Dyskryminacja w serwisie internetowym - wiek, płeć, etc. przy wynajmie mieszkań

Ciekawe rozstrzygnięcie dotyczące dyskryminacji i odpowiedzialności dostawców usług internetowych (usługodawców): Serwis internetowy Roommates.com nie może zasłaniać się przepisami wyłączającymi odpowiedzialność dostawcy usług (w USA: Section 230 of the 1996 Communications Decency Act), zaś osoby prowadzące serwis mogą (potencjalnie) ponosić odpowiedzialność w związku z dyskryminacją, a to w związku z tym, że serwis pozwalający na wyszukiwanie mieszkań do wynajęcia zbiera - za pomocą internetowych formularzy - takie dane jak wiek, stan cywilny czy orientacja seksualna oraz pozwala użytkownikom zawężać wyniki ewentualnego wyszukiwania ze względu na te właśnie kryteria. W Polsce zaś trwają prace legislacyjne związane z przyjęciem ustawy o równym traktowaniu, a to dlatego, że ochrona przed dyskryminacją w Polsce jest niewystarczająca, na co nam już formalnie Unia Europajska zwróciła uwagę.

Swoje omówienie sprawy dał Olgierd Rudak w notatce Dyskryminacja w serwisie internetowym (Roommates.com), gdzie przywołuje tekst opublikowany w Wired: Roommates.com Not Immune From Discrimination Lawsuit, Appeals Court Rules. W tej ostatniej notatce czytamy, że The Fair Housing Council - to rodzaj organizacji społecznej, dbającej o to, by przestrzegano prawo do równego dostępu do wynajmowania i sprzedaży mieszkań - postanowiła skierować sprawę do sądu przeciwko serwisowi internetowemu. Roommates.com zaś jest serwisem, który pozwala na wyszukiwanie współlokatorów (jeśli na przykład ktoś chce wynająć pokój). The Fair Housing Council podniosła, że serwis narusza przepisy amerykańskiej ustawy the Fair Housing Act.

Sąd pierwszej instancji uznał, że prowadzący serwis nie mogą ponosić odpowiedzialności, a to ze względu na postanowienia art. 230 ustawy DMCA (odpowiednikiem tych przepisów w Polsce są przepisy Rozdziału 3 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną - "Wyłączenie odpowiedzialności usługodawcy z tytułu świadczenia usług drogą elektroniczną"). Sprawa trafiła do apelacji i the 9th U.S. Circuit Court of Appeals w składzie trzech sędziów uznał, że jednak usługodawca w tym przypadku nie będzie korzystał z wyłączenia odpowiedzialności, a to ze względu na to, iż nie jest zwykłym forum wymiany informacji (w którym treści pochodziłyby wyłącznie od użytkowników). Serwis mianowicie wprowadził formularze, za pomocą których użytkownicy określają swój wiek, fakt pozostawania w związku małżeńskim oraz orientację seksualną. Następnie sprawę znów rozpatrywał sąd apelacyjny, tyle, że w pełnym składzie, a który podtrzymał stanowisko składu trzyosobowego (dostępne jest rozstrzygnięcie tego sądu, PDF). W opisany wyżej sposób - jak uznał sąd apelacyjny - serwis aktywnie kreuje swoją własną treść (sposób jej prezentowania), za którą może być już odpowiedzialny. Sąd apelacyjny skierował sprawę do ponownego rozpatrzenia przez sąd niższej instancji, który teraz zdecyduje, czy istotnie checkboxy w serwisie Roommates.com oraz możliwość filtrowania ogłoszeń ze względu na odpowiedzi udzielone przez innych użytkowników naruszają andydyskryminacyjne amerykańskie regulacje.

Jakkolwiek zgadzam się z Olgierdem, że doniesienia na temat Roommates.com należy w Polsce analizować, to jednak uważam, że w Polsce ustawodawstwo antydyskryminacyjne jest znacznie uboższe. Polska ma kłopot w implementowaniu kilku dyrektyw Unii Europejskiej (por. Dyskryminacja "ze względu na technologię" a inne sfery dyskryminacji), nie mamy ustawy o równym traktowaniu, nie mówiąc o takich "fanaberiach" (celowo w cudzysłowie) jak specjalne przepisy, które dotyczyłyby zakazu dyskryminacji w relacjach między właścicielem mieszkania (domu) a najemcą. W USA przepisy antydyskryminacyjne nie tylko chronią przed dyskryminacją ze względu na płeć czy orientacje seksualną. Wedle tamtych przepisów nie można dyskryminować też ze względu na niepełnosprawność, a wynajmujący mieszkanie lub dom w niektórych sytuacjach (uzasadnionych) powinien zapewnić niepełnosprawnym najemcom pewne udogodnienia. U nas czegoś takiego nie ma. Ograniczamy się do pewnych regulacji w zakresie stosunków pracy, mamy ustawę o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym i... No i właściwie skończyły mi się obszary do wymieniania. Aaaa. No i oczywiście Konstytucja RP mówi w art. 32 ust. 2, że "nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny". Tylko, że bardzo wielu przypadkach nie ma w Polsce wygodnej drogi dochodzenia roszczeń związanych z przypadkami dyskryminacji (a gdyby były, to np. niewidomi lub niesłyszący mogliby wymóc na administracji publicznej, by tworzyła strony internetowe zgodnie z zasadami dostępności; por. dział accessibility).

W Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej znajdziecie państwo projekt ustawy o równym traktowaniu (projekt z 31 sierpnia 2007 roku). Ale jest też projekt ustawy o równym traktowaniu przyjęty 4 marca 2008 roku. Zacytuję fragment uzasadnienia do projektów (jest on dla nich obu praktycznie tożsamy):

Prace nad projektem ustawy podjęto w związku z koniecznością wdrożenia dyrektyw:

1. dyrektywy Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług (Dz. Urz. UE L 373 z 21.12.2004, str. 37). Przepisy dyrektywy muszą zostać implementowane do prawa polskiego do dnia 21 grudnia 2007 r.

2. dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/54/WE z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (wersja przeredagowana) (Dz. Urz. UE L 204 z 26.07.2006, str. 23). Przepisy dyrektywy muszą zostać implementowane do prawa polskiego do dnia 15 sierpnia 2008 r.

Projekt ustawy ma także na celu doprowadzenie do właściwego i pełnego wdrożenia dyrektyw z zakresu równego traktowania – w związku z przedstawieniem Polsce przez Komisję Europejską zarzutów formalnych dotyczących ich niewłaściwego lub niepełnego wdrożenia. Są to:

1. dyrektywa Rady 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzająca w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne (Dz.Urz. WE L 180 z 19.07.2000, str. 22, Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne rozdz. 20, t. 1, str. 23) naruszenie nr 2006/2255, pismo z Komisji Europejskiej z dnia 4 lipca 2006 r. znak: SG-Greffe(2006)D/203785;

2. dyrektywa Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz.Urz. WE L 303 z 02.12.2000, str. 16; Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 4, str. 79); naruszenie nr 2006/2445, pismo Komisji Europejskiej z dnia 15 grudnia 2006 r. znak: SGGreffe(2006)D/207993;

3. dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/73/WE z dnia 23 września 2002 r. zmieniającej dyrektywę Rady 76/207/EWG w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy (Dz.Urz. WE L 269 z 5.10.2002, str. 15; Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne rozdz. 5, t. 4, str. 255), naruszenie nr 2006/2522, pismo Komisji Europejskiej z dnia 23 marca 2007 r. znak: SG-Greffe(2007)D/201588.

Przyjęcie aktu prawnego w randze ustawy, który wprowadza zasadę równego traktowania osób bez względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, wyznanie lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną, stan cywilny oraz rodzinny jest konieczne dla pełnej implementacji wskazanych wyżej dyrektyw unijnych. Zgodnie z art. 249 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską „dyrektywa wiąże każde Państwo, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków”. Dla wdrożenia prawa europejskiego nie jest wystarczające powołanie się na istniejący w Konstytucji RP zapis art. 32 mówiący, że „Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne” oraz, że „Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny”, gdyż zgodnie z decyzją Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości wydanej w sprawie Komisja przeciw Grecji (Sprawa C-187/98) „zasada pewności prawnej oraz ochrony jednostki wymagają jednoznacznego wyrażenia, które dałoby zainteresowanym osobom jasne i precyzyjne zrozumienie ich praw i obowiązków, a także umożliwiłoby sądom upewnienie się, że te prawa i obowiązki są przestrzegane”. Dotychczasowe rozwiązania prawne funkcjonujące w Polsce, zostały uznane przez Komisję Europejską za niewystarczające, z czym częściowo zgodziła się strona polska. W odpowiedzi na zarzuty Komisji Rząd Polski poinformował o planach legislacyjnych zmierzających do przyjęcia aktu prawnego w randze ustawy, który dokona pełnej implementacji prawa europejskiego z zakresu równego traktowania.

Przyjęty sposób regulacji jest jednym z dwóch możliwych rozwiązań. Pierwsze z nich zakłada nowelizację wielu ustaw regulujących kwestie objęte zakresem działania dyrektyw (m.in. ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ustawy o pomocy społecznej, ustawy o szkolnictwie wySszym, ustawy o systemie oświaty, ustawy o zakładach opieki zdrowotnej). Podkreślić należy, że podjęcie prac w tym trybie naraziłoby system antydyskryminacyjny na brak spójności oraz wprowadziłoby konieczność powtarzania w wielu ustawach regulacji o identycznej treści. Dlatego przyjęto rozwiązanie drugie zakładające przygotowanie i opracowanie projektu ustawy regulującej w sposób kompleksowy kwestie związane z równym traktowaniem, które pozwala na wykluczenie zaistnienia błędów i niedogodności wskazanych wyżej, przeciwdziała rozproszeniu przepisów antydyskryminacyjnych oraz zapewnia ich przejrzystość, czytelność i łatwość stosowania. Przedstawiony projekt ustawy stanowi kompleksowe ujęcie niezbędne w polskim systemie do pełnej i właściwej implementacji przytoczonych dyrektyw.
(...)

A przed nami jeszcze ratyfikacja podpisanej przez Polskę Konwencji ONZ dotyczącej Praw Osób Niepełnosprawnych...