TK o procesie legislacyjnym i "pomawianiu Narodu Polskiego" (sygn. akt K 5/07)

19 września Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 112 pkt 1a oraz art. 132a ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny są niezgodne z art. 7 oraz art. 121 ust. 2 w związku z art. 118 ust. 1 Konstytucji. Ponadto Trybunał umorzył postępowanie w pozostałym zakresie ze względu na zbędność wydania wyroku. Art. 112 pkt. 1a mówi o "przestępstwie pomówienia Narodu Polskiego" i o tym, że niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia czynu zabronionego, polską ustawę karną stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca w razie jego popełnienia. Art. 132a zaś brzmi: "Kto publicznie pomawia Naród Polski o udział, organizowanie lub odpowiedzialność za zbrodnie komunistyczne lub nazistowskie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3". Niezgodność z Konstytucją w tym przypadku związana jest z tokiem prac legislacyjnych...

Niedawno (relatywnie niedawno) Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 213 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny w zakresie odnoszącym się do przestępstwa z art. 212 § 2 kodeksu karnego: (...) b) w części obejmującej zwrot "służący obronie społecznie uzasadnionego interesu", gdy zarzut dotyczy postępowania osób pełniących funkcje publiczne, jest niezgodny z art. 14 oraz art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji (por. TK o wolności słowa i pomówieniu - częściowa niezgodność z konstytucją (sygn. akt SK 43/05)). Chociaż teraz w Sejmie znajduje się propozycja nowelizacji Kodeksu karnego, która miałaby "powstałą lukę" zapełnić (por.Druga linia nowelizacji prawa karnego: pomówienie, publikacja "obrazu" ofiar)

O ocenę zgodności z Konstytucją przepisu art. 112 pkt 1a oraz art. 132a ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny poprosił Rzecznik Praw Obywatelskich. 19 września zapadł wyrok Trybunału Konstytucyjnego w tej sprawie (sygn. akt K 5/07). Jak można przeczytać w komunikacie prasowym po rozprawie:

Zakwestionowane we wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich przepisy usytuowane są w obrębie kodeksu karnego, do którego włączone zostały mocą art. 37 ustawy z 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (dalej: ustawa lustracyjna). Przepis nowelizujący wprowadzony został do wymienionej ustawy w wyniku poprawki Senatu, która:

- przepis penalizujący pomówienie Narodu Polskiego, mający (zgodnie z uchwalonym w III czytaniu przez Sejm tekstem ustawy lustracyjnej) docelowo stanowić integralny i trwały element ustawy o IPN, przekwalifikowała - zachowując jego brzmienie identyczne z dotychczasowym - na nowy przepis wprowadzany do kodeksu karnego (jako jego art. 132a);

- poszerzyła katalog przestępstw (dodając pomówienie Narodu Polskiego), których ściganie na podstawie polskiej ustawy karnej odbywa się niezależnie od miejsca popełnienia czynu zabronionego, obywatelstwa sprawcy oraz przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia przestępstwa.

Ponieważ poprawka Senatu do ustawy lustracyjnej:
- była propozycją nowelizacji aktu normatywnego nieobjętego zakresem regulacji ustawy lustracyjnej, uchwalonej przez Sejm w III czytaniu, w tym również jej przepisów zmieniających;

- doprowadziła do zerwania związków tematycznych, jakie występowały pomiędzy zasadniczym przedmiotem regulacji ustawy lustracyjnej a zakładaną przez tę ustawę (w wersji uchwalonej przez Sejm w III czytaniu) nowelizacją mającą prowadzić do penalizacji pomawiania Narodu Polskiego;

- udaremniła osiągnięcie celu, którego realizacji służyć miały przepisy nowelizujące ustawę o IPN zawarte w ustawie lustracyjnej, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że zakwestionowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich art. 112 pkt 1a oraz art. 132a k.k. stanowią wynik przyjęcia przez Sejm poprawki Senatu do ustawy lustracyjnej niedopuszczalnej w stopniu, który przesądza o ich niekonstytucyjności.

Trybunał zwrócił również uwagę, że ponieważ zakwestionowane przez RPO przepisy zostały ustanowione wskutek przyjęcia poprawki Senatu, to przy stanowieniu art. 112 pkt 1a oraz art. 132a k.k. nie mogły zostać dochowane wymogi przewidziane dla ustaw o zmianie kodeksów, które dotyczą wcześniejszych etapów procedury ustawodawczej. Gdyby postępowanie było prowadzone ze szczególną rozwagą i ostrożnością, do jakiej zmuszają przepisy regulaminu Sejmu stosowne dla uchwalania kodeksów i ich nowelizacji, nie zostałby wprowadzony do kodeksu przepis, którego brzmienie językowe nie jest jednoznaczne, a próba jego interpretacji powoduje wyraźne trudności, czego dowodzą zarzuty sformułowane we wniosku RPO, ale także rozbieżności w poglądach doktryny co do normatywnego znaczenia art. 132a k.k. Stwierdzenie poważnych rozbieżności doktrynalnych na temat znaczenia pojęć występujących w tym przepisie jest okolicznością pozwalającą przyjąć, że trudności interpretacyjne stanowią wynik nieuwzględnienia specyfiki i znaczenia kodeksu karnego w toku prac nad - jak się później okazało - jego nowelizacją.

Zdaniem Trybunału, w toku prac nad ustawą lustracyjną Sejm powinien był poprawkę Senatu poddać pod głosowanie, aby następnie - wobec uchybień ze strony Senatu, a także, aby w odniesieniu do art. 132a uniknąć zarzutu uchwalenia zmiany kodeksu w trybie niedostosowanym do specyfiki tego aktu - odrzucić ją bezwzględną większością głosów.