44. Safjan M., Prawo do prywatności a ochrona danych osobowych w społeczeństwie informatycznym, PiP 2002, nr 6.
45. Srokosz W., Zawarcie umowy rachunku bankowego on-line, PB 2001, nr 12.
46. Stone P., The Treatment of Electronic Contracts and Torts in Private International Law under European Community Legislation, ICTL 2002, nr 2.
47. Szpringer W., Wybór prawa właściwego w cyberprzestrzeni na tle harmonizacji prawa umów w Unii Europejskiej, PPH 2007, nr 12.
48. Waglowski P., Inwazja i iluzja: prywatność, artykuł internetowy.
49. Waglowski P., O tym, że Sąd Apelacyjny potwierdził odpowiedzialność NK za naruszenie dóbr osobistych, artykuł internetowy.
50. Wiewiórowski W., Wyłączenie odpowiedzialności usługodawcy świadczącego usługę drogą elektroniczną za niektóre rodzaje usług (uwagi de lege ferenda), GSP 2009, tom XXI.
51. Wojtasik M., Naruszanie dóbr osobistych w Internecie, RP 2001, nr 6.
52. Wróbel I., Instytucjonalno-prawny aspekt promowania handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, PME, dodatek do MoP 2008, nr 16.

Orzecznictwo

1. Wyrok ETS z dnia 23 marca 2010 r. w sprawach połączonych C-236/08 do C-238/08.
2. Wyrok SN z dnia 29 czerwca 1983 r., II CR 160/83, niepublikowane.
3. Wyrok SA w Gdańsku z dnia 29 grudnia 2000 r., I ACa 910/00, OSA 2002, z. 2, poz. 11.
4. Wyrok SA w Warszawie z 2007 r., I ACa 584/06.
5. Wyrok SA we Wrocławiu z dnia 15 stycznia 2010 r., I ACa 1202/09.
6. Wyrok SN z dnia 11 marca 2008 r., II CSK 539/07.

Strony internetowe

1. curia.europa.eu
2. ec.europa.eu
3. nospam-pl.net
4. onas.wp.pl
5. prawo.vagla.pl
6. wroclaw.gazeta.pl
7. www.bip.mi.gov.pl
8. www.bip.mswia.gov.pl
9. www.idate.fr
10. www.internetstats.pl
11. www.mail_abuse.com
12. www.mswia.gov.pl
13. www.privacyinternational.org
14. www.smb.pl
15. www.uncitral.org
16. www.uokik.gov.pl
17. www.time.com
18. www.wirtualnemedia.pl

Pozostałe źródła

1. Dokument Komisji Europejskiej eEurope: An Information Society for All, Communication on a Commission Inititative for the Special European Council of Lisbon, 23 and 24 March 2000.
2. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Inicjatywa i2010 – roczne sprawozdanie na temat społeczeństwa informacyjnego (2007), sporządzony w dniu 30.03.2007 r. w Brukseli.
3. Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo telekomunikacyjne oraz niektórych innych ustaw z dnia 21 września 2009 r.
4. UNCITRAL Model Law on Electronic Commerce, United Nations, New York 1997.
5. Waglowski P., Naruszenie dóbr osobistych w Internecie i ich cywilnoprawna ochrona na podstawie Kodeksu cywilnego, praca magisterska napisana pod kierunkiem M. Safjana, Warszawa 1999.
6. Wiewiórowski W., Prawna regulacja spamu, prezentacja przygotowana na potrzeby referatu wygłaszanego na konferencji naukowej zorganizowanej w dniu 14 marca 2006 r. przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumenta; prezentacja dostępna pod adresem
www.uokik.gov.pl/download.php?id=334 (data dostępu: 14.04.2010).
7. Założenia do projektu ustawy o zmianie ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, z dnia 28.01.2010 r.
8. Zielona księga w sprawie przeglądu dorobku wspólnotowego w dziedzinie praw konsumenta, 08.02.2007 r., COM (2006) 744 final.

Piotr VaGla Waglowski

VaGla
Piotr VaGla Waglowski - prawnik, publicysta i webmaster, autor serwisu VaGla.pl Prawo i Internet. Ukończył Aplikację Legislacyjną prowadzoną przez Rządowe Centrum Legislacji. Radca ministra w Departamencie Oceny Ryzyka Regulacyjnego a następnie w Departamencie Doskonalenia Regulacji Gospodarczych Ministerstwa Rozwoju. Felietonista miesięcznika "IT w Administracji" (wcześniej również felietonista miesięcznika "Gazeta Bankowa" i tygodnika "Wprost"). Uczestniczył w pracach Obywatelskiego Forum Legislacji, działającego przy Fundacji im. Stefana Batorego w ramach programu Odpowiedzialne Państwo. W 1995 założył pierwszą w internecie listę dyskusyjną na temat prawa w języku polskim, Członek Założyciel Internet Society Poland, pełnił funkcję Członka Zarządu ISOC Polska i Członka Rady Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji. Był również członkiem Rady ds Cyfryzacji przy Ministrze Cyfryzacji i członkiem Rady Informatyzacji przy MSWiA, członkiem Zespołu ds. otwartych danych i zasobów przy Komitecie Rady Ministrów do spraw Cyfryzacji oraz Doradcą społecznym Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej ds. funkcjonowania rynku mediów w szczególności w zakresie neutralności sieci. W latach 2009-2014 Zastępca Przewodniczącego Rady Fundacji Nowoczesna Polska, w tym czasie był również Członkiem Rady Programowej Fundacji Panoptykon. Więcej >>