TK: Autoryzacja wypowiedzi nie narusza wolności pozyskiwania i rozpowszechniania informacji

Skoro jesteśmy przy wyrokach Trybunału Konstytucyjnego, to trzeba odnotować wyrok z 29 września (sygn. akt SK 52/05), w którym Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 49, który przewiduje karę grzywny albo karę ograniczenia wolności za naruszenie obowiązku uzyskania zgody lub autoryzacji przewidzianych w art. 14 Prawa prasowego jest zgodny przepisami Konstytucji wymienionymi w petitum skargi konstytucyjnej, a instytucja autoryzacji wypowiedzi, którą przewiduje ustawa Prawo prasowe, nie narusza wolności pozyskiwania i rozpowszechniania informacji przez dziennikarzy.

Konkretnie zaś TK uznał, że art. 49 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe w zakresie, w jakim przewiduje grzywnę albo karę ograniczenia wolności za naruszenie art. 14 ust. 1 albo art. 14 ust. 2 tej ustawy, jest zgodny z art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Art. 14 ust. 1 i 2 powyższej ustawy jest zgodny z art. 54 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. W pozostałym zakresie Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie ze względu na niedopuszczalność orzekania.

Przypomnijmy brzmienie art. 14 ust 1 i ust. 2 ustawy Prawo prasowe:

1. Publikowanie lub rozpowszechnianie w inny sposób informacji utrwalonych za pomocą zapisów fonicznych i wizualnych wymaga zgody osób udzielających informacji.

2. Dziennikarz nie może odmówić osobie udzielającej informacji autoryzacji dosłownie cytowanej wypowiedzi, o ile nie była uprzednio publikowana.
(...)

I jeszcze brzemienie art. 49 ustawy:

Kto narusza przepisy art. 3, 11 ust. 2, art. 14, 15 ust. 2 i art. 27
- podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności .

Jak można przeczytać w komunikacie prasowym po rozprawie Trybunału Konstytucyjnego:

Kwestionowany art. 14 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe przewiduje obowiązek uzyskania zgody informatora na publikowanie lub rozpowszechnianie informacji utrwalonych za pomocą zapisów fonicznych i wizualnych. Dziennikarz nie może odmówić autoryzacji dosłownie cytowanej wypowiedzi osobie udzielającej informacji, o ile wypowiedź nie była uprzednio publikowana. Prawo do autoryzacji, w zakresie przyjętym w art. 14 ust. 1 i 2 prawa prasowego, odnosi się jedynie do wypowiedzi dosłownie cytowanych w publikacjach prasowych, a więc nie ogranicza ono w żaden sposób prawa dziennikarza do opisowej prezentacji myśli zawartych w relacjonowanej wypowiedzi, a tym samym - prawa do informowania opinii publicznej o treści tej wypowiedzi.

Wypowiedzi podawane do publicznej wiadomości za pośrednictwem środków masowego przekazu, mogą prowadzić do naruszenia dóbr osobistych poszczególnych osób, a wyrządzona krzywda jest trudna do naprawienia. Wypowiedź może być jednak nie tylko instrumentem naruszenia, prowadzącym m.in. do zniesławienia, ale także przedmiotem naruszenia. W związku z tym otrzymuje samodzielną ochronę prawną w postaci autoryzacji. Przyjmując, że stanowi ona ograniczenie wolności rozpowszechniania informacji, gdyż zobowiązuje dziennikarza do uzyskania zgody informatora na publikację jego dosłownie cytowanej wypowiedzi, należałoby rozważyć, czy jest ona konieczna, a tym samym dopuszczalna w demokratycznym państwie prawa. Powołana w konstytucji swoboda wypowiedzi może podlegać ograniczeniom. Konieczne jest jednak, aby ograniczenia te odpowiadały konstytucyjnym wymaganiom. Ograniczenia mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Muszą też czynić zadość zasadzie proporcjonalności.

W tej sprawie wolność wypowiedzi została ograniczona, jeśli chodzi o publikację wypowiedzi dosłownie cytowanych, co do których odmówiono dokonania autoryzacji. Nie prowadzi to jednak do naruszenia istoty tej wolności, gdyż dopuszczalne jest przedstawianie poglądów rozmówcy w sposób opisowy. Jednocześnie wprowadzenie autoryzacji należy uznać za konieczne w demokratycznym państwie, ze względu na potrzebę ochrony wolności i praw informatorów, w tym przede wszystkich ich dóbr osobistych. W związku z tym Trybunał Konstytucyjny uznał, że tak ukształtowana autoryzacja nie narusza wolności pozyskiwania i rozpowszechniania informacji przez dziennikarzy w sposób określony w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Autoryzacja umożliwia realizację wolności wyrażania poglądów przez informatorów, zapewniając ochronę prawną ich czci oraz dobrego imienia, a tym samym nie tylko jest niesprzeczna z normami konstytucyjnymi, ale stanowi raczej ich gwarancję.

Trybunał Konstytucyjny zwrócił jednocześnie uwagę na to, że instytucja autoryzacji wypowiedzi jest uzasadniona nie tylko koniecznością ochrony praw i wolności informatora (a zatem mających wymiar indywidualny), lecz także znajduje oparcie w innych wartościach, mieszczących się w pojęciu interesu publicznego. Skoro bowiem istotę autoryzacji stanowi przypisanie autorstwa wypowiedzi konkretnej osobie, to instytucja ta gwarantuje precyzję i pewność debaty publicznej oraz służy podnoszeniu wiarygodności tej debaty. W interesie odbiorcy jest niewątpliwie publikowanie prawdziwych wypowiedzi, a zatem takich, których dosłowność jest autentyczna. Uwolnienie dziennikarza od obowiązku uzyskania autoryzacji nie gwarantowałoby odbiorcom, że publikowane przez nich wypowiedzi będą stanowiły dosłowne przytoczenie wypowiedzianych słów z zachowaniem ich sensu i kontekstu. W tym świetle Trybunał Konstytucyjny wyraził pogląd, według którego instytucja autoryzacji jest również przejawem realizacji prawa obywateli do rzetelnej, czyli wiarygodnej, prawdziwej, uczciwej, jasnej, niewprowadzającej w błąd, odpowiedzialnej informacji.

Badając zgodność skarżonych przepisów z Konstytucją, należy również rozstrzygnąć, czy dopuszczalna jest penalizacja naruszenia obowiązku sformułowanego w art. 14 ust. 1 i 2 prawa prasowego, a więc czy jej wprowadzenie nie wykracza poza swobodę ustawodawcy, ograniczoną normami i zasadami konstytucyjnymi. Wypowiedź informatora jako przedmiot naruszenia otrzymuje bowiem na mocy art. 49 prawa prasowego samodzielną ochronę prawną. Osoba, która nie dopełnia obowiązku autoryzacji, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Przy czym prawo prasowe penalizuje wyłącznie takie zachowanie, które polega na odmowie przedłożenia do autoryzacji wypowiedzi, która ma zostać opublikowana w dosłownym brzmieniu.

W wyroku z 30 października 2006 r. Trybunał Konstytucyjny rozważył zasadność objęcia rygorem odpowiedzialności karnej "zniesławienia" (sygn. P 10/06). W wyroku tym wskazano na ścisły związek czci i dobrego imienia, jako dobra chronionego przez art. 212 kodeksu karnego, z godnością człowieka, stanowiącą fundamentalną wartość porządku prawnego i powiązaną ściśle z pojęciem dobra wspólnego. Trybunał uznał, że "uzasadnieniem sankcji karnej zniesławienia jest dążenie do podkreślenia, że również państwo (wspólnota państwowa), a pośrednio Naród jako suweren negatywnie oceniają naruszenie dobrego imienia i czci i potępiają takie zachowania". Trybunał wskazał również, że wprowadzenie sankcji karnej jest zasadniczą formą wyrazu potępienia społecznego dla sprawcy naruszenia prawa. O ile zniesławienie związane jest z wypowiedzią jako instrumentem naruszenia, o tyle w niniejszej sprawie chodzi o szczególne dobro osobiste informatora, które może stać się przedmiotem naruszenia. O przestępnym charakterze posłużenia się cudzą wypowiedzią decyduje nie treść wypowiedzi, lecz jej publikacja bez zgody autora. W związku z powyższym, mając na uwadze wcześniejsze orzecznictwo, Trybunał Konstytucyjny uznał, że przewidziana w art. 49 prawa prasowego penalizacja, nie narusza zasady proporcjonalności między celem regulacji a przyjętym środkiem jej realizacji.

Sankcja karna ma charakter represyjny, ale ma działać również prewencyjnie i odstraszająco, celem zobligowania wszystkich, którzy chcą publikować dosłownie cytowane wypowiedzi, do dokonania ich autoryzacji. Ustawodawca uznał, że takie działania prewencyjne na rzecz ochrony dóbr osobistych informatorów mieszczą się w konstytucyjnych przesłankach ustawowego ograniczenia praw lub wolności. Wprowadzenia odpowiedzialności karnej za naruszenie art. 14 ust. 1 i 2 prawa prasowego - zagrożenia grzywną bądź karą ograniczenia wolności - nie można uznać za zniechęcające czy krępujące, jeśli chodzi o korzystanie z wolności wypowiedzi, skoro dokonanie autoryzacji jest wymagane jedynie w wypadku dosłownie cytowanych wypowiedzi.

Chociaż w tym krótkim komunikacie mowa jest o prawie "informatorów" do wyrażania zgody, to przepis art. 14 ust. 1 przecież nie ogranicza się do informatorów, a mówi o "osobach udzielających informacji". I wydaje mi się, że osobą udzielającą informacji w znaczeniu wypowiedzi, przekazu, będzie również osoba, która np. publicznie coś wypowiada (np. w czasie konferencji prasowej, w czasie wykładu lub podczas zgromadzenia), co mogą następnie zarejestrować kamery lub sprzęt do rejestracji dźwięku. Przy czym warto zauważyć, że art. 14 ust. 1 Prawa prasowego uzależnia de facto możliwość "publikowania lub rozpowszechniania" fonogramów i wideogramów, o których mowa w przepisach ustawy oprawie autorskim i prawach pokrewnych. Warto by przeczytać pełne uzasadnienie tego konkretnego wyroku Trybunału Konstytucyjnego.